Ứng xử văn hóa có dễ không ?

>> Vì sao người đẹp không cười ?/Ý kiến bạn đọc
>> Chúng tôi không muốn là người đẹp không biết cười !/Ý kiến bạn đọc

Lễ hội hoa anh đào Nhật Bản diễn ra  ngày 6/4/2008 tại Triển lãm Giảng Võ đã thu hút hàng nghìn người dân tới chiêm ngưỡng. Đáng buồn là ngay khi Lễ hội còn chưa kết thúc, 3 cây hoa anh đào tươi chuyển từ Nhật Bản sang đã bị đám đông vặt trụi đến trơ gốc. Ảnh : Phan Kiền.

Mấy hôm nay bàn chuyện văn hóa đi máy bay, xe bus hay các phương tiện công cộng. Khách đổ lỗi cho tiếp viên không biết cười. Áo dài đỏ Vietnam Airlines, cư dân mạng  than phiền dân Việt ta “ít văn hóa” đi tầu xe, tính cộng đồng kém, thích chen lấn, không chịu xếp hàng, nói to hay ăn uống nhồm nhoàm. Một bức tranh mầu xám về lối sống. 

Thời tôi đi du học bên Đông Âu những năm 1970, đi tầu liên vận qua Trung Quốc, Liên Xô mất hàng chục ngày. Đám trẻ 17-18 tuổi hầu hết từ quê ra, lần đầu đi tầu hỏa không biết văn hóa “đi tầu và cả đi…cầu”. Cả bọn cãi nhau chí tử có phải “cái” để đi tiểu chính là bồn rửa mặt vì đúng ngang “tầm” của bọn con trai, và bồn cầu chính là chỗ rửa mặt vì có vũng nước trong đó để giặt khăn tay.

Toilet thời đó thường xả thẳng xuống đường nên khi tầu sắp vào ga người ta nhắc “khi tầu dừng, xin quý khách không dùng nhà vệ sinh” bằng tiếng Việt. Ít người đọc hay để ý. Tầu đỗ giữa Bắc Kinh rất hiện đại, cả nhóm đang đứng trên sân ga để ngắm cảnh đẹp thì bỗng “xoẹt” một bãi to tướng xả xuống đường ray. Anh bạn “bị bắt” không có chỗ chui xuống đất...

Nếu ông chú tôi 70 tuổi quê “choa” đi máy bay VNA lần đầu chắc chắn không biết mở cửa nhà vệ sinh thế nào vì ở quê làm gì có cửa. Nếu vào được và khóa lại, lúc muốn ra chưa chắc đã biết rút chốt nên cụ sẽ đập ầm ầm. Còn chuyện xả nước bồn cầu đương nhiên là cụ không biết, “tại sao ấn cái nút trên tường mà nước chẩy ra được”. Ở “choa”, biết dùng gáo múc nước dội đã văn minh lắm. Tiếp viên hay người nhà đi cùng không hướng dẫn hẳn lần sau cụ sẽ cạch đi tầu bay “chuồn chuồn”.

Người viết bài này đã suýt uống nước…rửa tay. Cô bạn Sài gòn mời đi ăn tôm cua biển, phải dùng tay để bóc vỏ. Ăn xong, tiếp viên mang ra một bát nước trà có mấy lát chanh. Tôi định đưa lên miệng uống vì đang khát. Nhưng người đẹp đáng yêu ngăn lại, để lát nữa em gọi ly khác cho anh vì “trà này trông không ngon”. Sau này, tôi mới vỡ lẽ ra đó là nước rửa tay vì ăn hải sản phải có nước chè chanh rửa mới sạch. Tôi hút hồn từ vụ đó. Mỗi lần ăn uống hay làm gì, đều phải quan sát rất kỹ xem người xung quanh thế nào. 

Dân mạng lan truyền một chuyện. Những năm 1990, một tỷ phú Hải phòng nổi tiếng vì buôn đá đỏ. Khi xuất hiện điện thoại di động lần đầu tiên ở Việt Nam thì anh đã sở hữu vài chiếc để dùng hết pin thì có cái khác để dùng tiếp. Cứ một tuần anh lại lên Hà nội mua pin. Cuối cùng người bán hàng ngạc nhiên hỏi là pin cũ để đâu thì anh nói, dùng hết thì vứt đi. Giá lúc đó là vài chục triệu một cái di động và vài triệu một cục pin. Hỏi tại sao không đọc hướng dẫn cách nạp pin. Tỷ phú trả lời, không để ý và đọc hướng dẫn mất thời gian.

Cô bạn làm bên du lịch kể sang Thái lan thấy người ta ăn bằng thìa và dĩa. Việt nam ta dùng đũa quen nên “lạ”. Dân mình dùng đôi đũa đa “di năng”, vừa và cơm vào miệng, vừa gắp thức ăn cho mình và gắp cho cả người cùng mâm, rồi sau đó dùng chùi mép. Văn hóa bốn nghìn năm nước mình “nó thế”. Tò mò hỏi người Thái thì được họ giải thích, dĩa dùng để lấy thức ăn chung trên bàn và thìa để đưa thức ăn của mình lên miệng, vừa gọn, văn minh và quan trọng là không mất vệ sinh khi ăn chung mâm.

Nam thanh nữ tú hồn nhiên xả rác vô tư ngay tại Lễ hội Hoa Anh đào trong triển lãm Giảng Võ (Hà Nội) ngày 6/4/2008. Ảnh : Phan Kiền.

Kể vài mẩu chuyện vui để nói là chúng ta từ một nước nghèo, đi ra thế giới văn minh bên ngoài, hẳn còn nhiều bỡ ngỡ và những chuyện “ngố Tầu” không thể tránh được. Tôi rất tâm đắc với phản hồi của một độc giả, chúng ta nên có cái nhìn dung thứ hơn về văn hóa “lúa nước” hay thói quen “miệt vườn” của nước Việt. 

Trở thành người ứng xử có văn hóa ở nơi công cộng vừa dễ mà vừa khó. Dễ là vì có thể học được “rất dễ” ở mọi nơi và mọi lúc, bắt đầu khi nào cũng không muộn. Nhưng khó là vì bản thân có thích học, để ý quan sát và chịu đọc hay không? 

Anh chàng “xả” bậy ở ga Bắc Kinh rất xấu hổ. Anh đâu có muốn thế, lỗi là anh không chịu đọc hướng dẫn trong nhà vệ sinh. Tỷ phú đá đỏ Hải phòng mất rất nhiều tiền và thời gian vì anh giầu tiền nhưng nghèo “văn hóa đọc”. Tôi sẽ bẽ bàng vì vụ uống nước rửa tay nếu cô bạn tốt bụng không nhắc khéo. Cũng vì chịu khó học hỏi mà cô bạn bên du lịch tránh được cú “mất thể diện” trước mặt người Thái. 

Khách ta đi máy bay chịu khó nghe hướng dẫn của tiếp viên thì được nàng cười nhiều hơn. Và tiếp viên của ta để ý xem người Singapore phục vụ trên máy bay như thế nào hẳn sẽ chuyên nghiệp hơn, không đến nỗi trọng Tây khinh ta.

Học, đọc, quan sát và đôi khi phải giúp bạn hay đồng nghiệp tránh “đòn” sẽ trở thành người có lối sống văn minh. Nó đòi hỏi thời gian hàng thập kỷ không ngừng trau dồi. Người có ứng xử văn hóa tốt sẽ gây thiện cảm dễ hơn, không bị mất tiền oan thậm chí giúp ta giầu có chỉ vì có văn hóa. Người ta bảo có tiền dễ nhưng có văn hóa rất khó. Tôi thấy khá đúng.

Lúc chuyển về nhà mới, sợ sách cũ “bẩn nhà” nên cậu bạn định đem bán đồng nát. Bác hàng xóm nói đùa, trí thức như cậu mà vứt sách là tôi lo cho đất nước lắm. Có lần, mời người bạn Tây đến nhà chơi, khen nhà anh ta rất đẹp nhưng không thấy có tủ sách. Hoảng hồn, anh vội đi mua tủ, lôi đống sách cũ trong kho ra, xếp ngay ngắn. Có sách rồi, anh bảo cũng tự nhiên thích đọc và mua sách mới. 

Vì lý do công tác, anh đi khắp đó đây trên thế giới. Đọc sách báo nhiều cũng tránh được nhiều cú “va chạm chết người” về ứng xử. Anh bảo, văn hóa thế giới đa dạng lắm, học bao nhiêu cũng không thừa. Nhà văn Tô Hoài kể là cụ rất hay đọc, thấy chữ gì cũng giương mục kỉnh lên, nhiều lúc rỗi việc xem cả hướng dẫn dùng thuốc đau mắt dù chữ bé li ty. 

Tôi viết cho bạn đọc vui thế thôi vì khuyên sống và ứng xử thế nào cho có văn hóa, xin nhường cho các nhà văn hóa, nhà văn hay giáo sư nổi tiếng. Hoặc có thể nền giáo dục của chúng ta cần thêm môn “văn hóa ứng xử” cho trẻ em để phù hợp với thời đại mới.

Phần tôi xin thú thật, bản thân từ quê ra, cái gốc vẫn còn nhiều “choa” lắm. Đường lên “văn hóa” của tôi hay vài bạn “choa” như tôi vẫn còn xa xa. Nhưng nếu chúng ta tự học hỏi và giúp nhau thì con đường đi ấy sẽ “gần” hơn. Nếu ta tự nhìn lại mình thì học càng nhanh.

Ý kiến của bạn về vấn đề này ?

Ý kiến bạn đọc

Vũ Hoàng Quyền : Đã đến lúc các nhà văn hoá, giáo dục cần vào cuộc

Có rất nhiều định nghĩa về "Văn hoá". Nhưng theo giáo sư , tiến sĩ văn hoá Phạm Quang Phổ thì : Văn hoá là những gì còn lại sau tất cả những gì đã mất".

Theo cách hiểu này chúng ta hiểu nôm na rằng: Cùng với thời gian, những gì mà con người văn minh chấp nhận và sống chung với nó thì gọi là Văn hoá.

Đọc bài viết " vì sao các nữ tiếp viên không cười", mới đầu tôi nghĩ rằng: Phải chăng các người đẹp vô hồn? Hoá ra khi đọc kỹ từng câu chữ tôi mới vỡ lẽ ra nguyên nhân sâu xa của câu chuyện.

Quả thật có những tình huống chúng ta chỉ có thể im lặng mà không nói gì trước những điều "mắt thấy tai nghe." Xin được bắt đầu từ câu chuyện hồi tôi bước chân lên Hà Nội thi đại học, phố phường phồn hoa, đô thị tấp nập, tôi thì ở nông thôn lên Hà Nội không thông tỏ đường đi lối lại vì thế tôi mạnh dạn hỏi một anh thanh niên chạc tuổi tôi đường đến trường Đại học Văn hoá, anh ta chỉ tay và nói " Đi thẳng rồi rẽ phải".

Theo lời anh ta tôi đi thẳng và rẽ phải đến nơi là Đài truyền hình Việt Nam chứ nào có thấy Đại học Văn hoá. Ngày hôm đó tôi phải rất khổ sở mới tìm thấy địa điểm mình thi mặc dù phải hỏi đến vài ba con người Hà Nội vì trong thâm tâm tôi cứ nghĩ người Hà Nội vốn hào hoa , thanh lịch lắm cơ đấy?

Có lần tôi đi công tác ở Thái Bình, khi về trong khi đợi xe ô tô, tôi ngồi chờ ở vườn hoa thành phố, bên cạnh tôi là mấy cô cậu sinh viên thanh tú đang ngồi nói chuyện. Chợt có một em bé đánh giày đến lân la dò hỏi : Em mời anh đánh giày ạ? Một cậu có gương mặt khôi ngô cáu gắt :"Biến đi, răng tao còn không đánh huống chi là giày".

Cậu bé tái mặt bước đi, chắc hẳn em sẽ tủi thân lắm, còn tôi nghẹn ngào, con tim như bị ai bóp chặt và thầm nghĩ : Văn hoá ứng xử có phân biệt gì đến trình độ như các cô cậu sinh viên có khuôn mặt khả ái kia?

Gần nhà tôi có gia đình thường xuyên to tiếng vì những chuyện " không đầu không cuối", một lần đứa em nọ đi vo gạo nấu cơm, chẳng may nhỡ tay gạo bị đổ xuống nền nhà, cô chị mặt mày méo xệch thẳng tay tát vào mặt đứa em mình và quát " đồ toi cơm hại nước mắm", đứa em ngụng nghịu ngân ngấn nước mắt trông thật tội nghiệp...

Lẽ ra thay vị lời chát chúa kia cô chị giải thích với em của mình rằng , để có được hạt gạo này người nông dân phải một nắng hai sương, đổ biết bao mồ hôi công sức mới có được... vì thế lần sau em phải cẩn thận hơn em nhé. Nói được như vậy thì chị vui, em vui không còn cảnh khóc lóc, ầm ỹ thế kia?

Đã có rất nhiều tình huống ứng xử vô văn hoá thường xảy ra trong cuộc sống này mà nếu chúng ta chịu quan sát học hỏi, lắng nghe, thấu hiểu thì mọi chuyện diễn ra theo chiều hướng khác.

Đã đến lúc các chuyên gia tâm lý, nhà văn hoá ,các nhà giáo dục cần vào cuộc để chúng ta ứng xử với nhau văn hoá hơn mà lớn lao hơn cả là nền văn minh của chúng ta được khẳng định trên trường quốc tế.