Sự quá tải dân số đô thị đang gây ra những hệ lụy không mong muốn trong tất cả các lĩnh vực của cuộc sống: ùn tắc giao thông, ô nhiễm không khí, tiếng ồn, vi phạm trật tự xã hội, bệnh viện, trường học quá tải... Biểu hiện rõ nhất là tại TPHCM và Hà Nội. Với hơn 7 triệu dân, gần 4 triệu xe máy, hơn nửa triệu ô tô tại TPHCM; Hà Nội cũng gần 7 triệu dân, hơn 3 triệu xe máy và gần nửa triệu xe hơi mà diện tích đất đô thị dành cho giao thông chỉ vỏn vẹn 6%, trong khi yêu cầu cần tới 20 - 25%. Đồng nghĩa, hai thành phố đông dân nhất cả nước đều rơi vào tình trạng quá tải.
Người dân đổ dồn về các thành phố bởi “đất lành chim đậu”, “thóc đâu bồ câu đấy”. Rất nhiều biện pháp hạn chế nhập cư vào các đô thị lớn đã được đưa ra, trong đó đa phần là biện pháp hành chính. Tuy nhiên, các biện pháp hành chính khắt khe nhằm hạn chế di dân tự do vào các thành phố lớn không những không có hiệu quả mà còn phát sinh các hệ lụy khác như vấn đề giáo dục, an sinh xã hội, mất trật tự an toàn xã hội, tội phạm...
Quyền mưu sinh và quyền mưu cầu hạnh phúc, trong đó có việc di chuyển từ những nơi khó khăn đến những vùng có điều kiện phát triển kinh tế - xã hội thuận lợi hơn là một quy luật của sự phát triển, không chỉ trong phạm vi quốc gia. Đây cũng là một trong những lý do khiến dự thảo Luật Thủ đô chưa được Quốc hội thông qua.
Ủy ban Pháp luật của Quốc hội cho rằng, giải pháp cho vấn đề này là cần quản lý dân cư theo quy hoạch của Thủ đô, tức là dùng các giải pháp về kinh tế - xã hội, như chuyển các trường đại học, dạy nghề, bệnh viện trung ương, cơ sở sản xuất... ra khỏi nội thành; xây dựng các đô thị vệ tinh...; xây dựng và hoàn thiện hệ thống giao thông công cộng thuận tiện kết nối nội thành với các vùng ngoại thành, với các đô thị vệ tinh.
TS Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn cũng cho rằng, chiến lược công nghiệp hóa và đô thị hóa hiện nay có nhiều vấn đề không hợp lý. Phát triển đô thị, công nghiệp phải làm ngược lại cách hiện nay. Đó là, không đưa dân, công nghiệp về đô thị mà đưa đô thị, công nghiệp về nông thôn, xây dựng các đô thị vệ tinh vừa và nhỏ, phát triển công nghiệp sản xuất ở nông thôn. Từ đó, gắn nông thôn với đô thị ngay trên địa bàn nông thôn.
