Theo giới quan sát, trong bối cảnh Mỹ đang định hình chính sách đối ngoại, các nước Đông Nam Á dường như đang nỗ lực làm sáng tỏ liệu Mỹ sẽ đóng vai trò như thế nào ở khu vực.
Các nhà ngoại giao cấp cao nhất của ASEAN dự kiến gặp nhau vào đầu tháng 5, trong bối cảnh có những lo ngại chính quyền Trump có thể ưu tiên cao hơn cho vấn đề chống khủng bố ở Trung Đông, các đồng minh truyền thống ở châu Âu và vấn đề Triều Tiên.
Tại chặng dừng chân ở Jakarta trong hành trình kéo dài 10 ngày đến châu Á - Thái Bình Dương, ông Pence đã gặp Tổng thống Indonesia Joko Widodo và gửi thông điệp rằng, những mối quan tâm của ông Trump ở châu Á không chỉ là Triều Tiên và vấn đề mất cân bằng thương mại nghiêm trọng của Mỹ với Trung Quốc.
Đây là chuyến thăm Đông Nam Á đầu tiên của một quan chức cấp cao Mỹ thuộc chính quyền mới. Và ông Pence thông báo hôm 20/4 rằng, Tổng thống Trump sẽ dự Hội nghị cấp cao ASEAN tại Manila và Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Đà Nẵng vào tháng 11.
Ông Trump hôm qua thông báo các thỏa thuận trị giá 10 tỷ USD giữa các công ty Mỹ và Indonesia để thúc đẩy sự tiếp cận của Mỹ vào nền kinh tế hàng đầu Đông Nam Á. Trong số 11 thỏa thuận được ký kết, Exxon Mobil sẽ bán khí hóa lỏng cho công ty năng lượng Pertamina của Indonesia; General Electric sẽ cung cấp công nghệ cho các nhà máy điện của Indonesia; Lockheed Martin sẽ cung cấp hệ thống vũ khí mới cho các máy bay chiến đấu F-16, AP đưa tin.
Ông Pence nói với các lãnh đạo doanh nghiệp rằng, ông và Tổng thống Widodo đã thảo luận “rất thẳng thắn và trọng thị” về việc mở rộng tiếp cận thị trường Indonesia cho các doanh nghiệp Mỹ. Ông Pence trước đó nói rằng, Washington “đang có những bước đi nhằm tăng cường quan hệ đối tác với ASEAN và làm sâu sắc quan hệ hữu nghị”, cam kết sẽ tăng cường quan hệ kinh tế, hợp tác chống khủng bố và hợp tác trong vấn đề biển Đông.
Năm nay đánh dấu 50 năm thành lập ASEAN. Hội nghị cấp cao ASEAN sẽ được tổ chức tại Philippines, tạo cơ hội gặp gỡ cho hai nhà lãnh đạo có cá tính mạnh: ông Trump và Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Chính phủ của Tổng thống Duterte đã lên tiếng hoan nghênh ông Trump dự Hội nghị cấp cao ASEAN.
Cần chính sách rõ ràng
Việc ông Trump giương cao ngọn cờ “nước Mỹ trên hết” và đột ngột rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) làm dấy lên lo ngại về chủ nghĩa bảo hộ Mỹ sẽ làm tổn hại khu vực với dân số 600 triệu người.
Trong khi đó, quan hệ của Tổng thống Trump với Trung Quốc chưa rõ ràng và cách làm ngoại giao phi truyền thống của ông Trump khiến nhiều người lo ngại liệu Mỹ dưới thời chính quyền mới có giảm bớt việc tham gia vấn đề biển Đông nhằm có được sự hợp tác của Trung Quốc trong vấn đề Triều Tiên hay không.
“Khu vực (Đông Nam Á) rất muốn biết liệu Mỹ có duy trì quan điểm về biển Đông hay không, và rộng hơn là cách tiếp cận của họ với Trung Quốc như thế nào”, bà Amy Searight, cựu quan chức quốc phòng Mỹ về khu vực, nhận xét.Ông Patrick Murphy, một quan chức cấp cao của Nhà Trắng, hôm 20/4 nói với báo giới rằng, Mỹ sẽ tiếp tục các hoạt động bảo đảm tự do hàng hải trên biển Đông.
Những chuyến tuần tra của Hải quân Mỹ qua khu vực tranh chấp được thực hiện định kỳ dưới thời Tổng thống Barack Obama nhưng vẫn chưa diễn ra lần nào từ khi ông Trump lên nắm quyền cách đây 3 tháng.
Tương lai quan hệ kinh tế của Mỹ với khu vực cũng là mối quan tâm hàng đầu. Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại chính của nhiều nước thành viên ASEAN. Việc ông Trump quyết định rút khỏi TPP “tạo ra khoảng trống mà Trung Quốc rất muốn lấp vào”, bà Searight nói.
Trong ASEAN, Việt Nam, Malaysia, Thái Lan và Indonesia nằm trong số 16 quốc gia mà chính quyền của ông Trump đang xem xét vấn đề thặng dư thương mại. Phát biểu tại Jakarta, Phó Tổng thống Pence nói rằng, các nhà xuất khẩu Mỹ sang Indonesia nên được hưởng sân chơi bình đẳng và quan hệ cần phải là “cùng thắng”.
Các bộ trưởng ngoại giao ASEAN sẽ sắp xếp một cuộc gặp 11 bên tại Washington với Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson. Bộ Ngoại giao Mỹ thông báo, cuộc gặp này sẽ diễn ra ngày 4/5. Nó sẽ giống như cuộc gặp thượng đỉnh mà Tổng thống Barack Obama đón các nhà lãnh đạo ASEAN tại bang California năm ngoái, nhưng ở cấp thấp hơn.
