Với bệnh nhân ung thư, RLTD có thể xảy ra do ảnh hưởng của bệnh lý ác tính, nhưng phần lớn do tác dụng phụ của điều trị. RLTD có thể ở nhiều mức độ, bao gồm nguyên nhân tâm lý, hệ thống thần kinh trung ương hoặc ngoại biên, nội tiết, mạch máu vùng chậu và ảnh hưởng cục bộ lên cấu trúc sinh dục.
Đầu tiên, sự thay đổi về thể chất có thể cản trở đến ý niệm bệnh nhân về sự gợi cảm tình dục. Tâm lý lo lắng sẽ tác động đến chức năng tình dục, thường gặp ở những bệnh nhân còn trẻ hơn ở nhóm bệnh nhân lớn tuổi. Sự rối loạn này có thể tồn tại một thời gian dài sau khi bệnh nhân đã chấm dứt điều trị.
Ở nam giới, hóa trị liệu có thể gây bất lợi lên việc sản xuất tinh trùng và testosterone. Các biến chứng thường gặp do ảnh hưởng của hóa trị liệu lên nam giới gồm: giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, giảm khoái cảm và không xuất tinh. Tuy nhiên, hóa trị liệu lại không ảnh hưởng nhiều đến RLTD ở nữ. Chỉ xảy ra tình trạng mãn kinh khi sử dụng hóa trị liệu phối hợp hoặc có những cơn bốc hỏa làm thay đổi tính tình.
Cắt bỏ tuyến tiền liệt, các vùng mô lân cận, xạ trị tiền liệt tuyến hoặc tinh hoàn có thể gây rối loạn cương dương. Ở phụ nữ, xạ trị vùng chậu có thể gây mãn kinh sớm hoặc tổn thương chức năng buồng trứng. Xạ trị còn có thể gây tổn thương biểu mô âm đạo và xơ hóa âm đạo có thể xảy ra trong nhiều năm. Gây hậu quả đau khi giao hợp, chảy máu sau khi giao hợp và có thể gây loét âm đạo.
Với trường hợp của bạn, có thể nhờ sự tư vấn của bác sĩ để sử dụng các thuốc điều trị rối loạn cương dương như sildenafil (cho những trường hợp rối loạn cương dương nhẹ), bupropion hoặc dùng testosterone thay thế. Một số trường hợp có thể dùng dụng cụ hút chân không hoặc chích papaverine vào dương vật.
Riêng đối với phụ nữ đã phẫu thuật cắt bỏ khối u vùng chậu, hoặc sau khi xạ trị khu trú cho ung thư cổ tử cung gây hẹp âm đạo, thì có thể tái tạo bộ phận sinh dục như tái tạo âm đạo hoặc âm hộ bằng cách xoay vạt cơ niêm hoặc ghép da dày để chỉnh sửa sự chít hẹp của ngõ vào âm đạo. Song song đó, có thể áp dụng các bài tập thư giãn âm đạo, các dụng cụ nong âm đạo, các chất bôi trơn.
BS ĐINH QUANG THANH
(PGĐ Bệnh viện Điều dưỡng - phục hồi chức năng và điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM)
