Gặp cháu của Vừ A Dính

>> Dọc đường Xuân Tây Bắc - Kỳ 2

Nhà làm phim Phạm Ngọc Tiến (trái) với vợ chồng Vừ A Chía và con gái   Ảnh: Xuân Ba

Bởi được lần giở trong trí nhớ chuyện Anh hùng thiếu niên người Mông huyền thoại Vừ A Dính trong sách giáo khoa ở ngay Pú Nhung. Bởi được ngồi ở bậc cửa nhà người anh trai Vừ A Dính trông ra mây trắng hay mù sương giăng quanh năm trên dãy Pú Minh chất ngất liền kề với dãy Pú Nhung. Núi ấy là lũy thép và cũng là cánh cửa xanh của Tuần Giáo mở toang ra cánh đồng Mường Thanh của Điện Biên.

Có thể Pú Nhung là vùng  đất thiêng như cụ Vừ Gà Lư anh trai Vừ A Dính bữa ấy nhẩn nha trong câu chuyện. Thiêng vì Pú Nhung có nhiều người bỏ mình vì việc nước. Sậm chiều 15/5/1949, bọn Pháp treo ngược Vừ A Dính 15 tuổi lên một chĩa đào cổ thụ trên đỉnh Pú Nhung rồi xả súng bởi sau một ngày bị Vừ A Dính lừa đi loanh quanh mà không tìm ra nơi bộ đội ẩn giấu.

Ngay hôm đó  giặc bắt bố Vừ A Dính, ông Vừ Chống Lầu, tra tấn ông đến chết trong nhà ngục Lai Châu. Mẹ Vừ A Dính, bà Sùng Thị Plây, cũng bị chúng bắt rồi bí mật thủ tiêu. Sau đó bọn Pháp còn giết cả hai em trai, em gái của Vừ A Dính là Vừ A Dơ, Vừ A Ma, Vừ Thị My, Vừ Thị Chu (điều này chưa thấy sách giáo khoa chép?). Cả nhà Vừ A Dính còn sót lại mỗi già Vừ Gà Lư bây giờ...

Pú Nhung không chỉ có Vừ A Dính lẫm liệt. Họ Vừ, họ Sùng, hai họ lớn của Pú Nhung từng có anh hùng quân đội Sùng Phai Sinh mà, theo nhà văn Tô Hoài, người anh hùng dân tộc Mông này góp nhiều duyên do để ông quyến luyến Tây Bắc một đời... Có một Vừ A No là thống lý nhưng sau ngấm ngầm theo Việt Minh. Có một Vừ A Día sau này là Chủ tịch HĐND tỉnh Lai Châu, Đại biểu QH.

Có một người cháu của Vừ A Dính được cụ Vừ Gà Lư cũng như nhiều người Mông Pú Nhung nhắc đến như niềm tự hào của bản Pú Nhung mà tôi không được gặp trong lần về Pú Nhung ấy... Nhưng tôi đã gặp trong một ngả đường Xuân trong chuyến ngược Tây Bắc mới rồi.

Cả tôi lẫn nhà làm phim Phạm Ngọc Tiến đều cùng ồ lên cảm giác là Vừ A Chía, Phó GĐ Công an tỉnh Lai Châu khá giống với nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, con trai nhạc sĩ Đỗ Nhuận.  Hóa ra cụ Vừ A Día là chú ruột Vừ A Chía. Vừ A Chía cũng kêu cụ Thống lý Vừ A No bằng bác ruột! Trong họ Vừ ở Pú Nhung, Vừ A Chía gọi Vừ A Dính là chú. Vừ A Chía hiện tại cũng là người hương khói cho liệt sĩ Vừ A Dính...

Tôi theo Phó GĐ Vừ A Chía về nhà riêng của anh trong khu tập thể Công an Lai Châu đúng cữ Tết người Mông. Diện tích có hạn trong khu tập thể không cho phép gia đình người Mông Pú Nhung bày biện chi nhiều nhưng tôi vẫn nhác thấy mấy ang sành để rải rác trước cửa. Ang ấy như một thứ chậu cảnh dùng để trồng hành và mấy loại lá thơm dùng làm gia vị vẫn thường thấy ở đầu hồi chỗ để nước của đồng bào Mông, Thái.

Đành một nhẽ, sự bổ sung cũng như san sẻ điều chuyển cán bộ cho nhau sau khi chia tách Điện Biên thành tỉnh mới Lai Châu là việc bình thường. Nhưng Vừ A Chía quê ở Pú Nhung, Tuần Giáo của Điện Biên phải đưa cả vợ con về Tam Đường của Lai Châu, tôi có cảm giác địa bàn Lai Châu đang rất cần những cán bộ cỡ như Vừ A Chía.

Trong câu chuyện, nhà làm phim Phạm Ngọc Tiến mấy lần gợi ông Phó GĐ trẻ này kể cho nghe những năm tháng Vừ A Chía gian khó bám địa bàn huyện Điện Biên Đông thế nào, những lần Vừ A Chía cùng ăn cùng ngủ với Vàng A Sinh mà bọn người xấu theo tà đạo tôn là  thủ lĩnh để thuyết phục cảm hóa thủ lĩnh họ Vàng ra sao...

Ròng rã nhiều tháng trời Vừ A Chía làm được cái việc cảm hóa giáo dục đưa 120 gia đình (hơn 900 người) không theo tà đạo trở về với những mỹ tục cũ  của người Mông. Rồi chuyện hàng chục lần Vừ A Chía cùng đồng đội  mưu trí phục bắt bọn buôn lậu thuốc phiện vũ khí ra sao.

Chiến công của Vừ A Chía nói riêng cũng như của anh em cán bộ cảnh sát PA38 nói chung nhờ các phương tiện thông tin đại chúng loan báo rộng khắp bay về được quê nhà Pú Nhung của Vừ A Chía.

Nhưng lần này có lẽ ông bạn làm phim  thất bại mất! Vừ A Chía là một cán bộ trẻ, lại đẹp trai, thông minh, gan dạ nhưng cũng nổi tiếng về sự ít nói! Có lẽ tác giả Gió làng Kình và Ma làng phải kiếm một dịp khác mất?

Mùi khói bếp thoang thoảng đâu đây cộng với chút hương gỗ pơmu ốp trần, mùi thơm từ bình rượu ngô do người Mông nấu được ngâm ủ kỹ để khử độc tố aldehyde lần lượt rót ra các chén to. Không khí Tết Mông  trong nhà Vừ A Chía thêm sinh sắc. Chị Sùng Thị Vừ, vợ Vừ A Chía, sẵn sàng cạch cái trăm phần trăm với Phạm Ngọc Tiến khiến lão làm phim này khoái lắm. 

Vừ A Chía có vợ đẹp người được nết.  Cô gái Mông xinh đẹp Pú Nhung chọn quả pao trong  từ tay người trai Mông đẹp trai hiền lành ít nói trong những lần hiếm hoi Vừ A Chía tranh thủ về thăm  Pú Nhung đúng dịp Tết Mông. Lấy chồng, Vừ A Chía cứ biền biệt...

Thật ngạc nhiên khi biết ba đứa con mặc dầu đi học muộn, đứa thì chậm một năm, đứa những ba năm do điều kiện khó khăn, thế mà cả ba học hành đâu ra đấy.

Con trai cả đang theo học Học viện Quan hệ Quốc tế. Con gái thứ hai đang học ở Học viện An ninh. Cô út đang chuẩn bị thi đại học. Giọng rủ rỉ của Vừ A Chía đưa tôi về những năm xa khi ông Phó công an huyện Tuần Giáo đưa con trai Vừ A Chía 13 tuổi về học Trường Văn hóa I của Bộ Công an. Nhớ nhà, nhiều đêm lúc đói Chía chỉ nằm khóc.

_____

Kỳ cuối: Địa danh thương nhớ của Tô Hoài