Năm 1595 thời nhà Minh, nhà y dược học Lý Thời Chân đã viết trong cuốn “Bổn thảo cương mục” các đặc tính dược lý của “lục bảo linh chi” gồm:
- Long chi (linh chi màu xanh): có vị chua, tính bình, không độc, chủ trị sáng mắt, bổ gan khí, an thần, tăng trí nhớ.
- Xích chi (Linh chi đỏ): có vị đắng, tính bình, không độc có tác dụng tăng trí nhớ, dưỡng tim, bổ trung, chữa trị tức ngực.
- Kim chi (linh chi vàng): có vị ngọt, tính bình, không độc, an thần, ích tì khí.
- Ngọc chi (linh chi trắng): có vị cay, tính bình, không độc, ích phổi, thông mũi, an thần, chữa ho, nghịch hơi.
- Huyền chi (linh chi đen): có vị mặn, tính bình, không độc, trị chứng bí tiểu, ích thận khí. Tử chi (tím) có vị ngọt, tính ôn, không độc, trị đau nhức khớp xương, gân cốt.
Y học hiện đại cũng đã chứng minh thêm nhiều tác dụng chữa bệnh khác của linh chi như: có công dụng chống viêm nhiễm, chủ trị xơ cứng bì, viêm da, cơ, viêm phế quản mãn tính, viêm loét dạ dày, bảo vệ gan, cải thiện bệnh viêm gan mãn tính và xơ gan, hạ đường huyết, giải độc và trị suy nhược thần kinh...
Thực tế đã chứng minh công dụng của nấm linh chi. Năm 1988, tại Nhật Bản đã có tới 300 bệnh nhân bị nhược cơ được điều trị thành công bằng nấm linh chi trên nguyên tắc điều hòa miễn dịch. Còn tại bệnh viện Sơn Đông, Trung Quốc, 90% bệnh nhân gan và tiết liệu cũng đã được điều trị khả quan khi bệnh nhân được cho dùng súp linh chi để giải độc. Hơn 300 trường hợp khác được điều trị bằng nấm linh chi đã có kết quả tốt trên tiết liệu, điều hòa rối loạn tuần hoàn não, tránh các cơn kịch phát nghẽn mạch và làm dịu thần kinh.
Sở dĩ nấm linh chi có được công dụng tốt cho sức khỏe như thế là do nó có chứa những hoạt chất làm kìm hãm quá trình kết tụ tiểu cầu, trị sơ cứng động mạch, hạ huyết áp, hạ cholesterol trong máu, bổ tim nâng cao ngưỡng thiếu ôxy, giúp cơ tim chịu được trạng thái thiếu máu, điều trị chứng cao huyết áp… Gần đây Cơ quan y tế Mỹ FDA cũng đã chấp thuận cho thử nghiệm lâm sàng phương pháp dùng trị liệu linh chi trong điều trị AIDS.
Dù tốt nhưng không phải “thần dược”
Thầy thuốc ưu tú Nguyễn Xuân Hướng, nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam thừa nhận, dù có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, nhưng thời gian gần đây, nấm linh chi đang được quảng bá quá mức như dược thảo siêu hạng có thể dùng tràn lan cho cả cho trẻ em và người lớn. Trên một số diễn đàn mạng, các thông tin về công dụng của nấm linh chi cũng nhiều vô kể, thậm chí có người còn khẳng định nhờ uống linh chi thường xuyên mà người thân của họ đã khỏi bệnh ung thư gan.
“Tuy nhiên, trong các bài thuốc đông y, linh chi rất ít được sử dụng như một vị thuốc. Linh chi thường được dùng làm chè uống để thanh nhiệt, làm mát cơ thể. Ngay cả với bệnh nhiệt miệng, nếu chỉ uống trà linh chi thì cũng không thể chữa khỏi. Vậy có thể thấy những công năng tuyệt vời của linh chi phần lớn là do cơ chế thị trường đồn thổi lên. Hơn nữa, không phải ai cũng có thể dùng linh chi. Những người thể hàn, dương hư (hay bị đi ngoài) thì không dùng được linh chi. Ngoài việc hiểu nhầm linh chi có tác dụng tuyệt vời, nhiều người Việt còn vì sính ngoại nên chỉ thích chọn linh chi Hàn Quốc, Nhật Bản mà xem thường linh chi Việt Nam, dù linh chi Việt Nam đã được xuất khẩu ngược sang Hàn Quốc, Nhật Bản. Do vậy, nếu bỏ ra số tiền cao như vậy để mua dùng linh chi hàng ngày là một sự vô cùng lãng phí”. Thầy thuốc ưu tú, Nguyễn Xuân Hướng khẳng định.
Như trường hợp của bà Tạ Thị Hiền (Hà Đông, Hà Nội) có sức khỏe bình thường, nhưng kể từ ngày uống trà linh chi do con dâu mua biếu, bà hay có hiện tượng “sởn gai ốc” lạnh người. Sau hơn 1 tháng dùng trà linh chi bà mới đến thầy thuốc đông y bắt mạch thì thấy huyết áp hạ thấp. Lúc này nghe thầy thuốc giải thích, bà mới biết với người có thể hàn như bà việc uống linh chi không lợi cho sức khỏe. Trong khi đó, túi trà linh chi con bà mua thì không hề có chống chỉ định cho trường hợp này, mà chỉ nghi những tác dụng tuyệt vời của nó.
TS.BS Đặng Tâm, Trưởng khoa ngoại Tiêu hoá-Gan mật, Bệnh viện ĐH Y dược Tp.HCM cho biết: Hiện có khá nhiều bệnh nhân bị bệnh u gan, nhất là u gan đã dùng nấm linh chi như cứu cánh cho sức khỏe. Nhưng vì không hiểu biết họ đã vô tình làm bệnh tình của mình thêm nặng.
Để xác định bản chất u ở gan, bác sĩ chuyên khoa phải dùng khá nhiều biện pháp cận lâm sàng để xác định như siêu âm, chụp cắt lớp điện toán (CT scan), chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp mạch gan chọn lọc (DSA), xét nghiệm các chất chỉ dấu khối u, nội soi tiêu hoá, sinh thiết gan...
Nếu chỉ dựa vào một phương tiện siêu âm thì không thể khẳng định khối u của người bệnh thuộc loại nào. Vì vậy lời khuyên là người bệnh tuyệt đối không nên tự điều trị bằng nấm, thuốc nam, thuốc bắc khi chưa xác định chính xác bản chất u vì có thể lãng phí thời gian trước khi khối u còn có thể điều trị được bằng phương pháp thích hợp.
Cẩn thận với hàng giả
Cũng vì nghe bạn bè giới thiệu quá hay về tác dụng của nấm linh chi, chị Lê Thanh từ Vũng Tàu cất công lên chợ thuốc Hải Thượng Lãn Ông, Q.5, Tp.HCM để tìm mua nấm linh chi về cho chồng đang có những dấu hiệu về bệnh gan sử dụng. Theo lời chỉ dẫn của người bán, chị về sắc cho chồng uống, sau gần một tháng uống nước nấu linh chi, chồng chị có biểu hiện mệt thêm và trên da có xuất hiện những mẩn đỏ bất thường. Đưa chồng đến bệnh viện khám, bác sĩ kết luận: bị dị ứng. Chị Thanh ôm gói nấm mua về đi hỏi các chuyên gia, mới hay đó là linh chi… giả.
Trong vai người có nhu cầu mua linh chi, người viết bài này tìm đến khu vực bán đông dược trên đường Hải Thượng Lãn Ông. Các loại nấm được gọi là linh chi chứa đầy trong các bao tải, giỏ nhựa và xếp chất chồng ở các cửa hàng. Hầu hết các chủ cửa hàng đều xác nhận không có nấm linh chi nhập từ Nhật Bản, chỉ có loại linh chi Nhật Bản được trồng ở Việt Nam.
Lý do, linh chi Nhật Bản có giá quá cao, khoảng 8 triệu đồng/kg, nên không thể tiêu thụ được. Tuy nhiên, một số nơi vẫn thản nhiên rao bán linh chi Nhật Bản với giá chỉ 600.000-700.000 đồng/kg?! Ngoài ra, một vài công ty trong nước lại cho đóng gói linh chi Trung Quốc đã được xắt lát hoặc còn nguyên rồi dán nhãn mác công ty mình để bán với giá 400.000-750.000 đồng/kg.
Đó là chưa kể một số cửa hàng có bán thêm nhiều loại nấm linh chi nhập từ Trung Quốc với chất lượng kém, thậm chí bị coi là rác dược liệu. Loại này thường bị mọt đục, có nấm bệnh dễ gây dị ứng cho người uống. Bên cạnh đó, các cửa hàng dược liệu trên các con đường Hải Thượng Lãn Ông, Triệu Quang Phục, Phùng Hưng… (Q.5, Tp.HCM) đều có giới thiệu và bán các loại nấm linh chi rừng với kích cỡ to nhỏ khác nhau chúng có giá từ 60.000-100.000 đồng/kg.
Ths. Cổ Đức Trọng, thành viên Hiệp hội Nấm dược liệu Quốc tế cho biết: Đa phần các loại nấm rừng này không phải là linh chi. Tuy nhiên, để biết đích xác thật giả phải qua thực hiện các xét nghiệm bằng các thiết bị chuyên dùng. Tiêu chuẩn đánh giá chất lượng linh chi dựa vào hàm lượng một số hoạt chất, như acid ganoderic, trong khi đó, hiện Việt Nam vẫn chưa có mẫu chuẩn của các chất này để làm phân tích, xét nghiệm. Vì vậy, chất lượng nấm linh chi vẫn còn bị thả nổi, nếu không cẩn thận, người tiêu dùng sẽ rất dễ mua phải nấm giả về dùng.
