Thôn Thượng Cung, nơi có nghề làm mộc lâu đời của huyện Thường Tín (Hà Nội) nổi tiếng với những chiếc khuôn bánh Trung thu thủ công. Ông Trần Văn Bản đã 37 năm làm khuôn bánh Trung thu
Hàng năm, cứ khoảng 1 tháng trước khi đến rằm tháng Tám âm lịch, gia đình ông Trần Văn Bản, thôn Thượng Cung lại tất bật với công việc kẻ vẽ, đục khuôn bánh Trung thu.
37 năm gắn bó với nghề, đến nay đã có biết bao những chiếc khuôn được tạo nên từ đôi bàn tay nghệ nhân Trần Văn Bản.
Ông tỉ mỉ tự tay làm từ những khúc gỗ thô ráp để trở thành những chiếc khuôn bánh hoàn hảo
Một chiếc khuôn bánh Trung thu làm theo phương pháp truyền thống gồm rất nhiều công đoạn. Gỗ sau khi mua về phải được làm sạch vỏ, bào nhẵn mặt, và xẻ gỗ thành hình khuôn theo kích thước và mẫu mã khách hàng yêu cầu. Nếu trước đây các cụ phải đẽo thủ công thành khuôn nhưng hiện nay đã được sử dụng thêm máy khoan tạo lỗ trước khi đẽo, giảm bớt nhiều thời gian chế tạo.
Không chỉ là dụng cụ làm bánh, những chiếc khuôn này còn chứa đựng cả một câu chuyện dài về sự phát triển của một làng nghề điêu khắc và đời sống văn hóa thẩm mỹ của cha ông ta.
Tuy nhiên, việc đẽo khuôn vẫn được làm thủ công hoàn toàn, đây là công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ tới từng chi tiết, chỉ cần một nhát đục sai chiếc khuôn có thể bị hỏng.
Những chiếc khuôn sau khi đẽo xong sẽ được người thợ kiểm tra chất lượng của khuôn bằng cách dùng đất sét đóng vào như bánh thật. Qua được bài kiểm tra này, chiếc khuôn trải qua công đoạn cuối cùng là dùng giấy nhám đánh mịn bề mặt.
Tất cả những mẫu hoa văn đường nét phải thoáng để người ta đóng bánh vào lúc đổ bánh ra mới dóc được bánh
Các con giống cổ phức tạp được ông tâm huyết nhất, với những nét hoa văn mềm mại nhưng sắc sảo, cổ điển mà sang trọng, thường được dùng để biếu tặng. Tùy kích thước và mức độ tinh xảo, chi tiết, một chiếc khuôn có giá thành dao động từ vài trăm đến cả triệu đồng
Theo ông Bản, những năm gần đây, lượng khuôn nhà ông bán được không còn nhiều như trước do sự du nhập của khuôn bánh bằng nhựa giá thành rẻ của Trung Quốc
Nhưng ông Bản vẫn tự tin khẳng định:"dù thị trường có sản xuất bao nhiêu mẫu khuôn bánh bằng nhựa, cũng không thay thế nổi khuôn gỗ truyền thống. Bằng chứng là sau một vài năm rầm rộ chuộng các mẫu mới, khách hàng gần đây lại có xu hướng quay về với khuôn gỗ quen thuộc. Khuôn nhựa tuy nhẹ, nhìn sạch, nhưng không có lỗ thông hơi, dễ mốc bánh và còn không tạo nét. Khuôn gỗ trái lại thì thoáng hơn, vừa không độc hại, chắc chắn, nét góc, càng ngâm càng đen, dùng nhiều năm cũng không sợ hỏng”.
Ông Bản tâm sự:”Mỗi vụ thu nhập cũng lớn lớn nhưng nếu trừ chi phí tiền mua gỗ, tiền điện thì không còn mấy, hơn thế nữa đây là nghề đòi hỏi nhiều công sức và thời gian do đó không hấp dẫn được giới trẻ của làng như trước đây và ông giới thiệu những khuôn bánh to và đặc biệt tâm đắc nhất"