Tuyên bố Nay Pyi Taw về xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 cũng nêu rõ, các bên cần sớm đạt được Bộ quy tắc về ứng xử ở biển Đông (COC) như đã được thể hiện trong Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về biển Đông. Ngoài ra, các nước cần tăng cường hợp tác bảo đảm thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC), tuân thủ các nguyên tắc đã được thừa nhận chung của luật pháp quốc tế và Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS).
Cùng ngày, Chủ tịch Hội nghị Cấp cao ASEAN-24 ra tuyên bố bày tỏ quan ngại sâu sắc về các vụ việc đang diễn ra trên biển Đông, khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không ở biển Đông. “Chúng tôi kêu gọi tất cả các bên tham gia DOC thực hiện đầy đủ và hiệu quả DOC, nhằm tạo môi trường tin cậy và xây dựng lòng tin; thực hiện kiềm chế, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, và giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tuân thủ các nguyên tắc đã được thừa nhận chung của luật pháp quốc tế, và UNCLOS. Chúng tôi nhấn mạnh sự cần thiết của việc sớm đạt được COC”, tuyên bố của Chủ tịch Hội nghị Cấp cao ASEAN - 24 viết. Lãnh đạo các nước ASEAN cũng ghi nhận tầm quan trọng của Tuyên bố của các bộ trưởng ngoại giao ASEAN về tình hình hiện nay ở biển Đông được đưa ra hôm 10/5.
ASEAN cần đoàn kết hơn bao giờ hết
Tại các phiên họp của Hội nghị Cấp cao, các nhà lãnh đạo đặc biệt quan tâm vấn đề biển Đông, dành nhiều thời gian trao đổi và cuối cùng nhất trí rằng, hơn bao giờ hết, ASEAN càng cần duy trì đoàn kết, phát huy vai trò trung tâm và trách nhiệm trong việc bảo đảm môi trường hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển ở khu vực, xử lý hiệu quả các thách thức đặt ra.
Một tình hình nghiêm trọng hiện nay ở biển Đông là việc Trung Quốc lần đầu tiên hạ đặt giàn khoan HD 981 và điều nhiều tàu hộ tống xâm phạm sâu vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của một nước thành viên ASEAN. Các nhà lãnh đạo ASEAN cho rằng, đây là hành động nguy hiểm, vi phạm luật pháp quốc tế, UNCLOS và DOC mà Trung Quốc là một bên ký kết.
Không giải quyết căng thẳng, Trung Quốc sẽ mất uy tín
PGS Wei Min công tác tại Viện Nghiên cứu Á - Phi (Đại học Bắc Kinh) vừa nói với báo South China Morning Post của Hong Kong rằng, Trung Quốc sẽ là “nạn nhân lớn nhất” nếu sự việc trên biển Đông (vụ Trung Quốc đưa giàn khoan vào vùng biển Việt Nam) không được giải quyết càng sớm càng tốt. “Nếu không được giải quyết, dù chính phủ Trung Quốc có giải thích thế nào chăng nữa thì uy tín và độ tin cậy của chính phủ sẽ giảm sút nặng nề và khiến tình hình ồn ào ở biển Đông tồi tệ hơn”, ông Min nhận định.
Tại phiên họp toàn thể Hội nghị Cấp cao ASEAN-24, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã có phát biểu quan trọng về triển khai Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, về tương lai Cộng đồng ASEAN và về định hướng quan hệ đối ngoại của ASEAN. Đặc biệt, bài phát biểu của Thủ tướng đã chuyển tải thông điệp rõ ràng của Việt Nam về những diễn biến nghiêm trọng hiện nay ở biển Đông, khẳng định lập trường nhất quán và những đề xuất hết sức xây dựng của Việt Nam trong việc giải quyết vấn đề này.
Tại các phiên họp, các nhà lãnh đạo ASEAN nhấn mạnh việc xây dựng và bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử chung trong quan hệ giữa các nước ASEAN và giữa ASEAN với bên ngoài; phát huy hiệu quả các công cụ hợp tác chính trị-an ninh như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á, Tuyên bố Bali về các nguyên tắc quan hệ cùng có lợi, DOC…; đồng thời tăng cường các khuôn khổ đối thoại và hợp tác xây dựng lòng tin ở khu vực, như Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng, Diễn đàn Khu vực ASEAN…
Các nhà lãnh đạo đều nhấn mạnh quyết tâm xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN, đẩy mạnh hơn nữa việc triển khai hiệu quả các biện pháp còn lại trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015) ở cả cấp quốc gia và khu vực, cũng như xây dựng kế hoạch chuẩn bị cho sự kiện công bố Cộng đồng ASEAN ra đời vào ngày 31/12/2015.
Sẵn sàng phối hợp với Việt Nam
Bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN-24, ngày 11/5, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng có các cuộc hội kiến riêng với Tổng thống Myanmar Thein Sein và Tổng thống Indonesia Susilo Bambang.
Tổng thống Myanmar khẳng định sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam đầu tư nhiều hơn vào Myanmar, trong nhiều lĩnh vực như dầu khí, ngân hàng, du lịch… Hai bên nhất trí phối hợp cùng các nước ASEAN khác thúc đẩy đoàn kết, xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2015; cùng có tiếng nói chung của ASEAN trong các vấn đề quốc tế và khu vực, trong đó có vấn đề biển Đông.
Tại cuộc gặp Tổng thống Indonesia, hai bên khẳng định sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ cùng các nước ASEAN khác hoàn thành mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết, củng cố vai trò trung tâm trong các cơ chế hợp tác khu vực. Về những diễn biến mới đây ở biển Đông, Tổng thống Indonesia bày tỏ quan ngại về sự gia tăng căng thẳng ở khu vực này. Ông nói rằng, mọi tranh chấp cần phải được giải quyết một cách hòa bình, không qua can thiệp quân sự và Indonesia sẵn sàng phối hợp cùng Việt Nam và các bên liên quan tìm những giải pháp phù hợp cho vấn đề này.
Học giả quốc tế phản đối Trung Quốc
Nhiều học giả công tác tại Viện Chính sách Quốc tế Lowy (trụ sở ở Úc) phản đối việc Trung Quốc đưa giàn khoan dầu cùng nhiều tàu hộ tống vào vùng biển Việt Nam, coi đây là hành động mang động cơ chính trị. Theo họ, không một doanh nghiệp thương mại nào để khoảng 80 tàu vây quanh giàn khoan, hành xử “hung hăng, thiếu thận trọng”. Động thái của Trung Quốc “rõ ràng đi ngược lại tinh thần và nội dung của DOC”, The Interpreter dẫn lời nhà nghiên cứu Malcolm Cook.
