Bộ Y tế đang xây dựng danh mục 40 dược liệu có tiềm năng khai thác và phát triển để làm cơ sở trình Thủ tướng Chính phủ ban hành các chính sách hỗ trợ, đầu tư, khuyến khích phát triển dược liệu giai đoạn 2015-2030.
TS Trương Quốc Cường, Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), cho biết, trên thế giới đang có xu hướng định hình lại phương pháp nghiên cứu tìm ra thuốc mới; chú trọng vào sàng lọc từ thiên nhiên để tìm ra các hoạt chất sinh học mới có dược tính mạnh hơn, ít độc hơn. Không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới, xu hướng sử dụng thuốc từ dược liệu của người dân ngày càng tăng so với việc dùng tân dược, vì ít tác động có hại hơn và phù hợp quy luật sinh lý của cơ thể hơn. Những hoạt chất như taxon chữa ung thư được chiết xuất từ thông đỏ; oseltamivir (hoạt chất thuốc Tamiflu) chữa cúm từ hồi; vinblastin, vincristin chữa ung thư từ dừa cạn… đã và đang đem lại doanh thu hàng chục tỷ đô la Mỹ mỗi năm trên thế giới.
“Dược liệu chính là nguồn nguyên liệu của nền công nghiệp tân dược trong tương lai, chứ không phải là nguồn nguyên liệu hóa dược mà chúng ta đang mất nhiều thời gian và công sức để theo đuổi trong nhiều năm qua”, TS Cường nhận định. Theo ông, nước ta có hệ sinh thái phong phú, tiềm năng to lớn về dược liệu (thực vật, động vật, khoáng vật); trong số hơn 12.000 loài thực vật Việt Nam, gần 4.000 loài có công dụng làm thuốc, lại phân bố rộng khắp cả nước. Nhiều loài dược liệu được xếp vào loài quý hiếm trên thế giới, như: sâm ngọc linh, sâm vũ diệp, tam thất hoang, bách hợp, thông đỏ…
Tuy nhiên việc bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu đang gặp nhiều hạn chế, khó khăn. Việc nuôi trồng và khai thác dược liệu còn tự phát, quy mô nhỏ dẫn đến sản lượng không ổn định, giá cả biến động. “Khai thác quá mức mà không đi đôi với việc tái tạo, bảo tồn đã dẫn đến số lượng loài cây dược liệu có khả năng khai thác tự nhiên còn rất ít. Cả nước hiện chỉ còn khoảng 206 loài cây dược liệu có giá trị có thể khai thác tự nhiên. Nhiều loài cây dược liệu quý hiếm đang đứng trước nguy cơ cạn kiệt…”, TS Cường cho biết. Bộ Y tế đã có thông tư hướng dẫn áp dụng các nguyên tắc, tiêu chuẩn Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (GACP-WHO), nhưng chỉ có một vài doanh nghiệp thực hiện. Điều này ảnh hưởng chất lượng dược liệu, từ đó ảnh hưởng chất lượng thuốc. Cụ thể, dược liệu không được sản xuất theo quy trình: trồng lẫn với vùng trồng lúa và hoa màu; việc sử dụng giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực phẩm, nguồn nước tưới… còn tùy tiện; thu hái dược liệu không tuân thủ theo mùa, vụ và tuổi của cây.
“Chưa có biện pháp quy hoạch các nguồn dược liệu thành ngành nuôi trồng phát triển, chúng ta đang bỏ lỡ một mũi nhọn rất lớn có thể vừa góp phần chăm sóc sức khỏe, vừa cải thiện mạnh mẽ đời sống của nhân dân”, TS Cường nói.
Việt Nam hiện phải nhập nhiều dược liệu từ Trung Quốc đại lục, Đài Loan, Singapore… Chiến lược quốc gia phát triển ngành dược đến năm 2020 đã đặt mục tiêu phấn đấu đáp ứng 20% nhu cầu nguyên liệu cho sản xuất thuốc trong nước, thuốc sản xuất trong nước chiếm 80% tổng giá trị thuốc tiêu thụ trong năm, trong đó thuốc từ dược liệu chiếm 30%.
