Ngày cuối tháng 30/6 đích thị là một ngày nóng mặc dù rả rích mưa như cỡ tiết ngâu ngay từ sáng sớm. Nóng bởi căng chật, ăm ắp sự kiện suốt từ 7 giờ sáng khởi đầu là dòng người dài dặc xếp hàng đợi vào viếng những người lính bay dũng cảm trên chiếc CASA 212.
Bên một việc có thể coi là kết thúc bi tráng và cảm động ấy là cái khởi đầu nghiệp đời của những ngàn vạn bước chân người trẻ hối hả đến địa điểm tập trung mùa thi PTTH. Và cuối ngày là sự kiện bạch hóa trước bàn dân thiên hạ nguyên nhân cá chết khẳng định là nạn nhân tai chứ chẳng phải thiên tai!
Hẳn nhiều người còn nhớ cuộc họp báo dị thường ở Bộ CN-MT ngày 27/4/2016 chỉ diễn ra có 8 phút (không có đối thoại) sau cuộc đợi cả buổi chiều của hàng trăm ký giả. Hôm đó, Thứ trưởng Bộ TN-MT Võ Tuấn Nhân, người chủ trì cuộc họp báo, chỉ đưa ra một phát ngôn đơn giản làm hẫng nhiều người rằng nguyên nhân cá chết hàng loạt có thể do tác động của con người hoặc của tự nhiên (tảo độc) và chốt lại Đến thời điểm hiện nay, qua kiểm tra và thu thập chứng cứ, chưa có bằng chứng để kết luận về mối quan hệ liên quan của Formosa và các nhà máy đến vấn đề cá chết hàng loạt.
Ngay ngày hôm sau, 28/4, tân Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc sau khi chủ trì cuộc họp về xử lý các vấn đề liên quan đến việc hải sản chết bất thường tại một số tỉnh ven biển miền Trung đã chỉ đạo Bộ Công an tập trung thu thập tài liệu chứng cứ, nếu phát hiện có vi phạm pháp luật hình sự thì kiên quyết xử lý nghiêm theo đúng quy định.
… Thời điểm đó tôi nhận được liền mấy cái email. Đồng nghiệp, anh em ở Quảng Bình, Hà Tĩnh có quý có tin mình thì mới có những sẻ chia trên email như thế này.
… Bằng thực tế hai tuần nay có thể khẳng định Formosa là thủ phạm đầu độc biển miền Trung. Xin dẫn chứng.
Anh Nguyễn Xuân Thành (36 tuổi, phường Kỳ Phương, thị xã Kỳ Anh, Hà Tĩnh) và các ngư dân, sau nhiều thời gian truy tìm đã tìm thấy một đường ống xả thải cực khủng (đường kính 1,1 m) cắm sâu xuống lòng biển đang phun ra thứ nước vàng đục, có mùi hôi nồng nặc. Lời anh Thành: “Đường ống này nước phun nước rất mạnh có màu vàng đục, nhừa nhựa, có mùi thối, ngửi thấy rất ngạt thở”.
- Cá chết bắt đầu từ biển Kỳ Anh, Hà Tĩnh, nơi có Khu công nghiệp thép Formosa, dòng hải lưu gần bờ đưa chất độc vào biển Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế. Đến Đèo Hải Vân, dòng hải lưu này bị chặn lại. Vậy nên cá chỉ chết ở 4 tỉnh trên. Cá chết không chỉ cá ăn nổi, mà cả cá ăn ở đáy biển, cả cá sống ở rạn san hô, cả những con cá khỏe mạnh nhất như cá mập to mấy chục cân cũng bị nhiễm độc chết!.
- Một nguồn tin cậy cho biết, để súc đường ống, Formosa đã nhập về nhiều loại hóa chất, cụ thể là hơn 50 loại với khối lượng trên 300 tấn. Phải chăng các loại hóa chất này là chất độc hay trong quá trình xử lý chất thải các hoá chất đã phản ứng sinh ra các loại chất cực độc và chảy ra biển? …
Rồi thêm nhiều những tin nhắn, email từ Quảng Bình, Hà Tĩnh khác nữa…
Rồi nữa, bức thư của một người bà con ở làng biển Xuân Hòa (Quảng Xuân, Quảng Trạch, Quảng Bình) tha thiết nhờ cá nhân tôi hỏi cho nó ra nhẽ cái nguyên nhân tại sao cá chết chứ không bà con hoang mang lo sợ quá.
Làng biển bãi ngang vùng tui có 839 hộ dân với gần 4.000 khẩu. 270 tàu thuyền, trong đó có 27 tàu trên 90CV trở lên, 74 chiếc dưới 90CV, 61 bơ nan, còn lại mủng chai 108 chiếc. Loại dưới 90CV và các thứ bơ nan, mủng chai đã hoàn toàn nằm bờ từ ngày cá chết hàng loạt. “Cũng có hai tàu đi vì nhớ biển, đi liều gần bờ vào được khoảng 3 tấn nhưng rồi không ai mua nên đành chôn tiêu hủy”.
Có nhiều bức xúc và cáo buộc nóng hơn nữa…
Tôn trọng quá trình điều tra thận trọng của các cơ quan có trách nhiệm theo chỉ đạo của Chính phủ với sự tham gia của các nhà khoa học quốc tế, tôi đành kính chuyển những dòng bức xúc trên đây của mấy anh em đồng nghiệp đến các nhà chức việc.
Hình như mọi sự sốt ruột đã được dằn lòng đợi đến thời điểm ngày cuối cùng của tháng 6 này?
Và chiều 30/6, đúng 5 giờ chiều thời gian như giấy mời của Văn phòng Chính phủ, cuộc họp báo nhiều chục triệu người mong đợi đã diễn ra. Những người chủ trì là 4 Bộ trưởng Mai Tiến Dũng (Văn phòng Chính phủ, Trần Hồng Hà (Tài nguyên và Môi trường), Trương Minh Tuấn (Thông tin và Truyền thông), Chu Ngọc Anh (Khoa học và Công nghệ) và nhiều thứ trưởng các bộ ngành… đã minh bạch sòng phẳng thông tin trước hơn 200 ký giả trong và ngoài nước. Thủ phạm nguyên nhân gây nên nạn cá chết hàng loạt đã được điểm đích danh: Tập đoàn thép Formosa.
Có một chi tiết làm dịu bớt không khí trọng thể nghiêm cẩn của một cuộc họp báo quốc gia về một vấn đề nghiêm trọng. Ấy là khi máy chiếu lại hình ảnh ông Trần Nguyên Thành, Chủ tịch Tập đoàn thép Formosa cùng bộ sậu 6 vị trong ban lãnh đạo cúi mình xin lỗi và trịnh trọng hứa và cam kết trước Chính phủ và nhân dân Việt Nam 5 điều như bồi thường hứa sửa chữa khắc phục và không lặp lại sai lầm tương tự, không hiểu do trục trặc kỹ thuật hay sao mà hình ảnh ông này lặp đi lặp lại đến 5 lần! Trong cung bậc của những tiếng bật cười lan nhanh, Bộ trưởng Tuấn phải nhắc bộ phận kỹ thuật chỉnh lại.
Sang phần hỏi đáp. Khởi đầu là nhà báo Văn Kiên của báo Tiền Phong. Mười mấy nhà báo kịp nêu câu hỏi cho các nhà chức việc trong một rừng cánh tay giơ lên. Cũng đã nhiều mặt, cũng đã cơ bản để các nhà chức việc cung cấp thông tin về vụ việc rồi. Nhưng câu hỏi thì còn nhiều mà thời gian dành cho cuộc họp báo có hạn. Liệu di họa sau sự kiện cá chết ấy sẽ như thế nào? Nó tồn tại bao năm nữa? Quy trình khắc phục sẽ ra sao?... Một ký giả nữ ngồi bên mà tôi chưa kịp biết tên, giơ tay nhiều lần nhưng không đến lượt đã bức xúc vậy! Và còn bao nhiêu câu hỏi khác nữa chưa kịp bật ra trong buổi chiều muộn mà cuộc họp báo đã quá giờ này?
Ngày cuối của tháng 6 nhiều thông tin sự kiện căng chật không dễ gì tìm thấy ở những ngày khác hoặc cùng kỳ này năm ngoái. Tỷ như thông tin chương trình đầu ngày Chào buổi sáng, 6 tháng đầu năm đã có 83 ngàn tỷ đồng bội chi NSNN. Lần đầu tiên một bộ lớn như NN& PTNT tăng trưởng âm một cách nói khác của việc không hoàn thành nhiệm vụ.
Ngày cuối cùng của tháng 6 cũng là khởi đầu của thời điểm (sang tháng 7) hàng triệu doanh nhân đang nín thở đợi phát súng khởi đầu của đổi mới thủ tục hành chính xóa bỏ 3.500 cái giấy phép con vv… Và việc chỉ đích danh thủ phạm môi trường Formosa ở biển miền Trung đang gửi đi rất nhiều thông điệp dại khôn và bao bài học thấm thía về lĩnh vực đầu tư nước ngoài.
Một ngày căng chật những công khai bạch hóa. Một ngày có vẻ không giống như mọi ngày hình như đang phập phồng cùng khởi đầu cho những thay đổi lớn?
