David Winner, tác giả của nhiều đầu sách bóng đá nổi tiếng và là một người rất uyên thâm về bóng đá Hà Lan, trong một bài viết gần đây đã gọi Cruyff là một vị Chúa trong bóng đá, ý tưởng của Cruyff là kinh thánh, những người tiếp thu và truyền bá ý tưởng ấy là những tông đồ và sân vận động chơi thứ bóng đá "kiểu Cruyff" biến thành những giáo đường.
Những người như Cruyff sinh ra để làm thay đổi thế giới, để tạo ra di sản đồ sộ cho hậu thế, đặt ra những bài toán mang tính chất gợi mở để đưa kiến thức của nhân loại lên một tầm cao mới, ở đây là kiến thức về bóng đá.
Không có nhiều nhân vật làm được như thế trong lĩnh vực của họ. Có thể kể ra một vài ví dụ. Như bác sỹ về thần kinh và tâm lý Sigmund Freud, hay Albert Einstein - người đã làm thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của nhân loại về vật lý...
Cruyff, trong bóng đá, đã vươn lên đến thành tựu tương tự như thế. Ông vĩ đại từ khi là cầu thủ của Ajax Amsterdam, Barcelona và đội tuyển Hà Lan. Khi treo giày, ông đã có một vị trí chễm chệ trong ngôi đền thiêng của những danh thủ vĩ đại nhất mọi thời đại cùng với Pele, Diego Maradona, Ferenc Puskas, Alfredo di Stefano và sau này sẽ có thêm Zinedine Zidane, Lionel Messi... Khi trở thành nhà cầm quân, ông tiếp tục biến Ajax và Barca thành những thế lực, tạo ra thêm nhiều ngôi sao đương đại.
Thế nhưng điều khiến Cruyff trở nên bất tử không phải là những danh hiệu mà là tư tưởng của ông. Không có tư tưởng ấy, thế giới bóng đá đã không thể chứng kiến một đội tuyển Tây Ban Nha làm minh chủ của bóng đá thế giới suốt hơn nửa thập kỷ từ 2008 đến 2012. Càng không thể có một Barcelona là CLB mạnh nhất từ khi thế kỷ 21 mở ra đến nay. Bayern Munich và đội tuyển Đức của ngày nay, hay AC Milan vĩ đại trong thập niên 1980 cũng đã có được thành công nhờ đi theo con đường của Cruyff. Những tư tưởng mà ở thời Cruyff được xem là đi trước thời đại, là cấp tiến nay trở thành một chuẩn mực của bóng đá hiện đại. Cách Cruyff giáo dục và phát triển những cầu thủ trẻ nay được nhân rộng trên tòan thế giới.
Dựa trên tư liệu của nhà báo, nhà văn David Winner viết trong các ẩn phẩm báo chí và sách vở, gửi đến độc giả một bức tranh toàn mỹ về Cruyff.
Sự nghiệp thi đấu kéo dài 20 năm của Cruyff kết thúc vào năm 1984. Lần cuối ông cầm quân đỉnh cao cũng đã cách đây 20 năm. Vậy mà ròng rã hai thập niên ấy, tên ông vẫn được nhắc đi nhắc lại không biết bao nhiêu lần. Các tờ báo xếp hàng xin ông cho vài dòng, các đài truyền hình chờ đến lượt mình để được nghe ông nói vài câu. Và những HLV hàng đầu như Pep Guardiola thỉnh thoảng lại nhờ ông cho một vài ý kiến.
Năm ngoái, ở tuổi 68, ông phát hiện mình bị ung thư phổi. Suốt từ bấy đến giờ Cruyff không xuất hiện trước công chúng nữa. Tuy nhiên, trên toàn thế giới, tư tưởng của ông vẫn phủ sóng mọi nơi, từ châu Âu đến Nam Mỹ, từ châu Á đến tận châu Đại Dương.
Những người ngưỡng mộ Cruyff không chỉ yêu thích cách ông cũng như đội bóng của ông chơi bóng. Họ thực sự tin là thế giới sẽ tốt hơn nếu triết lý của Cruyff được bảo tồn và phát triển. Với Cruyff, bóng đá trở nên đẹp hơn, vui hơn và đáng xem hơn.
Một lý do khác giúp cho Cruyff được yêu mến là vì cuộc đời ông chính là một câu chuyện cổ tích điển hình. Trong kịch bản thường thấy của các câu chuyện tổ tích, thường thì sẽ có một cậu bé xuất thân nghèo khó, vượt qua nhiêu khó khăn trở ngại để vươn lên và thực hiện sứ mạng của một "người được chọn". Cậu được nhiều người giúp đỡ, cậu chiến đấu với những kẻ thù hùng mạnh, cậu đập tan những giới hạn của bản thân và thời đại, trở thành anh hùng rồi quay về cố hương. Đấy là mô típ kinh điển của hàng triệu câu chuyện cổ tích, tiểu thuyết và phim ảnh, từ Star Wars (Chiến tranh giữa các vì sao) bên Mỹ cho đến... Sọ Dừa của Việt Nam.
Cruyff chính là một câu chuyện điển hình như thế.
 |
Cruyff (trái) khi còn khoác áo Ajax.
Ông có khởi đầu rất khiêm tốn. Sinh ra trong một gia đình nghèo ở ngay thủ đô Amsterdam, Cruyff đã vươn lên rất xa cái quá khứ cơ hàn của mình. Ở cấp độ CLB, ông giành hơn 20 danh hiệu lớn nhỏ, trong đó có đến chín chức vô địch Hà Lan. Ở cấp độ đội tuyển, ông chính thức đặt Hà Lan lên bản đồ thế giới. Từ chỗ gần như chưa ai biết trước đó, Cruyff mang Hà Lan vào chung kết World Cup 1974. Còn về cá nhân, ông là cầu thủ đầu tiên trong lịch sử giành được ba Quả bóng Vàng.
Năm 1978, Cruyff quyết định treo giày ở Barcelona. Ajax mời ông tham gia một trận đấu cuối cùng với Bayern Munich. Bayern thắng trận ấy 8-0, một cầu thủ công kênh Cruyff lên vai sau khi trận đấu kết thúc và ai đó trao cho ông một bó hoa, nhưng tâm trạng của sân bóng hôm ấy giống một đám tang hơn ngày hội. Nghỉ được không bao lâu, Cruyff lại nhớ bóng đá. Ông dấn thân vào một hành trình mới. Từ giải vô địch Bắc Mỹ với Los Angeles Aztecs và Washington Diplomats, ông quay trở lại Tây Ban Nha để khoác áo Levante. Ở đây, ông giải nghệ lần hai và thử sức với kinh doanh.
Nhưng một người có đầu óc lãng mạn và chỉ nghĩ về bóng đá như Cruyff làm sao thạo việc kinh doanh. Kết quả là ông mất sạch gia sản cả đời vì trót đầu tư vào một... trang trại heo. Không còn cách nào khác, ông lại phải xỏ giày vào sân để kiếm sống vào năm 1981 trong màu áo Ajax. Trận đấu đầu tiên của Cruyff trong lần tái xuất này diễn ra trước Haarlem. Sân De Meer Stadion không một chỗ trống, nhưng người ta bảo Cruyff đã quá già, họ sợ ma thuật từ đôi chân của ông chẳng còn nữa.
Nhưng mọi người chẳng cần phải đợi lâu. Mới đầu hiệp 1, Cruyff đã thoát qua hai quả xoạc bóng trông gang tấc để xuất hiện ở rìa vòng cấm. Khẽ quan sát, Cruyff lập tức tung ra một cú bấm bóng mà không cần sửa bộ lấy đà. Thủ môn đối phương chỉ còn cách đứng nhìn quả bóng từ chân Cruyff vồng ra sau lưng mình vào lưới. Sau hôm ấy, Cruyff tiếp tục chơi bóng thêm ba năm đỉnh cao nữa, trở thành đàn anh của những Marco van Basten, Ronald Koeman và Dennis Bergkamp sau này. Đến khi ngồi vào ghế HLV, Cruyff tạo ra hai đế chế bất tử của bóng đá, một ở Ajax, một ở Barcelona.
Vic Buckingham, HLV đầu tiên của Cruyff ở Ajax, gọi ông là "Món quà của Chúa trời dành cho bóng đá". Pep Guardiola nói: "Cruyff đã xây dựng giáo đường, nhiệm vụ của chúng ta là gìn giữ". Cây bút chuyên về bóng đá Hà Lan Arthur van den Boogaard thì khẳng định Cruyff là người đã khai phá ra trường phái... trừu tượng trong bóng đá.
 |
Cruyff được xem là nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất thế giới bóng đá hiện tại.
Van den Boogaard nói thế có lẽ vì Cruyff có những phát ngôn bất hủ, thoạt nghe thì bình thường, nhưng suy nghĩ kỹ thì thấy ẩn tàng đạo lý. Ví dụ:
"Nếu không thể thắng, vậy thì phải đá để không thua đã".
"Mọi bất lợi đều có ưu thế riêng của nó"
"Nếu không có mặt ở đó, hoặc là bạn đến quá trễ, hay là đến quá sớm"
"Nếu muốn người khác hiểu, phải học cách giải thích tốt hơn"
"Bóng đá là một môn chơi đơn giản, nhưng đá đơn giản thì không phải ai cũng làm được".
"Bóng đá là trò chơi của những lỗi lầm, ai ít lỗi hơn thì thắng"
Cruyff không phải là một người sùng đạo. Khi còn ở Tây Ban Nha, ông bảo mình chả hiểu nổi vì sao các cầu thủ đều làm dấu thánh khi vào sân. "Nếu Chúa nghe lời thỉnh cầu của tất cả, vậy thì mọi trận đấu sẽ kết thúc với kết quả hòa," ông nói.
Có một đoạn phim tài liệu quý về Cruyff được quay trong thập niên 1950. Trong đoạn phim trắng đen ấy, ta thấy một cậu bé gầy gò đang chơi bóng trên đường phố ngoại ô Amsterdam. Nom cậu chỉ to ngang quả bóng, thoạt đầu cậu tự tâng bóng một mình, lúc sau xuất hiện thêm bạn chơi cùng, cậu "xâu kim" người bạn này và chạy về hướng camera. Cruyff đã xây dựng tình yêu với bóng đá trên đường phố như thế.
"Lúc nào bọn tôi cũng thấy Johan cạnh quả bóng," một người bạn thuở nhỏ của Cruyff nhớ lại. "Nếu không thì cũng thấy quả bóng cạnh Johan".
Người quay đoạn phim ấy chính là Manus Cruyff, bố của Johan. Ông có một tiệm bán hoa quả nhỏ để nuôi sống gia đình. Nhưng chỉ vài năm sau, ông đột ngột qua đời vì trụy tim. Mẹ của Cruyff vì sinh kế về xin vào sân vận động của Ajax làm lao công. Johan thường xuyên theo mẹ đến đó, lâu dần cậu bé quen biết mọi người trong CLB. Sáu tháng trước sinh nhật thứ 17, Cruyff được HLV Vic Buckingham cho đá trận đầu tiên trong màu áo Ajax.
Ngày ấy, Ajax cũng là một CLB mạnh ở Hà Lan rồi, nhưng bóng đá Hà Lan khi ấy chỉ thuộc dạng trung bình trên thế giới. Vậy mà trong một thập kỷ, cả thế giới phải nghiêng mình ngưỡng mộ từ Ajax cho đến đội tuyển Hà Lan. Cruyff chính là người tạo ra bước thay đổi thần kỳ ấy. Với HLV Rinus Michels huyền thoại bên ngoài sân và tài nghệ của Cruyff trên sân, Ajax sáng tạo ra thứ bóng đá tân kỳ mang tên totaalvoetbal (chúng ta vẫn quen dịch là "bóng đá tổng lực"). Và từ ấy, totaalvoetbal trở thành kim chỉ nam cho rất nhiều chiến lược gia sau này.
Ajax vô địch Cúp C1 liên tiếp từ 1971 đến 1973. World Cup 1974, đội tuyển Hà Lan hãy còn vô danh trước đó đi một lèo vào trận chung kết và chỉ thua đội tuyển Tây Đức. Lẽ ra họ đã có thể vô địch nếu không quá ngạo mạn. Ngay phút thứ 2, khi người Đức còn chưa chạm vào bóng, Hà Lan đã mở tỷ số từ chấm phạt đền, sau một pha phối hợp gồm 17 đường chuyền và một cú tăng tốc xộc thẳng vào vòng cấm đúng kiểu Cruyff.
Suốt 20 phút sau đó,thay vì tìm bàn thứ hai, Hà Lan lại giữ bóng, phối hợp như muốn trêu ngươi đối thủ. Điều đó khiến người Đức nổi giận. Và khi đã chọc giận người Đức, Hà Lan đã đánh thức một con mãnh thú. Đức ghi liền hai bàn và dù Hà Lan vùng vẫy thế nào, họ cũng không thể cứu chuộc nổi sai lầm.
Để thua trận chung kết World Cup năm ấy cũng là nỗi thất vọng lớn nhất trong sự nghiệp thi đấu của Cruyff, dù ông đã đúng khi tuyên bố: "Đức vô địch, nhưng Hà Lan mới là đội được yêu mến nhất". Câu nói này, dù mang một chút hơi hướm A.Q, vài chục năm sau đã được lịch sử công nhận là đúng. Bởi vì người ta vẫn nhắc về Hà Lan năm ấy với tất cả sự ngưỡng mộ lẫn tiếc nuối. "Có huy chương nào đẹp hơn việc ta trung thành với phong cách thi đấu của mình đâu", Cruyff tiếp tục nói thế để an ủi các hậu bối sau khi Hà Lan vượt qua Argentina, nhưng để thua Brazil sau loạt sút luân lưu ở World Cup 1998.
Cruyff có niềm tin bất diệt vào bóng đá đẹp. Điều này giúp ông có một chỗ đứng riêng biệt, chính xác hơn là cao hơn những HLV vĩ đại khác, những người chọn con đường thực dụng để thành công. Trong thập niên 1960, khi thứ bóng đá khoa học mang tên catenaccio của người Italy trở thành mốt, Cruyff và các cộng sự của mình vẫn trung thành đi theo con đường khó khăn hơn.
Ngày nay, Jose Mourinho được xem là đỉnh cao của trường phái thực dụng, cho dù ông "tốt nghiệp" trong môi trường của Cruyff, tức Barcelona những năm 1990. Mourinho có trí thông minh tuyệt vời và ông dùng trí thông minh ấy để vạch ra những điểm yếu của "bóng đá kiểu Cruyff". Nhưng dù có thêm bao nhiêu Mourinho xuất hiện đi nữa, Cruyff cũng chưa bao giờ ngả lòng. Với ông, chiến thắng và đá đẹp phải luôn song hành. Ông nói bóng đá đầu tiên và trên hết phải xuất phát từ niềm vui.
"Các CĐV bỏ tiền bạc và thời gian đến sân, sao chúng ta lại tra tấn họ? Khán giả nuôi sống bóng đá, sao ta phụ lòng họ?", Cruyff nói.
Với những khán giả trẻ chưa được xem Cruyff thi đấu, đoạn clip mang tên "Johan Cruijff Is Art" trên Youtube thật sự là một tài sản quý báu. Bạn hãy lên đấy xem để thấy Cruyff thật sự đã biến bóng đá lên thành một nghệ thuật như thế nào. Cây bút người Anh David Miller gọi Cruyff là một "Pythagoras của bóng đá", cây bút Hà Lan Nico Scheepmaker thì bảo Cruyff "thuận cả bốn chân". Nhà biên đạo múa lừng danh người Nga Rudi Van Dantzig thì bảo Cruyff khiêu vũ còn đẹp hơn cả vũ công huyền thoại Rudolf Nureyev.
Ngày 24/, huyền thoại Johan Cruyff trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 68 vì bệnh ung thư. Tin buồn về sự ra đi của Cruyff được thông báo trên trang web chính thức về huyền thoại bóng đá này.
Cruyff là tên tuổi lớn nhất của bóng đá Hà Lan và thuộc số ít những cái tên có tầm ảnh hưởng lớn nhất lịch sử bóng đá thế giới cận đại.
