 |
| Cá chình săn về nuôi vào bể |
Mưa, lạnh, khách du lịch đến Phong Nha vắng hẳn. Thưa thớt một vài chiếc xe bus to đùng mang biển số 52 chở khách từ TPHCM ra tham quan. Có lẽ ở cái xứ “Anh ở trong này chưa thấy mùa đông” nên cứ ngỡ Phong Nha mùa này cũng đang đầy nắng.
Khách vắng nên đội thuyền phục vụ đông gần 400 chiếc nhàn hạ nằm bờ. Có chiếc cả tháng trời mới có một chuyến đưa khách vào thăm Đệ nhất động.
Người chạy thuyền rỗi, nên tôi mới có dịp được ngồi với một tay anh chị khét tiếng “Đệ nhất chình” ở đầu nguồn sông Son của di sản này. Gã có tên là Nguyễn Văn Quang (Xuân Sơn - Bố Trạch - Quảng Bình), bây giờ đã “rửa tay gác kiếm”, ngoan ngoãn về cầm lái một con thuyền chở khách du lịch. Gã ngồi trước mặt tôi đây, tuổi ngoài 30, thấp đậm và rắn đanh như một súc gỗ lim. Khi gã cười, hiền khô và thân thiện.
Chuyện của Quang sẽ không cần phải kể nếu như Phong Nha - Kẻ Bàng không là di sản thiên nhiên thế giới (TNTG)... Nơi đây, người dân Xuân Sơn sống bình lặng nép mình bên dòng sông Son huyền thoại. Những mái nhà tranh nhỏ, thấp, lô xô suốt dọc triền sông.
Để mưu sinh, họ chỉ dựa vào rừng và con sông nhỏ này. Người có sức khỏe thì vào rừng khai thác gỗ, còn lại thì chở cát sạn và đánh bắt cá tôm. Nguồn thủy sản ở đây thì nhiều vô kể với các loại “danh ngư” mà những người sành ăn nào nghe đến cũng phải ước ao được một lần nếm thử. Cá vược, cá chình, cá trẻm, tôm càng đất... thì mùa nào cũng có, mùa nào cũng sẵn.
Bố của Quang nuôi anh em Quang khôn lớn cũng từ cái biệt tài săn cá chình trứ danh này. Bao nhiêu lần rồi cùng bố vào rừng, tìm đến đầu ngọn nguồn khe suối săn chình, Quang đã được ông truyền dạy cho bí quyết. Ông mất. Quang lấy vợ.
Sức dài vai rộng, Quang không chịu theo nghiệp của bố mà cùng trai làng vào rừng khai thác lâm sản. Trầm, huê, mun, lim... không có thứ gì mà Quang chưa từng trải qua. Nhưng rồi tất cả dần dần cạn kiệt. Đổi cả máu và mồ hôi cũng chỉ đắp đổi qua ngày. Một chuyến tay không trở về từ rừng, Quang nghĩ mãi và thử vận may từ nghề mà bố đã truyền dạy.
Quang cười cười: Hồi đó, Phong Nha chưa trở thành di sản thế giới đâu. Khách du lịch chỉ lèo tèo. Còn người dân ở đây thì chưa biết ăn cá chình. Họ sợ. Có người thử ăn, cá béo quá thế là say chình, vừa nôn, vừa tống xanh cả mặt mày. Có bữa đi săn chình mang về cả nửa tạ. Bán chẳng ai mua. Cho chẳng ai ăn. Thế là vứt bỏ. Sau rút kinh nghiệm, hàng quán nào đặt trước rồi mới xách đồ đi săn chình. Cân chình chỉ có vài ngàn, nhưng cũng đủ sống qua ngày và sống nhàn hơn vào rừng.
Rồi có một di sản TNTG Phong Nha-Kẻ Bàng, khách du lịch đổ về như hội. Nhà hàng, quán ăn mọc lên như nấm. Thực khách không biết thông tin từ đâu, đồn thổi ăn thịt cá chình bổ âm, bổ dương chi đó. Rồi mật cá chình là thứ dược liệu quý trị bệnh thần kinh và chống dị ứng...Vậy nên, cứ vào quán là thực khách yêu cầu có món chình Phong Nha.
Giá của cá chình cứ thế tăng lên vùn vụt. 30 ngàn, 60 ngàn, 120 ngàn và có thời kỳ lên đến đỉnh trên 350 ngàn đồng/kg mà vẫn không có cá chình để bán. Đây là thời hoàng kim của Quang. Quang suốt ngày trên khe suối. Kỹ năng, kỹ xảo của bí quyết sát chình mà bố Quang truyền lại được vận dụng tối đa.
 |
| Quang đang kể chuyện của mình |
Theo Quang, muốn bắt được cá chình thì công viêc chuẩn bị cho chuyến đi phải rất kỹ, từ mồi, lưỡi câu, và quan trọng hơn cả là phải “tăm” cho được nơi ở của chình. Cá chình thường thích mồi tôm và ở những nơi có đá chồng xếp lên nhau tạo thành hang hóc.
Có những con chình ở tận tầng đáy nước sâu 10-15m. Muốn tìm ra được hang chình, người đi săn phải lặn xuống dò tìm. Thấy hang, lại phải một lần nữa lặn xuống thả câu đặt mồi. Khi cá chình dính câu, nếu là con nhỏ thì cứ thế kéo lên. Nhưng nếu gặp phải con chình từ 4 kg trở lên, nó chui vào hang đá, thì người đi săn lại phải một lần nữa lặn xuống vật lộn cùng với nó để đưa nó lên bờ.
Mỗi chuyến lên đầu khe, thác săn chình chừng vài ngày, lúc nào đủ gánh thì về nhập cho các nhà hàng, khách sạn. Việc săn chình của Quang xem ra đang phất. Có ngày thu nhập vài triệu đồng. Người ta đặt hàng tới tấp.
Tiếng của “Quang chình” nổi như cồn. Các địa danh đầu nguồn Son, ngã ba Chày, Phú Kinh, Ngân Sơn, Long Đại đều có bàn tay của gã sát chình này. Chình của Quang có mặt ở Đồng Hới, Đông Hà và khách Hà Nội, Sài Gòn đặt mua mang về làm quà nhiều đến mức nguồn chình Phong Nha, một mình Quang không thể nào lo đủ.
Thế là một “hiệp hội” săn chình ở vùng di sản này tự phát thành lập. Hội săn chình có lúc lên đến 50 người. Tập tõm biết đặt câu, biết thả mồi và mỗi ngày cũng kiếm được chừng 5-7 chục ngàn. Vùng đất này có được số tiền như thế coi như là ổn.
Cái thuận lợi nhất của hội săn chình thời kỳ đầu “ăn nên làm ra” là nhờ khi mới được công nhận là Di sản, lực lượng bảo vệ ở đây chỉ chú trọng bảo vệ lấy rừng và các sản vật từ rừng. Họ chưa chú ý gì đến nguồn thủy sản, nên nguồn cứ thế khai thác... vô tư.
Chưa đầy 3 năm với nghiệp săn chình, Quang đã đủ vốn dựng một ngôi nhà 2 tầng to đùng ở mé nguồn Son. Dân Xuân Sơn trố mắt kinh ngạc, ngỡ Quang bắt được vàng của Vua Hàm Nghi.
Quang kể: Có một lần tôi phát hiện được một con chình to, nó ẩn trong hốc đá dưới vực sâu hơn 10 m. Về nhà chuẩn bị lưỡi câu to, loại lưỡi câu 7 (bằng inox, to gần bằng đầu đũa) và nướng mồi tôm thơm nức lên lặn xuống đặt mồi.
Đêm đi thăm câu, thấy con chình này đã dính, thế là mặc cho trời rét căm, nhảy ùm xuống “chiến đấu” với nó cả tiếng đồng hồ mới xách được nó lên. Đây là con chình được coi là lớn nhất lúc đó. Nó dài gần 1,5m và to hơn bắp đùi người lớn. Cân nhập cho nhà hàng được...14 kg.
Sau này đệ tử của Quang đã có người săn được con chình 20 kg, theo Quang thì chưa ai phá vỡ được kỷ lục này. Giống chình cũng lạ lắm, Quang đã trực tiếp mổ thịt đến cả ngàn con, nhưng chưa bao giờ Quang gặp chình có trứng hay có con, nên Quang đến giờ vẫn không biết là cá chình đẻ trứng hay đẻ con nữa.
Người ta nói, chình Phong Nha, đến mùa sinh sản lại men theo nguồn Son xuống hạ du, ra cửa bể và đẻ trứng. Trứng nở, các con chình con lại men theo nguồn nước chảy ngược lên thượng nguồn. Có lẽ thế, nên chình Phong Nha mới có tính đặc hữu, mà không một loài chình ở nơi nào có được.
Khi những người quản lý ở đây bừng tỉnh để siết chặt việc bảo vệ tính đa dạng sinh học cho vùng di sản, thì nguồn chình Phong Nha đã đến lúc báo động. Người ta đang lập hồ sơ để đệ trình lên UNESCO công nhận di sản TNTG lần 2 cho Phong Nha- Kẻ Bàng ở tiêu chí đa dạng sinh học và không khỏi giật mình.
Trong 3 loài cá ở Phong Nha- Kẻ Bàng được ghi vào sách Đỏ Việt Nam thì đã có 2 loài cá chình. Đó là cá Chình hoa (Anguilla marmorota) và cá Chình mun (Anguilla bicolo). Việc săn chình ở đây đã trở nên khó khăn, nên hội săn chình rủ Quang đi tìm vùng đất khác. Nơi mà bọn họ chọn là sông Avương, thị trấn Ba Lừa (Đà Nẵng).
Quang bảo: Cá chình ở đó cũng nhiều lắm, mỗi ngày có thể bắt được vài ba chục kg. Nhưng bán ngay tại đó thì giá rẻ. Đưa về thì không bảo quản được chình tươi sống. Cá chình nhiều đạm, nên khi mà nó đã ươn thì khó tài nào ăn được.
Mấy chuyến tham gia, không lời lãi bao nhiêu nên Quang trở về quê tìm hướng làm ăn khác. Và Quang vẫn luôn là một tay sát ngư trứ danh. Những lần lặn thả mồi bắt chình, Quang phát hiện thấy trong những chai nước khoáng mà khách du lịch vứt xuống dòng Son, tôm càng đất chui vào ẩn náu, Quang nghĩ ngay đến việc lấy những chiếc can nhựa 5 lít, chui những lỗ nhỏ bằng thân tôm, bỏ mồi vào và thả xuống sông. Kết quả thật bất ngờ. Có ngày Quang thu được 30-40 kg.
Tôm sạch, tôm tự nhiên này vỏ cứng, thịt chắc, ngọt và thơm, khách du lịch rất mê. Các nhà hàng nhập cho Quang 70-80 ngàn đồng/kg. Thế là từ đó Quang bỏ hẳn nghề săn chình mà chuyển sang nghề săn tôm ngoài vùng di sản.
Quang khoe: Chỉ hơn một tháng trong mùa du lịch này, riêng thu nhập từ tôm càng đất Quang đã có hơn 30 triệu đồng. Chỉ tay vào chiếc thuyền chở khách du lịch còn mới cáu, Quang bảo, nó được mua hoàn toàn từ tiền bán tôm...
Hai vợ chồng cùng 2 đứa con nhỏ trong ngôi nhà 2 gác với 2 chiếc thuyền chở khách tham quan, Quang cười mãn nguyện: 3 năm rồi bỏ hẳn nghề săn chình. Chả tiếc. Giờ ai có đặt hàng săn chình, giá có cao ngất trên trời cũng thôi. Còn di sản mình còn nhiều cơ hội làm ăn. Giờ chả ai dại gì cấu vào di sản để ăn dần nữa.
