Cũng có những Cty “một sở, một bộ, một ngành” được ưu ái, chia sẻ quyền lợi trong nội bộ nhưng trên bình diện rộng lại gây thiệt hại cho Nhà nước, cho nền kinh tế. TTCN đã cùng ông Nguyễn Đình Cung - Trưởng ban Kinh tế vĩ mô (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế TW) - “mổ xẻ” vấn đề này.
Làm sao ngăn chặn được tình trạng “Cty người nhà” rút tiền nhà nước, thưa ông?
- Theo tôi thì đơn giản! Ví dụ, ông giám đốc có người nhà thành lập Cty, ông phải khai báo với cơ quan nhà nước, với đơn vị. Ông phải khai báo trong toàn Cty rằng: “Người nhà tôi đã thành lập những Cty này..., tên tuổi, địa chỉ, số đăng ký kinh doanh... Ở đó người nhà tôi có bao nhiêu phần vốn góp...”. Đấy là cái đầu tiên phải làm với tư cách một người đảm bảo tính minh bạch của mình và đảm bảo (trong quản trị Cty) những nghĩa vụ gọi là trung thành, trung thực, cẩn trọng. Anh đang làm việc cho “ông chủ” Nhà nước nên anh phải trung thành với lợi ích của “ông chủ”.
Luật Doanh nghiệp đã quy định và trong dự thảo Luật Doanh nghiệp (chung) lần này nói rất rõ việc anh phải kê khai, công khai hóa những người có liên quan.
Chẳng hạn một Bộ trưởng có con thành lập Cty tin học thì cũng phải khai báo việc này...?
Ông Bộ trưởng càng phải kê khai.
Thực tế có quy định kiểm soát, nhưng không ai thực hiện cũng chẳng sao...
|
- Phải vừa giám sát vừa có biện pháp xử lý. Trong những trường hợp như thế anh đã vi phạm nghĩa vụ trung thành. Dù một sự vụ thôi, theo tôi, anh cũng phải từ chức hoặc bị cách chức. Chứ đừng có kiểu không nghe, không biết, không thấy. Theo tôi, nói như thế là vô trách nhiệm. Ông Bộ trưởng hay ông Tổng giám đốc phải biết ở dưới như thế nào, phải biết hằng ngày. Nếu chưa biết được thì anh chưa hoàn thành nhiệm vụ của mình.
Nhiều giao dịch tư lợi trót lọt cũng do pháp luật về đấu thầu có kẽ hở?
- Những giao dịch có khả năng tư lợi thì anh phải công khai minh bạch ra “đây là Cty người nhà của tôi”. Trong nhiều trường hợp như thế không thể chỉ định thầu được. Bắt buộc anh phải đấu thầu lựa chọn sản phẩm tốt nhất. Nhưng đây mình sai từ nguyên lý nên những cái sau là vụn vặt. Có tuân thủ quy định về đấu thầu hay không là những thứ phát sinh từ cái sai của nguyên lý, không làm đúng nguyên lý quản trị Cty. Đó là những giao dịch có khả năng tư lợi phải kiểm soát, công khai hóa, minh bạch.
Giao dịch tư lợi trong Cty “một nhà, một bộ, một ngành” hiện nay là phổ biến?
- Cơ chế quản trị doanh nghiệp nhà nước của ta rất lỏng lẻo. Bởi vì mỗi thành viên trong đó đều không có cơ chế giám sát họ, tức là không ai được giám sát và bị giám sát đến mức buộc anh phải tuân thủ.
Bởi vì vẫn là đại diện chủ sở hữu chứ không phải chủ sở hữu đích thực. Thêm vào đó cơ chế giám sát đối với đại diện chủ sở hữu của mình hầu như hiện nay trong pháp luật và cơ chế đang bỏ ngỏ. Mà không có giám sát ở trên kia thì giám sát dưới này càng xa càng lỏng. Như thế nguy cơ phát sinh giao dịch tư lợi là rất lớn.
Theo tôi, cần tạo cơ chế luôn tạo áp lực cho lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước rằng mình bị giám sát và buộc mình phải hành động trung thực, cẩn trọng để phục vụ lợi ích chung của chủ sở hữu nhà nước. Dù đó là bộ trưởng, thứ trưởng, chủ tịch hội đồng quản trị hay tổng giám đốc, cơ chế luôn tạo áp lực, những người đó luôn hành động trong môi trường mình bị giám sát, bị soi.
Nhiều ý kiến cho rằng cần xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản doanh nghiệp nhà nước?
- Phải nói rõ mình xóa ở đây là xóa hành chính chủ quản. Đầu tiên, quyền hành chính nhà nước với quyền chủ sở hữu là phải tách biệt. Không thể nhập nhèm vừa làm quản lý hành chính nhà nước vừa làm chủ sở hữu. Vì hai hoạt động này bản chất khác nhau, nếu cùng nhập vào không những bản chất khác nhau mà còn mâu thuẫn với nhau về lợi ích. Bởi vì quản lý nhà nước mục đích khác, quản lý kinh doanh mục đích khác. Hai mục đích có thể không tương thích với nhau.
Thông thường nhiều nước giao cho một cơ quan chuyên trách làm chủ sở hữu...
Một bộ hay cơ quan chuyên trách...?
- Thành lập một cơ quan chuyên trách dạng như một bộ làm chủ sở hữu. Hoặc ít doanh nghiệp hơn thì người ta thực hiện giống như đại hội cổ đông, các ông Bộ trưởng hợp nhau lại làm đại hội cổ đông của tất cả các Cty nhà nước. Tất nhiên là các Cty nhà nước của họ ít chỉ 20 - 30 Cty. Trường hợp như Singapore thành lập Cty đầu tư tài chính nhà nước, ông Bộ trưởng Bộ Tài chính được giao quyền chủ sở hữu nhà nước đối với Cty này, thực hiện kinh doanh vốn và đầu tư tài chính đối với Cty kinh doanh nhà nước hoặc có sở hữu nhà nước.
Ta đang muốn học tập Singapore lập Tổng Cty quản lý vốn nhà nước?
- Nhưng mới giải quyết phần ngọn. Còn vấn đề là ai sẽ làm chủ sở hữu với Tổng Cty này. Tôi đồng ý là có tiến bộ hơn so với hiện hành là thu gọn đầu mối làm chủ sở hữu và tách quản lý hành chính với chủ quản doanh nghiệp nhưng cuối cùng ai sẽ làm chủ mấy ông này?
Ông vừa nói nhiều nước giao cho một cơ quan chuyên trách làm chủ sở hữu...?
- Trung Quốc làm theo lối là thành lập cơ quan chuyên trách quản lý tài sản nhà nước (thuộc Chính phủ), thực hiện quyền chủ sở hữu. Việc đầu tiên là cơ quan này xây dựng tiêu chí sắp xếp lại, kiểm kê lại tài sản nhà nước sẽ quản lý. Sau đó ban hành tiêu chí đánh giá bảo toàn và phát triển vốn, xây dựng tiêu chí bổ nhiệm cán bộ, tiêu chí đánh giá cán bộ quản lý...
Có lẽ cách làm đó đáng tham khảo. Vì mình cũng không thể nào cổ phần hóa hay tư nhân hóa hết được.
