 |
| Hoa Sen. |
Họ bảo sen đẹp và lành. Rồi họ xin bằng được một lá sen to vật để dùng làm phông chụp hình cho một cháu bé thấp nhỏ bị dị tật, để lấy may. Một chị nói với tôi: “Đất nước bạn có loài sen này là giữ trong tay một báu vật trời ban. Lá sen như mặt trời xanh, hoa sen đẹp như gương mặt con gái thanh tân. Các bạn thật hạnh phúc”.
Không phải người nghiên cứu, nhưng có điều kiện đi khắp vùng miền đất nước, tôi thấy sen ở Việt Nam khá phong phú. Có sen trắng (bạch liên), lại có sen hồng. Sen quì cánh đơn, lại thêm sen cánh kép (bách cánh). Có người bảo còn có sen xanh và sen vàng. Nhưng tôi chưa gặp. Sen trắng, sen hồng thì có ở khắp nơi.
Sen quì
Búp hoa và cánh đơn, đầu cánh hoa nhọn, sắc sen hồng, hương ngát, dân gian gọi là sen ăn bát. Ăn bát
| Bạn chọn hoa nào làm quốc hoa? |
|
nghĩa là sen lấy hạt. Một bát sen (còn gọi là gương sen) trung bình trên hai chục hạt. Nhưng gương sen to cho số hạt tới ba nhăm ba sáu. Đây là loài sen cánh đơn, có mặt khắp nơi cung cấp cả ngàn tấn sen mỗi mùa.
Hạt sen làm thức ăn, làm thuốc (liên nhục) không thể thiếu trong thang thuốc bổ. Tâm sen (liên tâm) là cũng thuốc an thần tuyệt vời. Làng Ninh Hiệp (Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội) có hẳn nghề chế biến sen. Mang sen đen về chặt vỏ lấy hạt. Hạt sen phơi khô giòn đem ngâm nước phèn cho mềm ra rồi bóc vỏ lụa bên ngoài, cắt đầu cắt đuôi, thông tâm xong thì được hạt, chế biến món canh món hầm, làm mứt. Sen không bóc vỏ lụa thì cung cấp cho các hàng thuốc bắc.
Nếu ai về Ninh Hiệp sẽ thấy cái cối chặt sen. Người ta kê hạt sen lên vành cối gỗ, lựa tay dao bập nhẹ, vỏ hạt cứng tách đôi ra. Hạt sen bỏ vào trong cối, vỏ hạt bỏ xuống chiếu gom lại để đun nấu. Mỗi tối, bên ngọn đèn dầu, người giỏi có thể chặt hai ba cối sen. Mỗi cối dăm bảy trăm hạt. Trước đây, vào mùa thu, suốt đêm nghe tiếng cậm cạch, từ ông già bà cả đến các con cháu nhỏ ngồi bên cối chặt sen.
Bán sen người ta tính trăm tính chục. Bàn đong sen làm bằng gỗ, giống cái lakét (vợt bóng bàn) nhưng to hơn, trên mặt đục lỗ. Bốc sen xoa lên mặt cho hạt sen rơi xuống kín các lỗ là đủ trăm hạt.
Sen qùi quí như cây lúa, trồng để lấy hạt. Nhị loài sen này ít và nhỏ, vị đắng, không ướp trà được.
Sen kép (bách cánh)
Nằm trong họ sen hồng, sen cánh kép có hình quả chùy, bông thường to hơn sen quì. Đặc biệt loại sen này sắc hoa thắm màu phấn hồng. Khi nở xòe thì ngoài lớp cánh to bên ngoài còn vô vàn cánh kép nhỏ hơn quây vòng ôm kín phần nhị bên trong để giữ hương hoa. ngắt cánh một bông sen kép, đếm được bảy tám chục cánh lớn nhỏ.
Nhị hoa cánh kép nhiều, béo mọng và trắng trong như hạt sương mai. Sen cánh kép Hồ Tây cứ ngàn bông cho một cân nhị để ướp chè. Như vậy một bông sen cánh kép cho xấp xỉ 10 gram nhị. Có được cân trà sen, các công đoạn ướp sấy phức tạp nhiêu khê vô cùng. Phải ít nhất tám đến mười lần ướp sấy mới cho thành phẩm. Hái hoa để lấy nhị ướp trà phải dậy từ lúc năm giờ, khi sương mai chưa tan, nắng chưa lên. Người ta thường tranh thủ tẽ bông bứt lấy nhị ngay bên bờ hồ rồi gói vào trong hai lần lá sen mang về nơi chế biến.
Quá trình ướp sấy chè sen, người ta sàng sẩy bỏ nhị ra. Nhị sen cũng được đóng gói lại, giá bằng một phần ba giá trà. Đem nhị sen hãm nước được một thứ trà an thần rất tốt cho giấc ngủ. Lá sen tươi đem vo lại đun lấy nước uống cũng là thứ trà hạ huyết áp hiệu nghiệm.
Nhà văn Tô Hoài kể, ngày trước vào mùa sen, người ta hái lá phơi khô ép lại đem bán cho bên Hồng Kông. Nhà hàng họ dùng lá sen khô gói món cơm rang cho thực khách, rất được ưa chuộng. Ai có giấc ngủ không yên thì lấy vài lá lót dưới chiếu nằm, bảo đảm ngủ êm mà không cần lời chúc!
Loài sen cánh kép không phải là loại trồng lấy hạt, năng suất hạt không cao như sen qùi. Nhưng thu nhị để ướp trà thì nó đem lại cho loại trà có giá trị số một về hương vị.
“Hoa thường héo cỏ thường tươi”. Sen đẹp mê hồn nhưng khi bị dứt khỏi gốc đem cắm lọ thì chỉ được hai ngày. Tuy vậy, trong tâm khảm mọi người thì sen là hình ảnh trường tồn về sắc hương và vẻ thanh cao. Nên từ lâu, sen đã trở thành hình tượng cao quí trong nghệ thuật.
