Phát biểu của ông David Stilwell, Trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương, là bằng chứng nữa cho thấy con sông dài 4.350km mà 60 triệu dân Đông Nam Á đang phụ thuộc vào đã trở thành một mặt trận mới của cạnh tranh Mỹ - Trung.
Khi những quan tâm đối với dòng sông này gia tăng, Thủ tướng Trung Quốc hồi cuối tháng 8 phát biểu tại hội nghị Mekong – Lan Thương rằng Bắc Kinh sẽ bắt đầu chia sẻ dữ liệu thủy lợi cả năm với các quốc gia dưới hạ nguồn.
Phát biểu tại một hội thảo trực tuyến do Viện Nghiên cứu hòa bình của Mỹ và Trường Chính sách công Lý Quang Diệu của Singapore tổ chức, ông Stilwell nói rằng vấn đề dòng chảy là “một trong những xu hướng đáng ngại” ở khu vực sông Mekong.
“Một thách thức đặc biệt cấp bách là việc Trung Quốc thao túng dòng chảy sông Mekong vì lợi ích của chính họ mà các nước hạ nguồn phải gánh chịu tổn thất lớn”, ông Stilwell nói.
Ông dẫn một báo cáo gần đây nói rằng Trung Quốc đã thao túng nước sông Mekong trong 25 năm qua, và việc lớn nhất khiến dòng chảy bị cản trở là hoạt động xây dựng và vận hành những đập thủy điện lớn trên thượng nguồn.
Dù ông Stilwell không nêu tên báo cáo, nhưng Bắc Kinh và Washington gần đây bất đồng về những kết quả nghiên cứu đối lập nhau của hai bên về dòng chảy sông tại 5 quốc gia hạ nguồn sông gồm Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam.
Một báo cáo của hãng Mỹ Eyes on Earth đưa ra hồi tháng 4 kết luận rằng các đập thủy điện của Trung Quốc đang giữ lại khoảng 47 tỷ m3 nước.
Báo cáo đó được thực hiện với sự ủy quyền của Sáng kiến Hạ nguồn Mkeong và Đối tác hạ tầng bền vững được Liên Hợp quốc hậu thuẫn. Đây là một nhóm gồm 5 quốc gia hạ nguồn Mekong và Mỹ.
Sau đó, ĐH Thanh Hoa và Viện Nghiên cứu Thủy lợi Trung Quốc đưa ra nghiên cứu đối lập, cho rằng các đập thủy điện của nước này giúp giải quyết các vấn đề hạn hán ở lưu vực Mekong. Báo cáo nói rằng những con đập mà Trung Quốc xây trên thượng nguồn giúp dự trữ nước trong mùa mưa và xả nước trong mùa khô.
Trong khi đó, dòng chảy trên sông này đang ở mức thấp kỷ lục trong 2 năm liên tiếp.
Ông Stilwell nói rằng cuộc khủng hoảng đang “tàn phá mùa màng và đe dọa an ninh nguồn nước và an ninh lương thực trên khắp khu vực”.
“Những điều đó có nguy cơ gây ra bất ổn lớn hơn. Mỹ đang làm việc với các nước Mekong, Ủy hội Mekong và các đối tác quốc tế để bảo đảm rằng lời kêu gọi Trung Quốc minh bạch hơn về dữ liệu nguồn nước được hồi đáp”, ông Stilwell nói.
Tuần tới, 10 bộ trưởng ngoại giao ASEAN và các đối tác gồm Ngoại trưởng Mỹ Pompeo, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov và Ngoại trưởng Ấn Độ S. Jaishankar sẽ dự hàng loạt hội nghị trực tuyến của ASEAN, trong đó có Diễn đàn khu vực (ARF).
ARF là sự kiện quan trọng thứ ba trong lịch làm việc thường niên của ASEAN, sau hai kỳ họp cấp cao của lãnh đạo khối.
Trong tuyên bố đưa ra ngày 2/9, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết rằng bên cạnh các cuộc họp của ASEAN, ông Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị bộ trưởng đối tác Mekong – Mỹ với 5 quốc gia hạ nguồn Mekong.
Ông Stilwell nói rằng ông hy vọng các nước ASEAN sẽ tiếp tục dùng “tiếng nói tập thể mạnh mẽ” để thúc đẩy các lợi ích của mình.
