> Người cao tuổi và 'chuyện ấy'
 |
Kiến trúc sư danh tiếng Oscar Niemeyer vượt qua ngưỡng tuổi 103 cuối năm ngoái và vẫn tiếp tục công việc thiết kế. Trẻ hơn ông một tuổi, nghệ sĩ người Bồ Đào Nha Manoel de Oliveira quảng cáo bộ phim mới do bản thân đạo diễn. Công dân Ấn Độ Fauja Singh bắt đầu các cuộc đua việt dã ở tuổi 89. Phi công số Một Mỹ John Miller (qua đời năm 2008) từng liên tục cầm lái hơn tám thập kỷ. Cho đến ngày sinh nhật tuổi 102, ông còn điều khiển chiếc Beechcraft A35 Bonanza của mình trên bầu trời Poughkeeps quê hương. Tại Mỹ có nhiều phi công như ông: hiệp hội UFO (United Flying Octogenarians) do các phi công sau tuổi 80 thành lập đã có trên 200 hội viên và không phải lo lắng về sự gia tăng hội viên mới. Đó là kỷ lục thế giới, tuy nhiên đội quân những người kết thúc tuổi 65 còn là nhóm tuổi gia tăng nhanh hơn.
Chuyện gì sẽ xảy ra khi cư dân thống kê 65 tuổi còn có tương lai cuộc sống 20 năm và riêng số người 100 tuổi trên toàn thế giới đã lên tới ngót 3,5 triệu?
Não bộ hói đầu
Đâu là giới hạn hoạt động trí tuệ và tâm lý bình thường của con người? Đó là một trong những câu hỏi, mà các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới cố gắng tìm lời giải. Trước mắt chúng ta vẫn tồn tại mô hình xã hội, theo đó giới trẻ làm việc, người già nghỉ hưu. Đến khi số người cao tuổi đông hơn, vai trò xã hội buộc phải đảo ngược. Trái lại thực tế liên tục phổ cập công nghệ mới dẫn đén sự cần thiết kéo dài thời gian đào tạo, thậm chí có thể kéo dài đến 30 tuổi. Ai sẽ làm việc thay họ? Việc buộc người 60 tuổi nghỉ hưu ngay hôm nay đã là việc làm lãng phí. Bởi lẽ trong nhiều lĩnh vực họ xuất sắc hơn đồng nghiệp trẻ hơn 20-30 tuổi. Gần đây nhóm nghiên cứu ở California (Mỹ) đã gửi kiến nghị tới Cục Quản lý Hàng không Mỹ phương án nâng tuổi nghỉ hưu của phi công dân dụng từ 60 lên 65 tuổi. Lý do? Kết quả những nghiên cứu do Stanford Aging ClinicalResearch Center tiến hành cho thấy, những phi công cao tuổi đạt điểm số cao hơn từ các bài tập mô phỏng so với đồng nghiệp trẻ hơn.
Người ta đã kiểm tra nhiều năng lực, trong đó có tốc độ và sự chính xác của phản xạ, năng lự né tránh va chạm , độ chính xác trong điều khiển máy móc cơ học và tiếp đất. Trong 118 phi công nhóm tuổi 40-69, xuất sắc nhất chính là đối tượng trên tuổi 60. Tại sao xảy ra hiện tượng như vậy?
 |
- Cuộc sống con người phụ thuộc vào hoạt động của 100 tỷ tế bào thần kinh trong não bộ quản lý những chức năng khác nhau của cơ thể. Ngay ở quãng tuổi 25 não bộ đã đạt đỉnh cao phong độ. Khi ấy cũng là thời điểm chúng ta giành được kết quả tốt nhất trong học tập và những trắc nghiệm liên quan đến trí tưởng tượng không gian hoặc kiểm tra những số từ đã biết. Đó là cái gọi là trí thông minh hoạt bát. Sau đó dung lượng não bộ bắt đầu giảm thiểu – con số tế bào thần kinh suy giảm. Các nhà khoa học gọi đó là hiện tượng “não bộ hói đầu”. Hiện tượng dẫn đến suy giảm trí thông minh hoạt bát ở tuổi già.
Vậy thì tại sao người 25 tuổi không thông minh hơn đồng loại 30 tuổi? Cùng với tuổi tác trí thông minh kết tinh gắn với tổng kiến thức tích lũy được bắt đầu đóng vai trò ngày càng quan trọng. Nó cho phép tận dụng những kinh nghiệm gom nhặt được, tạo ra những chiến lược tư duy và tổ chức mới, giúp lý giải những sự việc tương đồng, sử dụng nhuần nhuyễn vốn từ vựng. Trái với trí thông minh hoạt bát, trí thông minh kết tinh có thể phát triển suốt đời. Chính nhờ trí thông minh này, các phi công Mỹ cao tuổi ở California giành được kết quả trắc nghiệm tốt hơn so với đồng nghiệp trẻ tuổi.
Những cụ già ở Thung lũng Silicon
Trong lịch sử có thể tìm không ít người đạt đỉnh cao phong độ trí thông minh sau tuổi 60. Nhà bác học Wilhelm Roentgen phát minh ra tia X ở tuổi 71. Tuổi già từng là thời kỳ thành công nhất của cha đẻ Học thuyết Tiến hóa Carol Darwin, văn hào Lev Tolstoi và Michal Aniol. Doanh nhân Lee Lacocca cứu thoát hãng xe hơi Mỹ Chrysler khỏi nguy cơ phá sản, năm ông 60 tuổi. William Gladstone trở thành Thủ tướng Anh năm ông 82 tuổi. Anthony Hopkins mãi sau tuổi 54 mới bắt đầu sự nghiệm điện ảnh, còn nghệ sĩ nhạc nhẹ Bob Dylan lọt vào bảng xếp hạng ca khúc hay nhất Vương quốc Anh – sau 40 năm “bỏ nghề” – với album “Together Though Life” năm ông chỉ thiếu một tháng đầy 68 tuổi. Chúng ta đã kịp làm quen với hiện tượng nghệ sĩ, các nhà khoa học, nhà văn hoặc chính trị gia đạt đỉnh cao phong độ ở tuổi “xưa nay hiếm”. Tuy nhiên chúng ta vẫn coi họ như trường hợp cá biệt.
 |
Mô típ điển hình của thế hệ 60-70 tuổi vẫn khác: trí nhớ lộn xộn, chức năng thể chất suy giảm, không có khả năng tiếp thu kiến thức mới. Liệu đánh giá như vậy có chính xác? Một trong những đặc điểm của trí thông minh kết tinh là nó không đáp ứng những trắc nghiệm tiêu chuẩn về trí nhớ hoặc giải quyết vấn đề. Khi nghiên cứu năng lực trí tuệ con người thuộc nhóm tuổi từ 20 đến 70, nhà khoa học Mỹ GS Timothy Salthouse (Đại học Virginia) khẳng định, gần như tất cả đối tượng 28 tuổi đều đạt kết quả tốt nhất và chỉ có 4% đối tượng trên tuổi 60. Tuy nhiên khi nhà khoa học kiểm tra nghiên cứu tương tự với 500 giám đốc doanh nghiệp lớn nhất nước Mỹ, kết quả lại cho thấy: đỉnh cao phong độ họ đạt được vào quãng 60 tuổi. GS Salthouse đã rút ra kết luận đơn giản: trong đời thực người cao tuổi xoay sở tốt hơn so với các trắc nghiệm mang tính thí nghiệm. Công việc kinh doanh là thí dụ điển hình.
Một trong những ngộ nhận phổ biến là lòng tin cho rằng, đa số doanh nghiệp thuộc ngành công nghệ mới thành công ấn tượng đều thuộc những ông chủ lứa tuổi 20-30. Thực tế những thành công của Mark Zuckerberg (Facebook) hoặc Larry Page và Sergiej Brin (Google), những tỷ phú trẻ nhất thế giới có gây ấn tượng. Song họ chỉ là trường hợp cá biệt, không phải quy luật. Các nghiên cứu do Quỹ Kauffman tiến hành tại Thung lũng Silicon (Mỹ) cho thấy: tuổi trung bình của những người sáng lập cái gọi là start-up, những hàng công nghệ mới là 39. Có điều, nhóm các doanh nhân thuộc lứa tuổi trên 50 đông gấp đôi nhóm tuổi 25. Và người cao tuổi cũng giành được nhiều thành công hơn. Doanh nhân cao tuổi chứng tỏ xuất sắc hơn trong các lĩnh vực: hiện thực hóa những kế hoạch kinh doanh, tìm kiếm nguồn tài chính cho hoạt động, duy trì mức tăng trưởng của bản hãng hoặc năng lực tạo việc làm mới. Trong khi hãng do doanh nhân tuổi 50 thành lập trung bình có 55 biên chế và doanh thu 6,7 triệu USD/năm; doanh nghiệp do lứa 30 tuổi điều hành trung bình chỉ có 18 biên chế và doanh thu 2,2 triệu USD/năm.
“Máu lạnh” - Đặc sản của người cao tuổi
Không ai nghi ngờ, so với lớp trẻ, người cao tuổi kiểm soát tốt hơn tình cảm của mình. Chuyên gia Tâm lý Mỹ GS Fredda Blanchard-Fields đã tiến hành thí nghiệm thú vị với hai nhóm người (20-30 tuổi và 60-75 tuổi): cả hai đều được xem một phần chương trình “Fear Factor”, trong đó giới thiệu cảnh người phụ nữ đưa vào mồm món ăn ghê rợn. Tiếp theo tất cả có nhiệm vụ thay đổi cảm xúc tiêu cực của mình thành tích cực và thực hiện trắc nghiệm trí nhớ với sự trợ giúp của máy vi tính. Nhóm người cao tuổi tham gia thí nghiệm xoay sở với bài tập tốt hơn nhiều. Họ nhanh chóng chế ngự cảm giác kinh tởm và tập trung giải bài tập trắc nghiệm. Cùng lúc ở nhòm trẻ hơn cảm xúc tiêu cực vẫn ngự trị - yếu tố khiến họ phạm nhiều lỗi trong bài tập trắc nghiệm. Người cao tuổi cũng có khả năng duy trì năng lực tí tuệ minh mẫn hơn trong trường hợp bị thiếu ngủ. Trong thí nghiệm nghiên cứu trí nhớ, khả năng tác biệt sự quan tâm và hiểu từ ở đối tượng sau 36 giờ mất ngủ, kết quả nhóm người cao tuổi (59-82) đạt điểm số cao hơn nhóm trẻ (19-38 tuổi).
Với người cao tuổi, năng lực ngôn từ được cải thiện; vốn từ vựng phong phú hơn, năng lực đánh giá con người chính xác và hóa giải tốt mâu thuẫn. Có thể vì lý do như vậy nhiều người tuổi hưu trí bắt đầu sự nghiệp du lịch thám hiểm. Bằng chiếc xe hơi cũ Gaz - 69 tự cải tạo Tadeusz Stolarzewski, ông già người Ba Lan đã đi khắp vùng Siberi, Ấn Độ, Nepal, Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ và Apganistan. Bao giờ ông cũng đi một mình, ngủ trong xe hoặc ngủ nhờ nhà người quen tình cờ. Có bao nhiều người trẻ tuổi có thể tự xoay sở trong bối cảnh tương tự? Cùng với tuổi tác cũng gia tăng năng lực hình thành tự duy và rút ra những kết luận thực sự quan trọng từ những thông tin gom nhặt. Theo các chuyên gia lão khoa, tuổi già là đồng minh tin cậy của những người hành nghề đòi hỏi cái nhìn khách quan, đánh giá chính xác những vấn đề thuộc lĩnh vực đạo đức như thẩm phán, chính trị gia, bác sĩ, nhà giáo hoặc chỉ huy quân đội. Năng lực tập trung và chấp nhận đơn điệu cũng mang lại cho người cao tuổi ưu thế trong nhiều tình huống. Cùng với nó là sự mở rộng cùng với tuổi tác năng lực chỉ đạo bằng linh cảm và năng lực tự tin chính mình.
Bằng cử nhân sau tuổi 90
Tuy nhiên, liệu người cao tuổi có thể học kiến thức mới? Các nghiên cứu y học chỉ ra rằng, quá trì biến mất màng che tế bào thần kinh diễn ra không cùng mức độ trên toàn não bộ. Những tổn thương màng tế bào này dẫn đến tình trạng chậm chuyển giao các xung thần kinh – sự cố gây ra không ít phiền toái, trong đó có thời gian nhớ tên ai đó lâu hơn, khi nhận ra khuôn mặt quen biết. Quá trình này chủ yếu tiêu diệt tế bào bộ phận não bộ đảm trách kỹ năng tiếp thu kiến thức mới. Hậu quả là tình trạng khó nhớ thông tin. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa, người lớn tuổi không thể học kiến thức mới. Với thành tích bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ Y học (Đại học Adelaide) ở tuổi 94, năm 2010 cụ bà Phyllis Turner công dân Australia đã đi vào sách kỷ lục Guinness. Luận văn xuất sắc đến mức giáo sư hướng dẫn đã đề xuất phuơng án, mong cụ tiếp tục nghiên cứu, để viết luận án Tiến sĩ. Tuy nhiên cụ bà đã cảm ơn và từ chối vì cụ muốn dành thời gian vui thú với các cháu trong gia đình.
“Học ở thời cao tuổi có thể đạt kiến thức ở mức y hệt tuổi trẻ, có điều đòi hỏi nhiều thời gian hơn” – GS Jerzy Vetulani, nhà khoa học bắt đầu mở blog dành cho bộ môn sinh học thân kinh (www.vetulani.word press.com) ở tuổi 74 khẳng định. Hoạt động trí óc thường xuyên là điều kiện đảm bảo thành công. Trong thế giới người cao tuổi tại Mỹ, những trò chơi điện tử dạng “Happy Neuron” hay “Brain Fitness” phục vụ rèn luyện trí nhớ và tái tạo nhanh thông tin ngày càng được đông đảo người hâm mộ. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, trong vòng tám tuần duy trì chế độ mỗi ngày giải trí 60 phút với những trò chơi trên, các cụ 65 tuổi có thể kéo lùi “đồng hồ não bộ” của mình thời gian25 năm trong các trắc nghiệm tốc độ tái tạo thông tin và 10 năm trong các trắc nghiệm trí nhớ.
Tuổi già có tồn tại?
Các nhà khoa học đối mặt ngày càng nhiều vấn đề trong nỗ lực trả lời câu hỏi trên. Bởi nhìn nhận thế nào về trường hợp cụ bà Gladys “Glady” Burill 92 tuổi đã hoàn thành cuộc chạy marathon ở Hawai? Hoặc trường hợp cụ ông John Glenn từng bay lên vũ trụ bằng tầu con thoi “Discovery” năm 76 tuổi? Cụ ông Nhật Bản 71 tuổi Minoru Saito từng một mình bơi thuyền vòng quanh Trái đất. Phi công Không lực Anh RAF Thomas Lackey 92 tuổi còn dạo bộ trên cánh máy bay đang bay, cho dù trêm mặt đất cụ đi lại không dễ dàng (cần phải đeo kính). Cụ ông 78 tuổi người Nhật Bản Shigeo Tokuda tham gia vai diễn mới trong phim porno (đã đóng 350 bộ, dự định nghỉ hưu năm 80 tuổi).
Để trả lời câu hỏi về giới hạn hoạt động thể chất tích cực của con người, các nhà nghiên cứu thậm chí phải săm soi phòng ngủ của các cụ. Kết quả thăm dò thực hiện tại Mỹ cho thấy: 60% các cặp vợ chồng độ tuổi 60-74 vẫn duy trì thường xuyên sinh hoạt thầm kín; 30% còn “làm chuyện ấy” sau tuổi 75; 10% -duy trì sau tuổi 85.
Mô típ tuổi già điển hình như thời đối tượng không còn thiết tha với mọi chuyện đã dần teo tóp.
Tại sao diễn ra như vậy? Chuyên gia sinh học, GS Tom Kirkwood đã lý giải hiện tượng trong công trình nghiên cứu, ông đặt tên là “Lý thuyết cơ thể sử dụng một lần”.Tìm kiếm đáp án cho câu hỏi, tuổi già là gì, trước hết GS Kirkwood tự đặt những câu hỏi khác: Tại sao con người (và những sinh linh khác trên Trái đất) không có khả năng bất tử? Đã biết, cơ thể liên tục tự sửa chữa, đào thải và thay thế những tế bào bị tổn thương, tại sao không thể tiến hành công việc này không giới hạn? Nhà khoa học đã tìm ra đáp án, sau khi tính được xác suất tử vong của động vật có vú sống hoang dã. Nguy cơ chết đột xuất vì hậu quả thú ăn thịt tấn công, virus, vi trùng, ký sinh trùng và tai nạn thông thường trong điều kiện tự nhiên lớn tới mức, nỗ lực phục chế cơ thể vô giới hạn không mang lại hiệu quả cho tiến hóa. Vì thế sản phẩm của tiến hóa là động vật hoạt động theo sơ đồ: “Nhanh chóng trưởng thành, sinh ra đông đảo thế hệ kế tục và giã từ cuộc sống”. Mới cách đây 10 năm năm nguyên tắc đó áp dụng cả với con người. Tuổi thọ trung bình ở Vương quốc Anh những năm 80, thế kỷ XIX không vượt qua 47 tuổi. Con người lao động quần quật đến chết, tuổi già từng là đặc quyền của số ít, không ai biết đến khái niệm “nghỉ hưu”.
Những gì diễn ra hiện nay đang thay đổi sơ đồ tiến hóa. Làm chủ bệnh tật, kiểm soát sinh đẻ và việc tạo ra những điều kiện an toàn cho cuộc sống (ở những quốc gia giầu có) làm cho cơ thể con người tiêu thụ ngày càng ít năng lượng để tái sản xuất nòi giống và đấu tranh sinh tồn; có thể dành ngày càng nhiều năng lượng cho nhu cầu tự sữa chữa. Việc kéo dài tuổi thọ là hệ quả tất yếu của sự thay đổi đã nói.
Theo Vinh Thu
Tri Thức Trẻ
