Thế nhưng, các dự án BOT (xây dựng-khai thác-chuyển giao) thực sự đắc dụng trong bối cảnh ngân sách nhà nước eo hẹp.
Từ năm 2012 đến nay, tổng số vốn huy động từ doanh nghiệp vào hạ tầng đường bộ lên đến 160 nghìn tỷ đồng (đầu tư vào 132 dự án), luôn cao gấp 10 lần ngân sách. Do vậy, trong giai đoạn dừng, giãn tiến độ theo Nghị quyết của Chính phủ bởi ngân sách eo hẹp, thế nhưng trên thực tế, công trường giao thông lại sôi động, tấp nập hơn bao giờ hết. Có thực trạng cũng ở Bộ GTVT cách đây mấy năm, mỗi dịp tổng kết, người đứng đầu ngành này nêu thành tích nổi bật: Năm sau đều nỗ lực giải ngân cao hơn năm trước. Đương nhiên, tiền nhà nước phải cố gắng “tiêu” cho hết số được cấp, còn tiêu sao cho nên tấm nên món lại là chuyện khác.
Bài toán thu hút tư nhân đầu tư bạc chẵn vào mỗi tuyến đường để thu bạc lẻ tới 20 năm (qua trạm thu phí) không đơn giản. Nhà đầu tư phải “nhìn” thấy lợi nhuận mới dám bỏ tiền cho một sản phẩm có điểm hòa vốn quá dài. Rồi viễn cảnh trạm thu phí bủa vây dựng lên thu tiền sẽ là vấn đề không dễ chịu với người dân. Bây giờ đi đường, người dân phải làm phép tính nhẩm trước khi lưu thông: Đi đường Hồ Chí Minh (từ Hà Nội vào Nghệ An) không tốn đồng nào, nhưng hao xăng hơn; qua cao tốc Pháp Vân-Cầu Giẽ và Cầu Giẽ-Ninh Bình rồi tới QL1A mở rộng mức phí sẽ rất cao; tuyến Hà Nội-Lào Cai, cao tốc đắt đỏ, đường sắt chậm chạp hay đường bộ cũ miễn phí nhưng nguy hiểm... Thực ra, phương thức BOT đã khiến cho đường bộ biến thành những “món hàng” có giá khác nhau, nhiều nước trên thế giới đã làm từ lâu.
Những “món hàng” giá cao nếu không minh bạch, thẩm định kỹ suất đầu tư sẽ chỉ “làm béo” nhà đầu tư. Như tuyến Pháp Vân-Cầu Giẽ giai đoạn 1, mỗi km nâng cấp đường xấp xỉ 70 tỷ đồng-một suất đầu tư được cho là quá cao (từ dó dẫn tới mức thu phí cao). Có nhiều câu hỏi đặt ra với từ đơn vị tư vấn thiết kế (được biết Tổng Cty Tư vấn Thiết kế GTVT đã từng bị lãnh đạo Bộ GTVT nhắc nhở vì vẽ “râu ria” khiến có công trình tốn kém); các đơn vị phản biện, giám sát...
Người dân có quyền được biết, mỗi đồng tiền bỏ ra khi lưu thông phải tương xứng, chứ không nên để tình trạng “ăn cơm bụi giá cao”. Các dự án BOT đang gây hiệu ứng rất tốt khi mở rộng, xây mới nhiều công trình hạ tầng giao thông, góp phần thúc đẩy đất nước phát triển, nhưng dứt khoát phải kiểm soát chúng chặt chẽ. Người dân sẵn sàng chi trả khi tham gia giao thông trên những tuyến đường hiện đại với điều kiện nó phải được minh bạch, công khai như chính không gian, tầm nhìn mà con đường đó mang lại.
