12 phút một đời
Diễn xong Chú Tễu trên sân khấu Nhà hát Lớn Hà Nội, chạy vào trong Thiên nhìn xuống tay mới thấy máu chảy đầm đìa. Hậu quả của màn đập chiếu quá hăng. Thiên đành phóng thẳng về nhà băng bó không kịp chào cô giáo. Cũng vì Thiên cố tình để móng tay dài chút để tạo hình múa đẹp hơn.
Trần Ly Ly không được trường phân công dạy Thiên nhưng sẵn ấn tượng với Thiên (trường hợp duy nhất đến nay giành giải Sinh viên Tài năng của trường cả về múa và biên đạo) nên khi được Đoàn Ca múa Thăng Long đặt hàng làm múa Tễu, chị nghĩ ngay đến Thiên.
Hà Tứ Thiên múa Chú Tễu tại đêm nhạc Lê Minh Sơn tháng 11/2016 Tễu bước ra chỉ có đôi chân, toàn thân trên cuốn chặt trong chiếc chiếu. Bàn chân này quặp vào bàn chân kia gãi như chưa bao giờ được gãi. Thì đúng là da thịt mới ngứa, mới đau chứ gỗ thì biết gì. Tễu đau một lần nữa khi bị xỏ chỉ để giật dây. Và còn nhiều lần đau nữa khi suốt đời làm trò cười mà không mua nổi niềm vui cho riêng mình. Đau đủ để Tễu bật thành tiếng: “Ngẫm ra thế sự đầy vơi/ Đừng như chú Tễu cho đời giật dây…”(lời hát của NSƯT Nguyễn Mạnh Tiến). Với Tễu, manh chiếu trở thành sàn diễn, thành cuộc đời, thành chỗ ẩn náu và cũng có khi như kẻ thù. Nhưng khi thoát khỏi manh chiếu đời ấy rồi, Tễu lại cắn nó lên (theo nghĩa đen). Chấp nhận nó như một phần của mình.
“Thiên là một trong những diễn viên múa solo tài năng nhất hiện nay về dòng dân gian đương đại. Kỹ năng múa có nhiều bạn giỏi, nhưng tôi cần tư duy múa. Nghệ sĩ trẻ có khả năng vừa diễn hàng sao vừa biên đạo được như Thiên ít lắm”.
NSƯT Trần Ly Ly
Vở diễn đời Tễu gói gọn trong 12 phút khiến người xem không thể rời mắt vì diễn xuất và động tác của diễn viên biến chuyển liên tục. Điều đặc biệt mà Thiên đã tải được: dù Tễu hớn hở hay đau buồn đến mấy thì vẫn có độ ngộ nghĩnh. Trớ trêu là thế, trong lòng đau như cắt mà vẫn không ai thông cảm cho vì họ quen nhìn thấy Tễu là cười. Tễu ngã càng đau, họ lại càng cười… Nhưng cũng có những khoảnh khắc Tễu của Thiên khiến khán giả rơi nước mắt.
Cả về ngoại hình và phong thái, Thiên đều mang vẻ gì rất “Tễu”. Ở Thiên luôn có cái gì đó động đậy, ngọ nguậy không ngừng. Như Trần Ly Ly nhận ra: “Những bạn như Thiên có nguồn năng lượng quá lớn. Nếu không biết dùng vào việc gì, dễ bị… tẩu hỏa nhập ma. Nó luôn luôn đau khổ, nó luôn đi tìm một cái gì đấy. Nó chật vật, nó ức chế, nó khó chịu về cái này cái kia. Mà nhiều khi những cái đấy do năng lượng không được giải tỏa.” Vì thế điều đầu tiên Ly muốn ở Thiên là sự tiết chế. Để rồi khi nhìn lại, Thiên phải thốt lên: “Cô Ly tiết chế ngọn lửa trong người tôi rất khéo. Cô ấy giỏi thật!”.
 |
Hà Tứ Thiên và người bạn nhỏ anh thường bỏ túi đem theo mỗi khi ra khỏi nhà. Ảnh: N.M.Hà
Toàn bộ bài múa diễn ra trên nền trống. Đến lúc Tễu hoàn toàn bị cuộc đời quật ngã mà Thiên gọi là “nhầy nhụa dưới lớp chiếu”, tiếng nhị xót xa mới nổi lên: “Phận nghèo bảy nổi ba chìm/ Đèo bòng chữ nghệ kiếm tìm lênh đênh”. Giai điệu hoàn toàn do người kéo tùy hứng. Múa trên nền nhạc thu sẵn không nói làm gì. Nhưng khi diễn trực tiếp với nhạc công, Thiên đều phải có sự tập trước với chỉ đúng hai nghệ sĩ đó. Với đặc trưng ngẫu hứng ứng tác, Chú Tễu đã chơi đúng tinh thần dân gian của các cụ.
“Bài đấy kỹ thuật không có gì cao siêu lắm nhưng đòi hỏi diễn viên phải có độ mềm, độ chắc và yếu tố quyết định là diễn xuất”, Thiên cho hay. Một yếu tố khiến Chú Tễu thuộc về Hà Tứ Thiên là khả năng tự biên đạo. Như khi Trần Ly Ly hỏi: “Làm nghề ròng rã cho ngàn đời. Cũng không mua nổi niềm vui riêng mình. Giờ con diễn thế nào ra ý này?”. Thiên bèn làm động tác sờ khắp các túi tưởng tượng lục tiền và chìa vào không khí, ý nói: “Bán cho tí niềm vui, đây tôi có tiền đây…”. Không ai bán, Tễu quay ra cãi nhau với đời. Khán giả chỉ thấy cái mồm mấp máy của Tễu và bàn tay chu hình mỏ vịt đấu khẩu không thành tiếng. “Tập bài này muốn nổ não”, Thiên kể “Phải tự tạo tiết tấu, tự hình dung chỗ này làm gì”. Hóa ra bài múa có trước, âm nhạc đến sau.
 |
Thiên thấy mình may mắn khi vai diễn chuyên nghiệp đầu tiên thành công rực rỡ, đồng thời cũng có tí lo ngại Tễu sẽ tỏa bóng lên sự nghiệp, khiến anh múa gì cũng không ra khỏi Tễu. Thực tế đã có không ít nghệ sĩ cả sự nghiệp gắn với một vai múa. “Sau Tễu, hy vọng mình có đột phá mới”, Thiên nói. “Không phải để cho mình nổi tiếng, mà để cho nghệ thuật nó sống”.
Nhịn yêu để múa
Hình thể của Thiên không hợp với ballet. Anh tốt nghiệp ở vị trí Á khoa cũng vì môn ballet điểm không bằng người ta. Thế nên Thiên không sang Nga học ballet. Cũng vuột mất cơ hội đi Trung Quốc, phần vì hoàn cảnh gia đình.
Bố mẹ chia tay, Thiên sống với mẹ, mang họ mẹ, tên mẹ đặt. Mẹ Thiên người Thái Đen múa cho đoàn văn công Sơn La. Mẹ không định cho Thiên theo nghề nhưng Thiên đòi. 14 tuổi nhập học, trễ hai năm so với quy định mà vẫn bị còi so với bạn cùng lớp. Trong khi cân nặng là nỗi ám ảnh với nhiều diễn viên múa, Thiên được cái ăn thả phanh chả bao giờ béo.
Chăm chỉ được năm đầu, rồi Thiên quay ra quậy. Có lúc định bỏ học để đi theo mấy đàn anh trong lĩnh vực… cầm đồ. Đầu năm thứ năm chỉ vì câu nói tỉnh queo của mẹ: “Mày đã chơi chán chưa? Mày thích uống rượu đọ với tao?!”. Từ đó Thiên thay đổi, tu chí học hành làm thầy cô phải ngạc nhiên. Sau phần thi học kỳ Thiên được đánh giá kỳ cực kỳ xuất sắc. Cậu bỗng thấy tủi thân: “Mỗi lần thi xong, mồ hôi đầm đìa. Bọn ở Hà Nội, mẹ cứ khăn, bố cứ nước, lau cho chúng nó. Chỉ hai đứa ngoại tỉnh nhìn nhau, rơm rớm nước mắt quay đi”.
Hiện Thiên vừa làm vừa học biên đạo. Cũng như bao sinh viên ngoại tỉnh mới đi làm khác, anh chỉ ao ước có một mái nhà nhỏ cho riêng mình để yên tâm làm thứ mình thích. Và lúc đó mới dám yêu. Nói chung Thiên đang tự do, tha hồ bát ngát “bốn phương trời”, đúng như tên mẹ đặt.
Bầu bạn với Thiên là một con mèo và một con chihuahua bé tí. Thiên mua áo khoác bao giờ cũng chọn loại có túi to để tiện bỏ chó mèo vào mang đi chơi. Thỉnh thoảng nhớ núi, 3 đứa lại chất nhau lên xe máy phóng thẳng lên Tam Đảo, hóng gió.
