Thế nào là “đầu nguồn” và “cuối nguồn”?! Các thuật ngữ này được chính cán bộ TKV giải thích khá lòng vòng, chung quy lại là các đơn vị sản xuất than không được phép muốn bán cho ai thì bán, mà TKV quy định họ phải bán cho một số đầu mối đã được chọn sẵn.
Người nào mua lại của các đầu mối này, thì được gọi là doanh nghiệp “cuối nguồn”. Nếu đơn vị sản xuất nào bán tắt không qua các đầu mối, sẽ bị coi là bán cho “đầu nguồn”, là vi phạm và sẽ bị xử lý.
Chưa bàn đến quy định trên có trói chân trói tay các đơn vị sản xuất, vô hình trung tước mất quyền tự chủ kinh doanh của họ trong nền kinh tế thị trường hay không điều thấy ngay là chính quy định trên đã tạo ra kẽ hở, góp phần thúc đẩy việc... mua bán than lòng vòng.
Việc này đã được các cơ quan bảo vệ pháp luật phát hiện và cảnh báo cho lãnh đạo TKV. Cụ thể, ngày 31/7/2006, Công an tỉnh Quảng Ninh đã có công văn số 469/PV11(PA17), gửi đích danh ông Giám đốc TKV, cảnh báo nhiều Cty tư nhân đang lợi dụng một số bất cập trong cơ chế tiêu thụ than của TKV để mua bán lòng vòng, hưởng lợi bất chính.
Công văn nói trên nêu ra nhiều dẫn chứng, điển hình cho những doanh nghiệp làm trung gian mua bán lòng vòng là Cty cổ phần M.T. ở Hải Phòng. Từ tháng 11/2004 đến tháng 12/2005, Cty M.T. đã ký hợp đồng mua 347.067 tấn than của 4 đơn vị sản xuất than của TKV, với tổng số tiền gần 90 tỷ đồng.
Sau đó, Cty này lại ký hợp đồng bán toàn bộ số than đó cho 7 đơn vị có chức năng kinh doanh than ở Quảng Ninh, thu chênh lệch hai ngàn đồng một tấn than. Toàn bộ số than sau đó được đưa đi tiêu thụ ở Trung Quốc theo đường tiểu ngạch.
Trong thương vụ này, thực chất 4 đơn vị của ngành than đã bán than trực tiếp cho 7 doanh nghiệp của Quảng Ninh, việc giao và nhận than thực hiện ngay tại cảng, còn Cty M.T. chỉ là doanh nghiệp đứng tên để hợp thức hoá các hoá đơn mua bán!
Từ những phát hiện cụ thể như trường hợp Cty M.T., tại công văn đã nêu, Công an tỉnh Quảng Ninh kiến nghị Tổng giám đốc TKV “sửa đổi, bổ sung cơ chế quản lý tiêu thụ than nội địa và xuất khẩu than tiểu ngạch, tránh tình trạng mua bán lòng vòng làm tăng chi phí và để một số đơn vị, cá nhân lợi dụng sơ hở trong cơ chế bán than để tiêu cực”.
Theo một cán bộ lãnh đạo Công an tỉnh Quảng Ninh, sau khi công văn trên đây được gửi đi, Công an tỉnh Quảng Ninh không được văn bản phúc đáp của Tổng giám đốc TKV. Còn vì sao những doanh nghiệp tư nhân như Cty M.T. lại được làm đầu mối tiêu thụ của ngành than, được biết câu hỏi này hiện đang được Bộ Công an (C15) phối hợp với Công an tỉnh Quảng Ninh làm rõ.
Một điều tra viên Công an tỉnh Quảng Ninh nhận định, thời gian qua việc xuất khẩu than theo đường tiểu ngạch diễn ra ồ ạt, ngoài việc có quá nhiều kẽ hở trong công tác quản lý, còn có một lý do là than xuất khẩu được hoàn toàn bộ thuế VAT.
Công an Quảng Ninh không loại trừ đã xuất hiện các hoạt động lừa đảo chiếm đoạt tiền hoàn thuế VAT, tuy nhiên hiện các vụ án buôn lậu than vẫn đang trong quá trình điều tra, nên các thông tin chi tiết không được tiết lộ.
