TPO - Đó là những tác phẩm độc bản, có giá trị đặc biệt về văn hóa, lịch sử, giá trị thẩm mỹ, tạo nên những ảnh hưởng mạnh mẽ đến các thế hệ sau, được Nhà nước Việt Nam bảo vệ và bảo quản theo chế độ riêng. Tác giả của những Bảo vật quốc gia đều là những họa sĩ nổi tiếng và có sức ảnh hưởng trong làng hội họa Việt Nam.
Hai thiếu nữ và em bé
Tác phẩm sơn dầu: Hai thiếu nữ và em bé (1944)
Kích thước: 102cm x 71,8cm
Bức tranh vẽ một không gian thanh bình với hai phụ nữ mặc áo dài tha thướt ngồi tâm sự ngoài hiên nhà, bên cạnh có một bé trai đang ngồi chơi. Ba nhân vật được bố cục dạng tam giác tạo nên trạng thái tĩnh lặng, cân bằng, êm ả. Cùng với hòa sắc màu vàng ấm bao trùm tác giả đã tạo nên một hòa quyện tuyệt vời giữa khung cảnh thiên nhiên và dáng nét biểu cảm mền mại của hai người phụ nữ trong y phục áo dài truyền thống đằm thắm trang nhã.
Nét đặc sắc của bức tranh: Bố cục dạng hình tam giác trong khung hình dọc của ba nhân vật là lối thức bố cục rất cổ điển của nghệ thuật hội họa phương Tây. Tuy nhiên không gian êm đềm với chiếc trõng tre, mành tre và cây vông hoa trắng, cùng trang phục áo dài của các nhân vật nữ lại thể hiện ra quang cảnh rất phương Đông, cũng như rất Việt Nam hồi đầu thế kỷ XX. Bức tranh đã tạo ra sự kết hợp đầy rung cảm của tâm hồn phương Đông cùng lối diễn họa học tập từ phương Tây đương thời.
Tác phẩm đánh dấu một giai đoạn mỹ thuật Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, mang phong cách riêng biệt họa sĩ Tô Ngọc Vân bậc thầy của nền mỹ thuật Việt Nam Cận đại. Tác phẩm là sự kế thừa phong cách tạo hình phương Tây nhưng lại được hòa quyện trong một tinh thần phương Đông rõ nét. Với chất liệu sơn dầu, tác phẩm đã toát nên sự tinh tế trong biểu cảm hình ảnh phụ nữ Việt Nam hồi đầu thế kỷ XX.
Tác phẩm phản ánh nét đặc trưng của văn hóa xã hội Việt Nam trước Cách Mạng tháng Tám, trong cái nhìn của những trí thức thời bấy giờ. Đây là một trong những tác phẩm đỉnh cao của họa sĩ Tô Ngọc Vân tạo nên những ảnh hưởng mạnh mẽ đến các thế hệ sau. Bức tranh là một trong những điểm nhấn góp phần vào việc nghiên cứu các yếu tố, giá trị giao lưu văn hóa Đông - Tây trên bình diện nghệ thuật tạo hình.
Họa sĩ Tô Ngọc Vân (1906-1954), còn có bút danh Tô Tử, Ái Mỹ, quê tại Văn Giang, Hưng Yên, tốt nghiệp trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương năm 1931. Ông được đánh giá là một trong bốn cây đại thụ của nền mỹ thuật cận đại Việt Nam. Ông đã nhận được giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật trên lĩnh vực mỹ thuật năm 1996.
Em Thúy
Tác phẩm sơn dầu: Em Thúy (1943)
Kích thước 60cm x 45cm
Bức tranh vẽ chân dung bán thân của một nhân vật thực bé Thúy ngồi trên một chiếc ghế mây Tác giả đặc tả em bé gái với tinh thần lãng mạn, tinh tế, trong trẻo với hòa sắc sáng ấm với những đường cong nhẹ nhàng.
Nét đặc sắc của bức tranh được tác giả sử dụng lối bố cục điển hình kiểu Châu Âu thời đầu thế kỷ XX, để thể hiện tâm trạng của một em bé Việt. Bức tranh là sự kết hợp nhuần nhuyễn của tâm hồn phương Đông cùng lối diễn họa học tập từ nghệ thuật phương Tây đương thời.
Tác phẩm mang giá trị đánh dấu một giai đoạn lịch sử của mỹ thuật Việt Nam cận đại nửa đầu thế kỷ XX
Tác phẩm mang phong cách riêng biệt họa sĩ Trần Văn Cẩn, bậc thầy của nền mỹ thuật Việt Nam cận đại. Tác phẩm là sự kế thừa phong cách tạo hình phương Tây nhưng lại được hòa quyện trong một tinh thần phương Đông rõ nét. Với chất liệu sơn dầu, tác phẩm tiêu biểu cho nghệ thuật tả chân, cũng như tiêu biểu cho thể loại tranh chân dung Việt Nam giai đoạn đầu thế kỷ XX.
Đây là một trong những tác phẩm đỉnh cao của họa sĩ Trần Văn Cẩn tạo nên những ảnh hưởng mạnh mẽ đến các thế hệ sau. Thông qua chân dung em Thúy, tác phẩm góp phần phản ánh hình ảnh xã hội Việt Nam trước Cách Mạng tháng Tám. Bức tranh là một điển hình góp phần vào việc nghiên cứu các yếu tố, giá trị giao lưu văn hóa Đông - Tây trên bình diện nghệ thuật tạo hình.
Họa sĩ Trần Văn Cẩn (1906-1954), sinh tại Kiến An, Hải Phòng, tốt nghiệp trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương năm 1936. Ông được xem là một trong bốn cây đại thụ của nền mỹ thuật cận đại Việt Nam. Ông đã nhận được giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật trên lĩnh vực mỹ thuật năm 1996. Tranh đã được tu sửa năm 2005 bởi chuyên gia Auxtralia.
Vườn xuân Trung Nam Bắc
Tác phẩm sơn mài: Vườn xuân Trung Nam Bắc (1969 - 1989)
Kích thước: 540cm x 200cm.
Tác phẩm có thời gian sáng tác kéo dài trong 20 năm, khởi đầu từ năm 1969 và hoàn thành năm 1989. Tranh mô tả không khí ngày xuân và hình ảnh các thiếu nữ ba miền Trung, Nam, Bắc trong trang phục truyền thống, đi dự hội xuân, chùa chiền, cây cối xung quanh.
Tác phẩm được sáng tác vào giai đoạn đất nước còn chìm trong khói lửa chiến tranh, nó như lời nguyện cầu thống nhất và hạnh phúc cho quê hương. Đồng thời, tác phẩm cũng là sự tổng hợp mọi thành tựu trong nửa thế kỷ tìm tòi sáng tạo về nghệ thuật sơn mài: là tác phẩm có thời gian tâm huyết lâu nhất, ứng dụng nhiều đúc kết trong nghệ thuật nhất, có kích thước lớn nhất và là tác phẩm sáng tác cuối cùng của cuộc đời họa sĩ Nguyễn Gia Trí. Năm 1991, tác phẩm được Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh mua với giá 100.000 USD và trao tặng cho Bảo tàng Mỹ Thuật Thành phố Hồ Chí Minh. Mới đây, bảo tàng cho vệ sinh, bảo quản phòng ngừa đã khiến tác phẩm hư hại tới 30%. Sự việc khiến giới yêu nghệ thuật và công chúng đau xót.
Họa sĩ Nguyễn Gia Trí tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ Thuật Đông Dương (1936). Ông là họa sĩ bậc thầy, đi đầu trong việc tạo dựng khuynh hướng mới của nghệ thuật sơn mài; trong việc tìm tòi, sáng tạo để tạo ra một bảng màu mới và đưa sơn mài Việt Nam lên đến đỉnh cao với sự kết hợp giữa yếu tố văn hóa truyền thống Á Đông của người Việt Nam trên chất liệu sơn ta và phương pháp hội họa hàn lâm phương Tây về hình họa. Năm 1989, họa sĩ Nguyễn Gia Trí được Bộ Văn hóa và Thông tin chính thức công nhận là một trong những họa sĩ đương đại có công trong việc xây dựng nền nghệ thuật tạo hình Việt Nam hiện đại.
Thiếu nữ trong vườn và Phong cảnh
Tác phẩm: Thiếu nữ trong vườn và Phong cảnh (1939)
Kích thước: 159cm x 400cm
Đây cũng là một tác phẩm khác của Nguyễn Gia Trí được công nhận Bảo vật quốc gia là tấm bình phong hai mặt: Thiếu nữ trong vườn và Phong cảnh. Tác phẩm gồm 8 tấm vóc ghép lại thành bình phong hình chữ nhật có kích thước 159cm x 400cm. Mặt thứ nhất của bình phong thể hiện bức tranh Thiếu nữ trong vườn đậm chất cao sang và trang nhã. Trên nền vàng lộng lẫy là hình ảnh các thiếu nữ duyên dáng áo dài thướt tha trong khung cảnh hoa lá, cây cỏ thơ mộng. Trên mặt tranh có vài vết đạn, hiện đã được gắn vá.
Mặt thứ hai của bình phong là tranh Phong cảnh diễn tả cây dọc mùng trong khu vườn nông thôn Bắc bộ. Những mảng lung linh của vỏ trứng, sắc đỏ của son, ánh rực rỡ của vàng... làm cho khóm dọc mùng trở nên nổi bật. Tấm bình phong hiện được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ
Tác phẩm sơn mài: Kết nạp Đảng ở Điện Biên Phủ (1956)
Kích thước: 112,3 cm x 180cm
Bức tranh là tác phẩm dựng lại thời khắc hào hùng của những người chiến sĩ Điện Biên ngay tại chiến trường với 3 nhóm nhân vật chính/ phụ. Nhóm nhân vật trung tâm gồm ba chiến sĩ trong đó có một chiến sĩ trên đầu còn quấn băng với khẩu súng trong tay. Nhóm ba người này được liên kết chặt chẽ với hai chiến sĩ khác phía bên phải bức tranh bằng một cái bắt tay đầy quyết tâm. Toàn bộ khung cảnh buổi kết nạp đảng được diễn ra chóng vánh trong không gian chiến hào. Góc trái là một chiến sĩ đang dìu đồng đội bị thương cho thấy ranh giới của sự sống và cái chết thật mong manh. Nhưng phía hậu cảnh lại là một chiến sĩ khác hối hả ra trận như thể sự mất mát đó chính là động lực và nhấn mạnh thêm bối cảnh khẩn trương của cuộc chiến. Bức tranh là có thể xem là bản hùng ca của dân tộc giai đoạn kháng chiến chống Pháp, là hình ảnh tượng trưng cho tinh thần cách mạng cao cả và lẫm liệt.
Hình tượng các chiến sĩ Điện Biên đã được Nguyễn Sáng khắc họa bằng lối hình họa giản lược, chắc khỏe. Màu sắc trong tranh đơn giản, đa phần là các màu sắc trong hệ màu sơn ta truyền thống như đỏ son, vàng, bạc. Bức tranh đặc biệt có thêm một số màu mới như lam, lục được sử dụng thành công, đánh dấu mốc quan trọng vào lịch sử nghệ thuật tranh sơn mài Việt Nam.
Tác phẩm ghi lại chân thực hình ảnh một cuộc kết nạp đảng ở Điện Biên Phủ, phản ánh tinh thần hào hùng, quyết liệt của cuộc chiến lịch sử của dân tộc - kháng chiến chống Pháp. Bức tranh góp một phần quan trọng vào việc nghiên cứu các giá trị lịch sử căn bản để dẫn đến thắng lợi lừng lẫy của chiến dịch Điện Biên Phủ.
Phong cách tiêu biểu của một họa sĩ bậc thầy của mỹ thuật Việt Nam, tác phẩm là sự kế thừa lối tạo hình của nghệ thuật phương Tây với thủ pháp hiện thực chắc khỏe, nhưng lại mang đậm tinh thần, màu sắc Việt. Tác phẩm là minh chứng căn bản cho khả năng biểu cảm đa dạng của nghệ thuật Sơn mài Việt Nam ngoài lối biểu hình kiểu trang trí trong mỹ thuật truyền thống. Tác phẩm đã tạo nên những ảnh hưởng mạnh mẽ đến xã hội như: cổ động tinh thần quân dân trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ - thời điểm bức tranh ra đời; ảnh hưởng đến các thế hệ họa sĩ sau thời Nguyễn Sáng với tinh thần là bản hùng ca về chủ nghĩa yêu nước và tinh thần cách mạng của nhân dân Việt Nam.
Họa sĩ Nguyễn Sáng (1923 - 1988), quê ở Mỹ Tho, Tiền Giang, tốt nghiệp trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương năm 1943. Ông được đánh giá là một trong bốn nhân vật xuất sắc thuộc bộ tứ của nền mỹ thuật cận đại Việt Nam. Ông đã nhận được giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật trên lĩnh vực mỹ thuật năm 1996.
Thanh niên thành đồng
Tác phẩm sơn mài: Thanh niên thành đồng (1967-1978)
Thêm một tác phẩm của họa sĩ Nguyễn Sáng trong danh sách này, bức tranh độc bản mô tả cuộc đấu tranh của học sinh, sinh viên Sài Gòn biểu tình chống chiến tranh trong những năm 1960, phản đối sự có mặt của lính Mỹ tại Việt Nam và hát vang những bài ca yêu nước, kêu gọi đình chiến, mong muốn được hòa bình. Bìa trái là hai lính Mỹ đứng quay lưng ra phía người xem, chân mang giày cao cổ, tay lăm lăm súng chĩa về phía đám đông. Để nhấn mạnh tinh thần bất khuất của thanh niên, trên mép tranh Nguyễn Sáng còn đề thêm hai từ tiếng Anh “Go home”. Bức tranh hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM.
Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc
Tác phẩm sơn mài: Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc (1980)
Kích thước 99,8cm x 180cm
Tranh vẽ Bác Hồ và con ngựa chuẩn bị qua suối. Bác trong trang phục giản dị áo nâu, túi vải, bình tĩnh chuẩn bị vượt qua dòng lũ cuộn chảy. Người và con ngựa nhập thành một khối nhỏ đặt ở vị trí 1/3 tranh phía phải. Không gian núi rừng, trời nước bao la được thể hiện bởi hai gam màu chính là vàng và xanh lục như chia đôi tranh. Nếu như núi rừng có vẻ xao xác, dòng nước cuộn chảy, thì con người lại hết sức ung dung, tự tại. Con người không phải gồng mình trước thiên nhiên, còn bình tĩnh vỗ về con ngựa. Tác phẩm hiện được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Họa sĩ Dương Bích Liên (1924 - 1988), sinh ra tại Hà Nội. Ông một trong những học trò cuối cùng của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, khoa Hội họa, khóa XVIII (1944-1945), là một họa sĩ cách mạng đầu tiên trong làng hội họa Việt Nam. Dương Bích Liên là một họa sĩ tài ba, tâm huyết rất say mê vẽ, ngay cả trong những ngày chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ diễn ra ác liệt nhất, ông cũng không rời giá vẽ. Sự nghiệp hội họa của Dương Bích Liên là một tài sản quý của kho tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Gióng
Tác phẩm sơn mài: Gióng (1990)
Kích thước 90cm x 120,3cm.
Tác phẩm vẽ Thánh Gióng như biểu tượng cho khát vọng độc lập, tự do, quật cường của dân tộc. Với ngôn ngữ tạo hình của nghệ thuật lập thể, tác giả khai thác hoạ tiết dân tộc trên trống đồng Đông Sơn và các hoa văn đồ gốm Lý Trần, tạo nên bản sắc riêng. Tác phẩm của Nguyễn Tư Nghiêm có sự khúc chiết, kỹ thuật điêu luyện và giàu tính dân tộc. Ông từng nói: "Tôi không gắn bó với một nghệ thuật nước ngoài nào cả, tôi chỉ tìm nơi dân tộc và thấy trong dân tộc có nhân loại và hiện đại". Tranh đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm (1918 - 2016) tại Nam Đàn, Nghệ An. 19 tuổi, ông đỗ vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. 22 tuổi, Nguyễn Tư Nghiêm tạo tiếng vang khi có tác phẩm được giải nhất tại triển lãm của Salon Unique với bức tranh sơn dầu Người gác Văn Miếu.
Họa sĩ được giới chuyên môn trang trọng xếp vào nhóm “tứ trụ” thế hệ thứ hai của mỹ thuật Việt Nam hiện đại, bao gồm các danh họa "Nghiêm - Liên - Sáng - Phái", cũng là người mất sau cùng trong bộ tứ này. Cùng với nhóm "tứ trụ" thứ nhất (Nguyễn Gia Trí - Tô Ngọc Vân - Nguyễn Tường Lân - Trần Văn Cẩn), họ là những gương mặt tiêu biểu cho thành tựu, cũng như các phong cách đặc trưng của hội họa Việt Nam trong giai đoạn từ đầu thế kỷ 20 tới nay.
Mặt thứ nhất của bình phong là Thiếu nữ trong vườn 
Mặt thứ hai của bình phong là tranh Phong cảnh 
