Là một người ít xem phim tài liệu nên quả thực tôi bị bất ngờ khi được xem Comandante (Người chỉ huy).
Dù là phim tài liệu ở thể loại phỏng vấn, nhưng “Người chỉ huy” đã hấp dẫn người xem từ đầu đến cuối, thậm chí có cảm giác ngẩn ngơ tiếc khi cảnh quay cuối cùng chấm dứt.
Fidel là nhân vật trung tâm xuất hiện từ đầu đến cuối với những suy nghĩ có thể nói là xuất chúng, óc hài hước, sự thẳng thắn và thông thái đến kinh ngạc.
Có thể nói đây là lần đầu tiên bộ phim mở ra những bí mật về quan hệ giữa Fidel với những người phụ nữ, với nhà cách mạng quốc tế Che Guevara, với các nguyên thủ quốc gia và về thực tế nhà nước XHCN duy nhất ở Tây bán cầu.
Người viết bài này tự thấy không đủ thẩm quyền nhận xét về bộ phim, bởi vì nội những câu hỏi đáp trong bộ phim đã đủ tạo nên sức hấp dẫn kỳ lạ. Dưới đây là trích dẫn gần như nguyên văn lời thoại và bạn đọc có thể thả trí tưởng tượng của mình về bộ phim.
Năm 2002, khi Fidel 75 tuổi, đoàn làm phim của Oliver Stone (đạo diễn người Mỹ, tác giả bộ phim Trung đội mà khán giả Việt Nam đã từng biết đến) đề nghị gặp Chủ tịch Fidel Castro và được trao đổi với ông càng tự nhiên càng tốt. Đoàn có thể dừng quay bất cứ lúc nào Fidel yêu cầu. Nhưng trong suốt thời gian 3 ngày đêm đó, chưa một lần Fidel dùng đến quyền này.
Theo các nhà làm phim thì bộ phim dài khoảng 1h30’ này là kết quả từ 30h quay của đoàn làm phim. Trong suốt phim Oliver đã “quay” Fidel bằng những câu hỏi khác nhau trong một tình huống, có vẻ như anh ta muốn thử làm cho Fidel rối trí.
Thế nhưng, Chủ tịch Fidel luôn nắm quyền chủ động bằng sự hùng biện và óc hài hước sâu sắc. Không phải vô lý mà sau khi làm bộ phim này, Oliver Stone đã phải thốt lên: “Ông ấy là một trong những người khôn ngoan nhất thế giới” (He is one of the wolrd’s wisest people).
Sự thẳng thắn và óc hài hước
| “Chúng tôi chưa bao giờ từ bỏ cuộc chiến đấu của chúng tôi, dù chỉ là 1 giây trong cuộc đời. Kể cả đến ngày tôi chết, dù vì bất cứ lý do gì, tôi cũng không cho là do số phận đã kết thúc công việc của tôi...” |
Khi Oliver tò mò hỏi về sinh hoạt cá nhân, Fidel đã trả lời thẳng thắn pha chút hài hước:
- Tôi không phải mất chút thời gian nào cho việc cạo râu. Có lần tôi đã ước tính rằng tôi đã tiết kiệm được 1 tháng trong cuộc đời vì mỗi ngày không phải dành ra 15’ để cạo râu... Tôi rất thích chơi thể thao. Căn phòng này chính là chỗ tập của tôi. Tôi đếm từng bước chân.
- Ông có thể đi một vòng cho chúng tôi xem không?
- Đây. Đầu tiên tôi nhìn đồng hồ. Tôi kiểm tra nhịp tim của mình và cuối cùng tôi bước đi.
- Giống như một tù nhân vậy.
- Đúng. Tôi còn làm được gì hơn thế. Tôi là một tù binh và đây là xà lim của tôi.
Khi được hỏi: “Hồi còn trẻ ông yêu thích nữ diễn viên nào ?” Fidel đã làm tất cả phá lên cười: - Tôi thích tất cả! Nhưng bây giờ tôi không còn nhớ nổi tên họ nữa.
Có một trường đoạn cực kỳ ấn tượng khi Fidel cho Oliver được ngồi cùng trong xe ô tô Mercedes của ông. Và Oliver được phép tự do “lục lọi” chiếc xe. Anh ta hỏi:
- Súng của ông đâu?
- Tôi để nó ở nhà, vì nếu tôi đeo súng, sẽ chẳng có chỗ cho anh ngồi đâu.
Oliver với tay ra băng sau lấy khẩu súng ngắn, chìa trước mặt Fidel và nói: “Nó đây này”.
- Ông có biết dùng súng không ?
- Cái ấy thì tôi vẫn còn nhớ... Thật may là tôi đã không đem theo tài liệu mật. (Cười). Nếu không thì sẽ lộ hết.
Trên đường Fidel cùng Oliver đến quán Hemingway theo đề nghị của anh ta, ông đã chỉ ra hai bên đường và nói: Chúng ta sẽ cho các nhân viên an ninh (Cuba) thấy, họ phải thực hiện công việc của mình như thế nào để khi ông Bush đến, họ biết phải làm gì.
Oliver cười :
- Nếu mà ông ấy đến đây, thì tôi có thể nói với ông rằng, ông sẽ gặp rắc rối đấy.
- Không đâu. Chúng tôi sẽ chăm sóc ông ta.
- Không phải là ông ấy sẽ chăm sóc ông? Và ông sẽ lại phải vào tù.
- Có thể thế. Nhân dân của tôi sẽ tống tôi vào tù.
Oliver hỏi một câu hoàn toàn bất ngờ:
- Thế còn thuốc Viagra?
- Thuốc đó có giúp tôi suy nghĩ không?
- Bác sĩ nói thuốc đó giúp làm tăng quá trình lưu thông máu. Tôi có thể là một nhân viên CIA...
- Đúng đấy, trên báo sẽ đăng tít “Oliver Stone chuyển lậu Viagra cho Castro”. Có thể người Mỹ tin rằng anh đã giúp họ loại đi một kẻ thù bằng một cơn đau tim, rồi anh sẽ nhận được huy chương chiến công mà trước đây anh chưa nhận được ở VN !
Oliver nói :
- Đã có các cố vấn Cuba sang giúp Việt Nam (đánh Mỹ).
- Người Cuba sang đó để học kinh nghiệm của người Việt Nam.
- Đã có bao nhiêu người Cuba ở đó?
- Tôi nghĩ không quá 20. Tôi không chắc chắn được, nhưng tôi tin là chỉ có một nhóm nhỏ. Sau này người ta nói chúng tôi có một vài cố vấn an ninh ở đó và rằng họ đã tham gia vào việc tra tấn tù nhân.
- Đúng thế.
- Tôi phải nói điều đó là hoàn toàn bịa đặt.
- Tôi có những báo cáo về tù nhân ở Hà Nội. Theo báo cáo này thì có khoảng 20 cho biết họ có thấy một người Cuba. Lúc đầu người này chỉ quan sát, sau đó có tham gia vào tra tấn tù nhân.
- Nếu đó là sự thật thì tôi có thể khẳng định chúng tôi sẽ đưa những người đó ra toà, dù anh có tin hay không. Tôi có thể đảm bảo với anh rằng trong 43 năm của cuộc cách mạng, chúng tôi chưa bao giờ tra tấn tù nhân. Đây là một nguyên tắc chúng tôi đề ra từ hồi chiến tranh.
Đó là biện pháp của Batista (chế độ độc tài Cuba trước cách mạng). Chúng tôi chưa bao giờ phải dùng đến biện pháp đó. Người VN không muốn có bất cứ người nước ngoài nào trong quân đội của họ... Họ rất khảng khái và có tinh thần dân tộc.
Quan điểm của Fidel về một số chính khách nổi tiếng
Oliver Stone hỏi:
- Gorbachov có phải là một vị anh hùng đối với ông không?
- Ông ấy là một người có ý định tốt. Đất nước của ông ấy cần phải được cải thiện chứ không phải bị tàn phá. Ông ấy đã phá huỷ nó.
- Vị lãnh đạo nào của Nga đã cắt viện trợ cho Cuba?
- Người có quyền lực ở Liên xô đã cắt viện trợ Cuba chính là Chính phủ Hoa Kỳ, với sự sụp đổ của LB Xô viết.
- Ông đã tiệc tùng cùng Khrushev, Brejenev, Yeltsin và nhiều vị lãnh đạo Xô viết khác nữa... Ông có uống với họ không?
- Có. Khó ai có thể theo được Yeltsin về khoản uống rượu.
- Trong số những người đó, ai làm cho ông vui nhất?
- Tôi đồng cảm với Khrushev. Ông ấy quả là một người nông dân khôn ngoan. Ông ấy chính là người khởi xướng sự hợp tác với Cuba. Và ông ấy có mối cảm thông sâu sắc với Cuba.
- Ông có thể nói gì về Nixon ?
- Lần đầu tiên tôi gặp ông ta là vào tháng 3/59, lúc đó ông ta là Phó tổng thống. Ngay từ lúc đầu ông đã cho tôi ấn tượng về một kẻ đạo đức giả, rỗng tuếch, một nhà chính trị có đầu óc hẹp hòi. Bên cạnh đó ông ta chính là người đề nghị Eishenhow tiến hành phá hoại cuộc CM Cuba.
Sự thật về quan hệ giữa Fidel và Che Guevara (1928 - 1967)
Oliver Stone:
 |
| Chủ tịch Fidel Castro - Người bạn lớn của nhân dân Việt Nam |
- Những người mà trước đây tôi đã từng nói chuyện nói rằng, che trở về từ châu Phi và bị suy nhược thần kinh 2 lần. Ông ấy trở lại làm việc ở bệnh viện và có một cuộc họp 48 tiếng với Fidel. Khi trở ra ông ấy đã đóng sầm cửa lại và sau đó ông ấy đến Bolivia.
- Nếu lịch sử được viết như vậy thì tôi sẽ không tin bất cứ những gì tôi đọc.
- Ông còn nhớ chuyện đó không?
- Đây là một bức thư từ một đồng chí của chúng tôi là Che Ernesto Guavara: “Fidel, tôi cảm thấy tôi đã hoàn thành phần nhiệm vụ của mình. Nhiệm vụ đã gắn kết tôi với cuộc CM của Cuba trên lãnh thổ của chúng ta. Và bây giờ tôi phải rời bỏ anh, các đồng chí và nhân dân của chúng ta và cũng là của tôi”.
Sự thực là khi anh ấy gia nhập vào lực lượng của chúng tôi ở Mexico, anh ấy đề nghị một việc rằng, khi cuộc CM ở Cuba kết thúc, anh ấy muốn tiếp tục chiến đấu.
- Tôi nghe nói là ông ấy đã làm người dân không hài lòng, và vì không phải là một người thỏa hiệp, và ông ấy đã làm Cuba phải xấu hổ, và ông ấy đã tấn công người Nga, và người Nga lo ngại về ông ấy.
- Anh ấy phê phán cách họ sử dụng các phạm trù tư bản chủ nghĩa để xây dựng CNXH.
- Người Nga có bảo Fidel tống khứ ông ta đi không?
- Nếu vậy thì như là họ bảo tôi phải rời bỏ người anh em của tôi.
- Cũng có thể giải thích động cơ của Che là ông ta đã thành công trong cuộc chiến ở châu Phi và khi trở về ông ta thấy Cuba quá nhỏ bé và ông ta muốn mở rộng ngay lập tức.
- Tôi cử anh ấy đến châu Phi. Và tôi sẽ cho anh biết tại sao. Che rất thiếu kiên nhẫn. Anh ấy muốn đến Nam Mỹ... Anh ấy thực sự nôn nóng muốn chiến đấu.
- Có người nói, Fidel đáng lẽ có thể gây sức ép hơn đối với Bolivia để giúp Che?
- Bolivia là một chiến dịch kết hợp... Đã nảy sinh những sự khác biệt giữa Che và người đứng đầu đảng Cộng sản ở Bolivia... và do đó đã xảy ra mâu thuẫn.
“Tôi chẳng để lại gì cho các con và vợ tôi, nhưng tôi hạnh phúc về điều đó. Tôi chẳng đòi hỏi gì cho họ vì tôi biết nhà nước sẽ cung cấp mọi thứ họ cần để họ sống và học tập” (Che Guavara)
Những bí mật riêng tư
Oliver Stone:
- Tôi đã từng hỏi: Không biết ông có bức ảnh nào của Galia không?
- Có. Nhưng không thể cho mọi người xem được. Vì tôi có một nguyên tắc mà tôi đã thực hiện suốt cuộc đời là không chia sẻ những chuyện riêng tư.
- Còn ảnh của các cô gái khác thì thế nào? Có khó tìm không?
- Những cô gái nào ?
- Naty, Melieta, Secilia ...
- Có một số tên tôi không còn nhận ra nữa. Chắc chắn là có sự nhầm lẫn trong những cái tên anh vừa nói với tôi.
- Thế còn Naty thì sao?
- Tôi có biết Naty, Celia Sanchez. Nhưng để tôi nói thế này, suốt cuộc đời tôi, tôi không có quyền tiết lộ về mối quan hệ với người phụ nữ nào. Đó là nguyên tắc đầu tiên của tôi.
- Thậm chí cả về mẹ của những đứa con của ông?
- Kể cả là mẹ của con trai tôi, hoặc không.
- Nhưng cô ấy có kết hôn chính thức không?
- Không, chúng tôi không. Một thủ tục mà tôi tránh. Tôi chỉ kết hôn có một lần. Tôi không cần phải cưới lại lần thứ 2. Khi anh hỏi tôi về Mirta hôm qua, cô ấy biết là cô ấy đã kết hôn với một nhà CM.
- Tại sao mọi người lại nói Celia là một tình yêu vĩ đại?
- Celia là một phụ nữ phi thường và mối quan hệ của chúng tôi có tính chất khác. Và tôi chưa bao giờ nói về chủ đề đó.
(Celia Sanchez mất do bị ung thư năm 1980).
- Về mặt chính trị, với tư cách là một nhà CM, tôi không để gia đình và chính trị xen lẫn. Sự thật là ý tưởng về một đệ nhất phu nhân đối với tôi thật là kỳ cục.
Về thời gian tôi dành cho con cái tôi thì không được nhiều lắm. Nếu anh muốn đánh giá xem tôi có phải là người cha tốt không bằng cách tính thời gian tôi dành cho chúng thì có thể tôi không phải là một người cha tốt. Nhưng tôi lại có khả năng cảm nhận và tôi đồng cảm với chúng mặc dù tôi không có nhiều thời gian ở bên chúng.
Ý nghĩa cuộc sống
Oliver Stone:
- ý nghĩa cuộc sống của ông là gì?
- Tôi hài lòng với cuộc sống của mình, với những thành công của mình. Tôi thấy rất vui khi có được những ý tưởng mới, khi được hoàn toàn yên tĩnh. Tôi sẽ không đánh đổi sự nghiệp cách mạng lấy bất cứ thứ gì trên thế giới này.
- Người dân nhớ tới ông như một minh tinh màn bạc hay một kẻ độc tài?
- Có phải nói như thế nghĩa là họ đang phủ nhận tôi? Có phải họ đang nói tôi là một diễn viên tồi? Tôi đã nghe nhiều điều kỳ lạ về mình, nhưng tôi không thấy có điểm tương đồng nào...
Nếu anh có so sánh chúng tôi theo một cách nào đó thì tôi cũng không phật lòng vì tôi tin vào những gì mình làm, tôi không mượn ý tưởng của bất cứ ai...
Tôi luôn làm công việc của mình, nhiệm vụ của mình theo niềm tin của tôi. Vì tôi công nhận mình là một người độc tài. Độc tài với chính bản thân mình. Tôi là công bộc của nhân dân.
Fidel nói tiếp:
- Một kẻ độc tài là gì, có ai thực sự hiểu không? Là một kẻ độc tài có gì là xấu không? Bởi vì tôi đã thấy chính phủ Mỹ đã rất thân thiện với những kẻ độc tài lớn nhất. Tôi luôn cố gắng giải quyết các vấn đề căn bản thông qua thuyết phục và thông qua sức mạnh tinh thần. Anh sẽ không thể tìm thấy hình ảnh cảnh sát đàn áp người dân trong suốt 43 năm qua.
Người đàn ông mạnh mẽ
Oliver hỏi:
- Tôi biết rằng, ông không mấy khi phải đến bác sĩ tâm lý. Trong tất cả các thời điểm đau buồn trong cuộc đời, đã bao giờ ông cảm thấy cần có bác sĩ tâm lý chưa?
- Thực sự tôi chưa bao giờ nghĩ tới điều đó. Có thể đó là do lòng tự tin. Oliver, điều đó là do khi tôi còn là một đứa trẻ tôi đã phải tự giải quyết những vấn đề quan trọng...
- Khi ông nghe những tin dữ, ông phản ứng như thế nào?
- Đối với những tin vui, tôi đón nhận một cách điềm tĩnh, mặc dù có thể tôi cảm thấy rất hạnh phúc bên trong. Còn với tin dữ, tôi quen rồi.
- Ông có tin vào số mệnh không?
- Tôi không tin vào số mệnh. Napoleon từng nói rằng: Khi số mệnh của tôi chấm dứt tôi có thể bị tiêu tan chỉ bởi một cơn gió hoặc một que diêm.
- Ông nghĩ gì về điều này?
- Tôi không nghĩ vậy. Nếu tôi nghĩ như vậy thì chắc là tôi đã đi đến tận cùng số mệnh của tôi rồi. Tuy nhiên chúng tôi chưa bao giờ từ bỏ cuộc chiến đấu của chúng tôi, dù chỉ là 1 giây trong cuộc đời. Kể cả đến ngày tôi chết, dù vì bất cứ lý do gì, tôi cũng không cho là do số phận đã kết thúc công việc của tôi...
- Ông có tin vào Chúa không?
- Tôi chưa bao giờ là một tín đồ, đơn giản là vì các phương pháp thuyết phục tôi hồi ở trường về tôn giáo là các phương pháp giáo điều.
- Như vậy là chỉ có một cuộc đời và chết nghĩa là hết?
- Đúng, tôi hoàn toàn tin là như vậy.
Khi được hỏi Fidel muốn kết thúc cuộc đời mình theo kịch bản nào, sau một thoáng suy nghĩ, ông nói:
- Chẳng kịch bản nào cả. Tôi luôn cố gắng càng lý trí càng tốt trong suy nghĩ của mình. Tôi nghĩ rằng vinh quang chỉ là tương đối. Jose Marti thể hiện điều này trong một câu: Một chiếc lõi ngô cũng có thể chứa được tất cả vinh quang trên thế giới này.
Tôi chưa bao giờ nghĩ về vinh quang cả, chưa bao giờ nghĩ mình sẽ muốn được nghĩ tới như thế nào. Lịch sử là tương đối, loài người có thể bị tuyệt chủng, và mặt trời có thể tắt, do vậy tên tuổi và danh tiếng nào có ý nghĩa gì. Một ngày nào đó, tất cả những cái đó có thể cũng chẳng còn tồn tại.
Bộ phim kết thúc bằng câu nói nổi tiếng của cựu Tổng thống Mỹ Benjamin Franklin:
“Những ai từ bỏ quyền tự do thiết yếu để có được sự an toàn tạm thời, không xứng đáng được hưởng tự do hay an toàn”.
