Chọc thủng Trường Sơn

Đường 20 hôm nay  Ảnh: Minh Toản

Tác giả Lê Công Thú từng là đại đội trưởng, chính trị viên trưởng Đại đội 7; Đội 23, Đại đội 3, Đội 25 TNXP Anh hùng, từng công tác ở Binh trạm 14, Ban Xây dựng 67, Đoàn 559.

Kỳ 1: Kỳ tích

Mùa mưa năm 1965, đường vận chuyển ô tô của Đoàn 559, ngay từ tháng 5 đã bị ngập lụt nghiêm trọng, nhất là những đoạn đường qua khu vực Xiêng Phan (thường gọi là túi nước Xiêng Phan, thuộc tỉnh Khăm Muôn, Lào). Tuyến đường từ cầu Pắt Pha Năng tới bản Na Nô, Na Thom bị tắc nghẽn, có chỗ ngập hơn sáu mét, có lúc kẹt lại hơn 100 xe ô tô.

Bộ Tư lệnh Đoàn 559 quyết định phải mở con đường tránh túi nước Xiêng Phan. Một đoàn cán bộ khảo sát của Bộ Giao thông và Đoàn 559 được phái đi trinh sát thực địa để tìm đường tránh. Đoàn khảo sát dựa trên bản đồ của Pháp để lại đi ven theo sườn phía tây Trường Sơn, cách tuyến bị ngập vài chục cây số nhưng không đạt được yêu cầu tránh túi nước Xiêng Phan.

Chuẩn bị cho mùa khô 1966, Bộ Tư lệnh 559 quyết tâm mở đường 20 để tránh túi nước Xiêng Phan  và phá thế độc quyền vận tải từ Bắc vào Nam (đường 12).

Đây là tuyến cơ giới vượt qua dãy Trường Sơn hiểm trở dài 123 cây số. Sau khi nghiên cứu sơ bộ các tài liệu khảo sát và các bản đồ tỷ lệ 100.000, Bộ Tư lệnh 559 mời đồng chí Vọng, Trưởng ty Giao thông Quảng Bình, tham gia.

Tuyến đường 20 đi từ thôn Phong Nha, xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, vượt qua dãy Trường Sơn sang phía tây tới cánh đồng Lùm Bùm (nằm trên tả ngạn Ba Noọng - Cà Đen) nối vào đường 128 đi xuống đường số 9. Có ba đoạn tuyến vấp phải núi đá vôi dài 41 cây số, núi cao, vách đứng, vực sâu (nhất là từ hướng đông Trường Sơn) thi công vô cùng khó khăn.

Sau khi có chủ trương của Chính phủ, đầu tháng 1/1966, Đoàn 559 quyết tâm khắc phục mọi trở ngại để “chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”.

Đội hình chiến dịch mở đường gồm 4.000 TNXP của bốn đội, gồm Đội 23 Hà Tĩnh, Đội 25 Nam Hà, Đội 3 Nghệ An, Quảng Bình và Đội 4 Ninh Bình.

Bộ Tư lệnh 559 bổ sung thêm Trung đoàn 10 công binh. Hai trung đoàn bộ binh đi B cũng tạm dừng lại để phục vụ mở đường.

Bản A Rem bên đường 20 hôm nay. Ảnh: Minh Toản

Đúng 17 giờ ngày 30 Tết Bính Ngọ năm 1966, thay mặt đồng chí Bộ trưởng kiêm Tư lệnh Đoàn, đồng chí Nguyễn Tường Lân, Thứ trưởng Bộ GTVT, ra lệnh mở đợt bộc phá đầu tiên để đón Xuân và hưởng ứng chiến dịch “chọc thủng Trường Sơn mở đường thắng lợi” do Bộ Tư lệnh Đoàn 559 phát động. Tiếng bộc phá nổ ran toàn tuyến.

Toàn công trường hừng hực khí thế lao động, tốc độ mở đường luôn giữ vững, bảo đảm thông đường từ 15 - 20 km mỗi tháng, một tốc độ chưa từng có đối với thi công mở đường đá. Có nhiều đoạn qua dãy núi đá vôi độ cao từ 600 đến 1.000 mét, phải bạt núi, xẻ dốc sao cho tuyến chỉ còn độ dốc 15 độ bán kính đường vòng chỉ cho phép tối thiểu 10 mét.

Ở cây số 16, Trung đoàn 10 Công binh gặp dốc Ba Thang, công binh phải đứng trên đỉnh ba chiếc thang tre nối với nhau để đục lỗ, phá mìn và phải mất chín tấn thuốc nổ mới xuyên thủng được dốc Ba Thang.

Ngoài ra phải kể đến những dốc lớn khác như đỉnh núi Chà Ang, đèo Cô Phông La, Cù Mẹ, Cù Con, Khe Diêm... Để đánh lừa địch, công trường quyết định các đơn vị thi công phải tuân theo nguyên tắc mở đường đến đâu ngụy trang đến đó, riêng bốn km (từ Km0 - Km4) từ Phong Nha vào, vì trống trải nên chỉ rát rông đanh (lót cây gỗ làm nền) đi tạm, khi mở xong toàn tuyến mới làm đường. Do đó suốt thời gian thi công, địch không hề phát hiện được.

Với tốc độ thi công có thể gọi là thần tốc, các đơn vị bộ đội, TNXP dốc sức lao động ngày đêm không nghỉ, quyết tâm chọc thủng Trường Sơn. Phía đất bạn Lào, công trường 128 do đồng chí Nguyễn Lang chỉ huy cũng phối hợp nhịp nhàng.

Sau gần bốn tháng thi công ngày đêm không nghỉ, ngày 24/4/1966, hai công trường gặp nhau trên đỉnh Trường Sơn tại cây số 65 biên giới Việt Lào. Trường Sơn đã được chọc thủng, đường 20 đã được mở ra nối liền hai nước Việt - Lào.

Tôi vẫn nhớ mùa mưa đầu gian khổ, lúc đường chưa thông xe, gạo hết, muối chẳng còn, cả đơn vị phải húp cháo loãng, gạo mốc. Quanh năm phải ăn măng nứa rau rừng, thiếu thốn đủ bề. Các chiến sĩ TNXP bị sốt rét hoành hành, rồi bệnh vàng da, rụng tóc, tắt kinh. Một số người bị sốt ác tính đã chết bên đường.

Việc hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, tiến độ của chiến dịch “chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi” đúng thời hạn theo chỉ lệnh của Quân ủy Trung ương đã thể hiện trọn vẹn ý chí kiên cường, thông minh, sáng tạo của tập thể cán bộ, bộ đội, thanh niên xung phong trên toàn tuyến và là biểu tượng sáng chói của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, xứng đáng với bút tích biểu dương của Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp: “Đường 20 quyết thắng là một kỳ công, kỳ tích, kỳ quan do ý chí về độc lập tự do của chiến sĩ và thanh niên xung phong làm nên” nhân chuyến thăm cửa khẩu đường 20 của Đại tướng dịp tháng 5/1973.

Những tháng ngày sau đó, địch bắt đầu phát hiện đường 20, trận chiến đấu mới đầy khó khăn ác liệt để giữ vững mạch máu giao thông thông suốt trong mọi tình huống đã bắt đầu. 

Còn nữa