Tranh của: Nguyễn Xuân Hoàng
Hồ đồ Võ Bá Cường
Có lẽ biết Võ Bá Cường từ dạo cuốn Chuyện Tướng Độ (CTĐ)?
Lâu lắm Nhà xuất bản Quân đội nhân dân mới có cuốn bắt mắt bạn đọc như CTĐ?
Lần ấy ghé tư gia ông nhà văn tuổi đã quá thất thập mấy năm, đập vào mắt là bức thư pháp bốn chữ to đoành Nan Đắc Hồ Đô. Ngó dòng lạc khoản và hỏi thêm chủ nhân thì ra ông thửa từ lâu của một thợ chữ thành Bắc Kinh trong một lần đi Trung Hoa. Mà ông thợ viết ấy phải phóng bút theo ý đồ mà Võ Bá Cường mượn chữ của người xưa. Bốn chữ ấy có thể tạm dịch lẫn tạm hiểu, thông minh khó, hồ đồ cũng khó, từ thông minh chuyển sang hồ đồ lại càng khó.
Nhưng lần ấy một vị túc nho lại giảng cho tôi với một ngữ nghĩa khác. Bốn chữ ấy có ý răn, với người đời nhất là giới văn nhân trí thức khó nhất vẫn sự phản biện!
Rằng phàm ở đời, trước mọi sự chớ có ngay tắp lự gật đầu chuẩn không cần chỉnh mà luôn phải cật vấn, đại loại tại sao? Như thế nào? Do đâu? Thường việc treo chữ là tâm đắc là nói lên cái chí và cũng là để nêu và tự răn mình? Vận vào chủ nhân đây là dạng nào vậy?
… Ông Chủ tịch Thái Bình Nguyễn Ngọc Trìu đầu những năm 70 thế kỷ trước đi nghỉ mát ở Quảng Ninh móc được Võ Bá Cường khi đó là anh giáo viên cấp 2 đang dạy ở vùng đảo Ba Mùn Quan Lạn. Nói là móc được vì theo ông Trìu, Hội Văn nghệ Thái Bình sắp thành lập đang rất cần những người như anh giáo họ Võ đây, quê ở Thái Bình lại vừa có năng khiếu sáng tác!
Ông Võ Bá Cường và cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt 
Bút tích của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt
Bút tích của nguyên Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu, cú hích để cuốn Tướng Độ ra mắt bạn đọc 
Bút tích của các văn nhân 
Lưu bút cuối cùng của Tướng Giáp Đại loại từng phải bập vô số những việc lặt vặt không tên.
Quỹ thời giờ cứ chi dùng vào những lắt nhắt bé mọn và cả thê lương nữa của thời bao cấp, Võ Bá Cường cứ chìm lút, mất tăm dài dài. Cũng có cựa quậy một vài bài thơ. Rồi cả tập hẳn hoi? Nhưng đọng lại chẳng có bao nhiêu hột chữ?
Có thể nói, lão Bá chỉ giật mình vượng lại cái khí lực viết lách cùng chữ nghĩa là khoảng thời gian trước lúc sầm sập hưu?
Một góc Võ Bá Cường Viết về hai đấng quê Thái Bình là Trần Độ và Nguyễn Hữu Đang (Người đeo lục lạc) thì cũng có nhiều người viết nhưng hình như chỉ là thứ lý lịch trích ngang? Nhưng nâng cấp thành thể loại tiểu sử tày tặn những tầng những nghĩa thì chỉ Võ Bá Cường?
Khúc nhôi cùng những lao lực này khác để cuốn Tướng Độ xuất bản được kể ra có khi lại nhô nhỉnh hơn nội dung sách? Tất cả địa danh tướng Độ từng đến từng qua. Những người từng làm việc với tướng Độ ở chiến trường miền Đông Nam Bộ, Võ Bá Cường đã lần tìm, đã gặp. Cuộc tìm gặp (không dễ dàng) của thảo dân Võ Bá Cường với các vị Võ Văn Kiệt và Lê Khả Phiêu như cú hích như cái bùa lành để yểm cho cuốn CTĐ ra đời.
Võ Bá Cường bên tượng Tướng Giáp còn phong kín Viết về những người mà ít ai động bút đến…
… Thấy là lạ khi ngó thêm bức thư pháp chữ khá chuẩn của Tào Mạt Cổ lai mặc khách đa ưu hoạn /Chỉ tại sinh linh tả bất bình (Chuốc bao lo nghĩ phiền hà/ Bởi điều khốn nạn làm ta bất bình. Xuân Ba tạm dịch)
Thời điểm những năm cuối tám mươi, Võ Bá Cường, việc viết lách chưa nổi trội nhưng Tào Mạt dường như đã đọc, đã trù liệu trước sự không yên ổn của cái người mà mình cho chữ? Bữa ấy hai vợ chồng Võ Bá Cường đến thăm Tào Mạt đang bạo bệnh cùng Nguyễn Khắc Trường, Nguyễn Đức Mậu…
Tượng Võ An Ninh 
Tượng Tào Mạt
Tượng Chế Lan Viên Cũng cần thêm cái mở ngoặc, hiện tại bạn đọc đương băn khoăn ngóng ngó tập 2 CTĐ. Không phải tác giả chưa viết mà là bản thảo đang… nằm chờ ở NXB Quân đội gần 2 năm nay.
Lý do chưa xuất bản là cả một câu chuyện dài chưa tiện kể! Mà hồi ra tập đầu, một vị trong Ban GĐ phải rút cả thẻ Đảng ra cam đoan rằng sách Tướng Độ không có vấn đề gì!
Võ Bá Cường
Nhân vật trong vườn tượng
Cuộc chơi của Võ Bá Cường không chỉ viết!
Một bữa nhàn ngó cái sân trước nhà từ đường ở làng Chàng, ông viết văn họ Võ lại thấy những ngày viết của mình không yên ổn?
Ông ngưng việc viết chạy qua chỗ Đức Hậu (chủ tịch hội văn bút Thái Lọ) cùng nhà điêu khắc Ngô Công Chuẩn.
Hai vị ấy hình như bị Võ Bá Cường bùa mê thuốc lú?
Không đầy 2 năm, cái sân gạch nhà từ đường ở làng Chàng của Võ Bá Cường lần lượt hội tụ những đấng Nam Cao, Võ An Ninh, Bùi Xuân Phái, Văn Cao, Chế Lan Viên, Tào Mạt. Hình hài khí chất các đấng ấy hóa thân dạng bán thân trong những chất liệu đá dạng tượng vườn.
Tượng cuối cùng được rước vào từ đường họ Võ làng Chàng là Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Nhưng với khuôn khổ khác. Cao 1,3m (mô phỏng tuổi Đại tướng); bệ tượng 2,35m như nhà văn nói là chuẩn cả về kích thước lẫn phong thủy.
Dưới cau là tượng
Hai ông viết và ông điêu khắc đã qua những ngày đêm miệt mài thể hiện hình khối, khí chất các đấng văn nhân.
Riêng tượng Tướng Giáp thì công phu lắm. Từ khâu chọn mẫu, chọn đá; lên 30 Hoàng Diệu dâng hương Cụ và hỏi ý kiến các con Cụ, những Võ Điện Biên, Võ Hoài Nam.
Nhà điêu khắc Công Chuẩn ra chợ Bo mua chiếc dù đại để che mưa nắng lấy chỗ tạc tượng. Bà bán hàng tò mò cụ tuổi cao bán hàng quán làm gì mà mua ô lớn vậy? Công Chuẩn cười hàng quán gì, là tôi đang tạc tượng cụ Đại tướng… Khi biết được việc Công Chuẩn làm, bà chỉ lấy một nửa giá!
Chuyện loang ra các nhà sư mang hương hoa đến lễ nói là để anh linh Đại tướng phù hộ!
Người thì mang sữa mang bánh đến mời Công Chuẩn để nhà điêu khắc có sức mà tạc tượng. Công Chuẩn cười, nhiều năm làm cái nghề tạc hàng trăm tượng nhưng chả thấy chuyện như thế này bao giờ?
Cái máy mài cắt đá dùng cho việc tạc tượng ngốn điện bị nhảy áp nhảy liên tục. Hội Cựu chiến binh cử hẳn một ông cầm sào tre để chỉnh áp!
Cũng nói thêm dạo rước xong các tượng văn nhân những Nam Cao, Bùi Xuân Phái, Văn Cao… vào sân từ đường đúng dịp Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng 5 năm Tỵ (2013) Võ Bá Cường hẹn với Công Chuẩn về nhà mình liên hoan. Đương về thì chiếc xe khách đi ấu phóng vèo qua cuốn Võ Bá Cường cùng chiếc xe máy vào gầm kéo lê hơn chục mét. Người đi đường thất thanh kinh hoàng phen này cái ông bị cuốn dưới gầm ô tô khách ấy có mà nát bét.
Sự lạ đã xảy ra. Võ Bá Cường lồm cồm bò ra. Người và xe đều lành lặn. Bà vợ ông nói có lẽ các cụ văn nhân phù hộ? Có chút phiền là sau đó có nhiều người tìm đến lấy ngày sinh tháng đẻ tuổi tác ngoài Võ Bá Cường ra còn năm sinh năm mất của những Nam Cao, Tào Mạt, Chế Lan Viên… Hóa ra họ chơi lô đề!
Chuyện bức tượng Tào Mạt chế tác ở làng đá Ninh Vân (Ninh Bình) thợ sơ suất ghi sai là Tào Mạc. Khi chuyển lên xe, không hiểu sao nặng, cứ ì ạch mãi? Rồi bất đồ, pho tượng đổ nhào. Nếu không có cây luồng đà giáo chắn thì đè nghiến ống quyển của hai anh thợ đá. Phải đục lại tên. Mọi việc mới ổn.
Tượng tướng Giáp cũng phải chọn ngày lành tháng tốt tức mồng 6 tháng 8 ÂL đúng 11h 15 rước tượng từ xưởng của Công Chuẩn. Các cựu chiến binh ngồi trên 2 xe, quân phục huân huy chương mũ mão nghiêm chỉnh đi sau xe rước ảnh Đại tướng (tức mẫu tượng) được kết hoa. Xe chạy đến đâu dân xếp hàng hai bên đường nghiêm ngắn chào.
Ngó câu đối cổng từ đường, chữ đã chuẩn lại hàm súc Hiếu đạo văn phong kim uyển tại/ Nhân cơ nghĩa khí cổ chi di (về nhà lẩn mẩn dịch ý Bây giờ uyển chuyển văn phong/ Bởi hưởng đạo hiếu ngàn trùng thuở xa/Thời nay nghĩa khí phong ba/ Bởi chưng thừa hưởng ông bà tổ tiên. Xuân Ba tạm dịch).
Khoảng sân vườn từ đường hẹp nhưng vẫn đủ độ thoáng lẫn không gian cho những bức tượng. Lần lượt những Nam Cao, Văn Cao, Bùi Xuân Phái, Chế Lan Viên, Tào Mạt. Võ An Ninh nánh ra một góc ống kính như đang hướng về các đấng?
Vị trí đắc địa là tượng Đại tướng.
Thoáng gặp vẻ tần ngần lần trù trừ của Võ Bá Cường trước viền mép tấm vải đỏ đang khuôn kín thân bức tượng, anh bạn đồng nghiệp Thái Bình hích nhẹ sườn tôi… Mãi sau mới biết, cái chần chừ ấy là vài bữa nữa làm thủ tục hô thần nhập tượng thì mới được bung lần vải bọc?
Võ Bá Cường là người may mắn có được lưu bút của đại tướng gần như cuối cùng. Ngày 25/8/2014 Võ Bá Cường và mấy anh em viết Thái Bình đến thăm Đại tướng ở bệnh viện. Bữa ấy, Đại tướng vẫn tỉnh táo… Ông ra hiệu cho đại tá Huyên lấy tấm thiếp mấy dòng in sẵn Cảm ơn các đồng chí chúc thọ nhân dịp tôi bước sang tuổi 103. Hà Nội ngày 25 tháng 8 năm 2013. Ngạc nhiên khi chứng kiến Đại tướng phác nhanh chữ ký quen thuộc. Vậy mà tháng sau, Đại tướng vĩnh viễn đi xa.
Chủ nhân cũng không quên bố trí cho mình một góc thơ. Ấy là đoạn trên một khoảnh đá.
Lòng người làng như trăng/ Ruộng cấy như trăng/ Sông làng chảy miền quê yên tĩnh lạ/ Sống chân thật nuột mềm như lạt mạ/ Gối đầu lên chữ nghĩa với mùa màng.
… Mừng cho ông như đang những ngày đắc ý? Cái cười cởi mở lúc chia tay cũng phải biết ơn công chăm bẵm của bà nội tướng cùng bạn văn Thái Bình nhất là nhiệt thành của ông chủ sự Đức Hậu.
