“Phát hiện virus SARS có trong cầy chỉ khiến mức khai thác và tiêu thụ loài thú ăn thịt nhỏ này giảm thời gian đầu. - Một nhà bảo tồn Anh Quốc nói - Việc ba cặp cầy vằn giống được chuyển giao từ Việt Nam sang Anh mới đây là sự kiện mở đầu cho chương trình bảo tồn tổng thể loài cầy đồng thời khởi đầu cho chương trình nhân giống bảo tồn quốc tế”.
Ẩm thực thú rừng - Sức ép lớn nhất
Điều tra mới đây của các nhà bảo tồn tại bốn nhà hàng ở tỉnh Nghệ An cho thấy hàng tháng có đến 600 kg thú ăn thịt nhỏ, trong đó có nhiều cầy, được tiêu thụ. Chi cục Kiểm lâm TP Hồ Chí Minh công bố, chỉ tính riêng ở TP Hồ Chí Minh, có đến 2000 nhà hàng đang bán thịt thú rừng. Người ta ám chỉ con số tương tự ở các trung tâm đô thị khác ở Việt Nam.
Trong số các thành viên của họ cầy, được chú ý nhiều nhất là cầy vằn (Chrotogale owstoni) vốn có phạm vi phân bố hẹp. Chúng sinh sống trong các khu rừng thuộc miền Trung, miền Bắc Việt Nam, phía Đông của Lào và phía Nam Trung Quốc.
Nhóm chuyên gia về thú ăn thịt nhỏ của Hiệp hội Bảo tồn thế giới (IUCN/SSC Small Carnivore Specialist Group) liệt cầy vằn là loài đang bị đe doạ trên toàn cầu và là một trong những loài được ưu tiên cao nhất trong các hoạt động bảo tồn. Chúng được liệt vào loài sẽ bị tuyệt chủng trong Danh sách Đỏ của Hiệp hội Bảo tồn Thế giới (IUCN).
Trong Sách Đỏ của Việt Nam, cầy vằn được liệt vào loài sẽ có nguy cơ bị tuyệt chủng và là loài bị nghiêm cấm buôn bán trong các văn bản luật bảo vệ động vật hoang dã Việt Nam. Tại Lào, chúng được xếp vào loài “ít biết đến” và là loài đang có nguy cơ bị tuyệt chủng trong Sách Đỏ của Trung Quốc.
Khởi đầu hy vọng
Chương trình Bảo tồn Cầy vằn của VQG Cúc Phương (tỉnh Ninh Bình) khởi động từ năm 1995 với việc tiếp nhận 5 con cầy đầu tiên thu gom từ các vụ bắt giữ vận chuyển động vật hoang dã trái phép. Đến nay, hàng trăm con được đưa về đây và sau đó trả lại thiên nhiên.
Không dừng ở phạm vi Cúc Phương, các nhà bảo tồn vừa mở rộng phạm vi bảo tồn cầy vằn bằng cách lần đầu tiên cho ba cặp cầy vằn giống “xuất ngoại”. Hành động này nằm trong khuôn khổ chương trình nhân giống bảo tồn quốc tế các loài thú ăn thịt nhỏ quý hiếm giữa Anh và Việt Nam.
Tham gia chương trình giai đoạn đầu có 3 vườn thú: Newquay, Thrighby Hall và Paradise, đều của Anh. Được biết, năm 2005 này, một số cặp cầy vằn sinh sản cũng sẽ được chuyển đến một số nước khác như Hoa Kỳ và Úc trong khuôn khổ của chương trình.
Ông Stewart Muir - Giám đốc Vườn thú Newquay - có mặt vào lúc 3 cặp cầy vằn đến Anh nói: "Tôi tràn ngập hạnh phúc khi được tham gia vào một chương trình tiên tiến và có tính hình mẫu như thế này đối với Việt Nam và với các vườn thú ở Anh”.
Nhiều người cho chương trình là khởi đầu của hy vọng. Nhưng từ hy vọng làm thế nào để biến nhanh thành thực tiễn, điều đó dường như không phải do các nhà bảo tồn quyết định nếu không giải quyết tận gốc những chiếc cối xay thịt thú rừng.
“Cầy vằn đang bị đe doạ nghiêm trọng từ các tệ nạn buôn bán và săn bắn trong các khu rừng thuộc phạm vi phân bố của loài. - Scott Roberton, Cố vấn kỹ thuật Chương trình Bảo tồn Cầy vằn (OCP) Cúc Phương nói - Chúng được cung cấp cho các nhà hàng, các nhà thuốc cổ truyền và làm da thuộc tại các hiệu thú nhồi ở cả Việt Nam và Trung Quốc.
Cầy tiếp tục bị săn đuổi bất chấp thị trường Trung Quốc (các bảo tồn mệnh danh mấy tỉnh miền Nam nước này là chiếc cối xay thịt động vật hoang dã lớn nhất) thu hẹp rất nhiều do hành động ngăn chặn quyết liệt của chính quyền địa phương, nhất là vào thời khoảng mùa Đông.
Lúc cao điểm của dịch bệnh SARS, các nhà bảo tồn Anh cũng lấy mẫu máu của một số loài cầy ở VQG Cúc Phương mang về Anh phân tích. Kết quả xét nghiệm chính thức chưa được công bố nhưng có một cảnh báo khẩn cấp là tránh tiếp xúc trực tiếp với cầy, tránh săn bắt và buôn bán cầy. Hy vọng cảnh báo ấy làm chùn tay phần nào những kẻ lâu nay cố tình “điếc không sợ súng”.
