Thành cổ Kỳ Anh được phát hiện nằm kéo dài từ chân đèo Bụt lên tận đỉnh núi - một nhánh của dãy Hoành Sơn - kéo dài qua các xã Kỳ Lạc, Kỳ Hoa, Kỳ Lâm và đến tận biên giới tỉnh Quảng Bình.
Hệ thống thành này nằm theo trục từ Tây sang Đông. Toàn bộ hệ thống thành được ghép bằng những phiến đá không đồng đều của cư dân bản địa.
Với chiều dài hơn 1 km, thành cổ Kỳ Anh ghi dấu nhiều nét độc đáo về thành cổ ở Việt Nam.
Phía Nam, mặt đứng thành tạo theo phương thẳng đứng với độ cao bình quân 3,5m.
Phía Bắc chân thành rộng 5m, ở mỗi đoạn thành cứ cách nhau khoảng 5m lại được tạo một ô hình vuông (70cm x 70cm) xuyên từ mặt Bắc sang mặt Nam của thành, có công dụng vừa thoát nước vừa quan sát để đánh trả kẻ địch khi công phá thành. Mặt trên thành tạo theo phương thẳng đứng, rộng từ 1,5 đến 2m.
Theo các nhà khảo cổ, thành cổ Kỳ Anh là dấu tích còn lại trong hệ thống thành cổ của vương quốc Lâm Ấp (thời kỳ Đại Việt - Chămpa). Thành có chiều dài trên 30 km do vương quốc Lâm Ấp xây dựng dựa vào dãy Hoành Sơn, với mục đích phòng thủ bảo vệ biên giới.
Trong thời gian Trịnh - Nguyễn phân tranh (1655 - 1659), hệ thống thành cổ Kỳ Anh đã được chúa Trịnh Toàn củng cố thêm, nên còn có tên gọi là thành ông Ninh, ông Nang (tước hiệu Ninh quận công Trịnh Toàn).
An Huy
Vietnamnet/Hatinh24h