Người dân bản làng ở vùng núi tây bắc rất thân thiện, cởi mở nhưng có nhiều phong tục cần kiêng kỵ. Nếu hiểu được những phong tục, tập quán của họ, chuyến đi của bạn càng thêm thú vị.
Trang phục
Khi vào thăm bản làng dân tộc ở vùng núi phía Bắc, bạn không nên mặc loại lanh trắng chưa nhuộm vì người dân tộc cho đó là màu sắc của tang lễ.
Thăm bản làng
Nếu đến bản người Hà Nhì, thấy một cánh cổng chào dựng tạm phía trên buộc dao, kiếm gỗ, đầu cánh gà, bạn đừng nên vào bởi đó là lúc họ đang tổ chức lễ cúng xua đuổi tà ma.
Với những người dân tộc Tày, Thái, Giáy, Lào, Xá Phó cũng phải chú ý những điều tương tự. Vào ngày cúng tế, họ thường buộc chùm lá xanh ở trên cột cao hoặc đan phên mắt cáo, buộc vào đó những xương hàm lợn, trâu bò để người lạ biết mà tránh.
Nếu vô tình lạc vào mà cầm nón, che ô, đeo ba lô... bạn sẽ bị phạt bằng cách nộp đủ số lễ vật để làm lại lễ cúng làng. Để cầu mong được miễn phạt hoặc giảm, bạn phải bỏ mũ, ba lô... xuống.
Bạn không được huýt sáo khi dạo chơi ở bản bởi những người dân tộc quan niệm việc huýt sáo là gọi ma quỷ về.
Gặp những đứa trẻ con trong bản làng, đừng nên xoa đầu, hôn đầu trẻ bởi việc đó được cho là sẽ làm cho trẻ hoảng sợ, dễ bị đau ốm.
Vào nhà người dân
 |
Người Dao đỏ ở Sa Pa nâng chén rượu mời khách. Ảnh: Anh Phương
Trước khi đến nhà người dân, việc đầu tiên phải quan sát xem ở trước cửa nhà, ở đầu cầu thang có cắm hoặc treo một cành lá xanh, một cành gai, tấm phên đan hình mắt cáo hay không. Nếu thấy những dấu hiệu đó, đừng nên bước chân vào nhà vì đó là dấu hiệu kiêng kỵ không muốn người lạ vào.
Với một số người dân tộc như người Hà Nhì đen, thường nhà có hai lớp cửa. Bạn chỉ được vào cửa thứ nhất, gia chủ đồng ý mới được qua cửa thứ hai.
Nếu nhà sàn mà nhà lại có hai cầu thang thì cần quan sát xem đi cầu thang nào. Nếu đi cùng chủ nhà hoặc có cán bộ cơ sở đi cùng thì nên để cho chủ nhà hoặc cán bộ cơ sở lên trước.
Thường thì gian giữa là gian thờ cúng, khách không được phép ngồi. Với người dân tộc Mông, ghế đầu bàn dành cho cha mẹ, dù cho cha mẹ đã khuất, khách cũng không được ngồi vào chiếc ghế đó, không quay lưng vào nơi thờ. Bạn nên theo hướng dẫn của gia chủ.
Bếp lửa vừa là nơi nấu nướng vừa là nơi tiếp khách của đồng bào dân tộc, đồng thời là nơi thiêng liêng thờ vua bếp, thần lửa. Bạn không đặt chân lên hoặc làm xê địch hòn đá kê làm kiềng, vì theo quan niệm của một số dân tộc, các hòn đá này là nơi trú ngụ của thần lửa.
Không nướng cơm đồ (xôi) vì nếu cơm đã đồ mà đem nướng, người ta cho rằng năm đó sẽ xảy ra mất mùa.
Trong ngôi nhà đồng bào dân tộc, cửa và cây cột chính là vị trí linh thiêng thờ thần cửa, thần cột cái. Vì vậy không nên ngồi bậu cửa hoặc treo mũ nón và tựa lưng vào cột cái. Nếu chủ nhà chưa mời không nên ngồi ngay vào đệm vì thường dành cho bề trên và khách quý.
Chào hỏi
 |
Em bé dân tộc ở Sa Pa thích thú khi nhận được quà từ khách. Ảnh: Anh Phương.
Bạn nên chủ động chào hỏi chủ nhà bằng thái độ chân thành. Khi chia tay có thể bắt tay, không cần nói lời tạm biệt nhưng hãy nhớ luôn nở nụ cười thân thiện.
Cần tránh gọi các từ khiếm nhã như Mèo, Mán, mà nên gọi là đồng bào Mông, Dao. Bạn cũng không nên nói quá to với cử chỉ gay gắt.
Ăn uống
Khi ăn cơm nếu chủ nhà không mời thì không được ngồi ngang hàng với người già nhất trong mâm mà hãy tôn trọng sự sắp đặt vị trí ngồi của chủ nhà.
Quan niệm về chỗ ngồi của mỗi dân tộc khác nhau. Với những người Giáy, Dao phía dãy ghế ở gần bàn thờ dành riêng cho người cao tuổi nhất, khách quý nhất. Người Thái, Tày, Mường nơi giáp cửa sổ gia chủ đặt hai chén con có ý giành cho tổ tiên về tiếp khách, khách không ngồi ở vị trí đó.
Khi có người mời rượu, hoặc mời mọi người xung quanh mới được uống, không nên cầm ly uống ngay. Uống được bao nhiêu do khả năng của mình, bạn không nên từ chối và không dùng từ uống hết mà nên dùng uống cạn. Nhiều dân tộc quan niệm nếu dùng từ “uống hết” nghĩa là chủ và khách không còn tình cảm gì.
Bạn cũng không được rót rượu, gắp thức ăn trước chủ nhà. Đặc biệt, khi dùng cơm xong không được úp bát, chén xuống mâm, chỉ thầy cúng mới được phép làm như vậy để đuổi tà ma.
Khách ngồi uống rượu cần, giao lưu, chuyện trò cùng gia chủ không được vừa nói, vừa chỉ trỏ ngón tay ra phía trước. Người Mông cho rằng, hành vi đó là bày tỏ thái độ không bằng lòng hoặc coi thường người tiếp chuyện.
Khi ngủ
Bạn cần phải lưu ý chỗ ngủ theo sự chỉ dẫn của gia chủ. Không nằm để chân về phía bàn thờ. Ở một số vùng người Mông, Dao, Thái... kiêng không mắc màn màu trắng trong nhà.
Không ngủ dậy quá muộn, không đắp ngược chăn.
Anh Phương
