Nhà thờ Thủ Thiêm và tu viện Hội dòng Mến Thánh giá Thủ Thiêm (Toạ lạc tại phường Thủ Thiêm- Quận 2- TPHCM) được thành lập vào khoảng giữa thế kỷ 19. Đây là tu viện đầu tiên của dòng Mến Thánh giá được thành lập tại Sài Gòn và là tu viện thứ 2 tại miền Nam (Sau tu viện Cái Nhum- Bến Tre thành lập năm 1800).
Theo tài liệu cổ ghi lại, sau cuộc nổi dậy của Lê Văn Khôi vào năm 1833, dưới triều vua Minh Mạng đã có chỉ dụ bắt những người theo đạo Công giáo. Vì thế nhiều nhà thờ, tu viện đã bị tàn phá. Các Linh mục, Tu sĩ và giáo dân đã phải ly tán… Các nữ tu Dòng Mến Thánh giá đã dừng chân ở Thủ Thiêm, khi đó nơi đây còn rất hoang sơ rồi lập tu viện tại đây từ năm 1840.
Nhà thờ Thủ Thiêm nhìn từ trên cao Phần nhà nguyện của tu viện được xây dựng từ năm 1986 và tới năm 1859, họ đạo Thủ Thiêm thành lập và năm 1865 nhà thờ Thủ Thiêm đầu tiên được dựng bằng gỗ theo hình thánh giá. Cùng với xây dựng nhà dòng, còn các cơ sở giáo dục như Trường nữ Thủ Thiêm, trường nam Thủ Thiêm (1875).
Hội dòng Mến Thánh giá Thủ Thiêm hiện có khoảng 600 nữ tu, trong đó sinh hoạt thường xuyên tại tu viện Thủ Thiêm khoảng hơn 300 nữ tu. Giáo xứ Thủ Thiêm hiện có khoảng 1.000 giáo dân, hằng ngày đều cử hành Thánh lễ, riêng trong ngày Chúa nhật sẽ có ba Thánh lễ.
Theo đánh giá của cơ quan chức năng Nhà thờ Thủ Thiêm và tu viện Hội dòng Mến Thánh giá Thủ Thiêm là hai trong số những công trình tôn giáo được xây dựng sớm tại vùng đất Thủ Thiêm. Trải qua gần hai thế kỷ, hai công trình vẫn hiện hữu, các kiến trúc vẫn được bảo quản tốt, lưu giữ được những giá trị lịch sử - văn hóa của công trình kiến trúc cổ đô thị thập niên 40-50 của thế kỷ 19. Sự hiện diện của hai công trình góp thêm nguồn sử liệu quý giá khi tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của Khu đô thị mới Thủ Thiêm.
Được biết ngày 24/12 vừa qua, UBND TP HCM đã ra quyết định xếp hạng di tích cấp thành phố đối với Di tích kiến trúc nghệ thuật Nhà thờ Thủ Thiêm và Tu viện Hội Dòng Mến Thánh Giá Thủ Thiêm.
Thành phố cũng nghiêm cấm mọi hoạt động xây dựng, khai thác trong khu vực di tích đã khoanh vùng bảo vệ. Trường hợp đặc biệt sử dụng đất ở khu vực di tích phải được phép của Chủ tịch UBND TP HCM. Sở Văn hoá và Thể thao, UBND quận 2, phường Thủ Thiêm có nhiệm vụ quản lý Nhà nước đối với di tích này. Quyết định xếp hạng di tích cũng là một trong những cơ sở để thành phố xem xét điều chỉnh quy hoạch Khu đô thị mới Thủ Thiêm.
