Năm ngày một chợ phiên Cô Sàu. Chợ lớn nhất tỉnh Cao Bằng cho người nơi nơi đến họp. Cái chợ phiên cuối năm quê tôi vẫn được gọi là chợ tết sao mà lâu đến. Chợ tết nho nhe từ ngày mười lăm tháng chạp, hai mươi tháng chạp là cao trào, còn ngày hai mươi lăm là đỉnh điểm. Lỡ phiên chợ hai mươi lăm là tiếc ngẩn.
Chỉ còn phiên ba mươi, nhằm cái ngày tất niên nên người cũng thưa, mà hàng hoá thì loàng toàng. Có chăng chỉ những người vì lý do nào đó mà chưa kịp sắm tết, những người đi làm ăn xa nay vội vã trở về, những người còn phải bòn những đồng tiền khó nằm sâu trong túi thiên hạ. Nhưng giàu nghèo gì rồi cũng có tết. Tết tự làm, tự có chưa đủ, phải sắm thêm.
Những thứ cần đều có bày bán ở chợ. Chợ Cô Sàu nằm giữa những hàng phố xây bằng đá. Người lẫn người đi qua những dãy lồ, choóng, thạ trước mặt những người phụ nữ vận áo chàm ngồi trên những chiếc đòn càn. Người bán không mời mọc, chỉ nhìn khách bằng nụ cười hiền lành.
Hàng hoá rặt quê nhà mộc mạc, nấm hương, mộc nhĩ, gạo nếp hạt tròn, đỗ xanh đựng trong nải pác mạ (mõm ngựa), rượu ngon ủ trong vò bọc lá chuối, lá dong dựng như củi, ống giang buộc thành bó ai mua cứ mua, mua của ai cũng được, không tranh chấp, khủng khỉnh tị hiềm. Cứ nhẩn nha cùng xuân chuẩn bị vào năm mới. Yên vui và thanh bình.
 |
Minh họa: Kim Duẩn
Lâu rồi mới được về với chợ tết quê nhà, tôi lách qua rừng người thẫm xanh màu chàm. Cái mùi ngai ngái của chàm nhắc tôi nhớ ngày xưa. Bây giờ cũng vẫn quần áo chàm nhưng thưa đi rồi. Lòng lơ thơ buồn. Chợ Cô Sàu vui nhất có lẽ là ở dãy hàng bán rượu.
Rượu ngô Cô Sàu ủ bằng men lá, đựng trong bầu, trong chai, trong những chiếc vò to nhỏ đủ kích cỡ. Mới đi được một phần ba dãy hàng rượu đã thấy lâng lâng. Em tôi bảo: “Nếm náp thôi, đừng tợp sâu thế”. Tôi nói: “Thì cũng chỉ nếm thôi”.
Em cười: “Anh vẫn hệt ngày xưa”. Tôi thấy vui vui. “Hệt ngày xưa” có nghĩa tôi vẫn là người quê nhà, rễ còn dính gốc. Tiếng nói cười ran ran như ong đàn vo cánh lưng trời. Nhớ hồi nhỏ thường bịt tai rồi mở ra, rồi lại nút vào tận hưởng âm thanh u oa, u oa khi to, khi nhỏ thích thú lạ kỳ. Tôi lẳng lặng đưa tay lên tai những muốn tìm lại cảm giác xưa. Âm thanh giờ vẫn thế, nhưng hình như đã pha lẫn mất rồi.
Tôi rẽ sang dãy bày bán gia cầm. Từ lâu lắm dãy hàng này luôn nằm riêng một góc đối diện với xóm Thang Cang. Chợ hai mươi lăm tết nên hôm nay hàng gà là đông người bán kẻ mua nhất. Những đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ đứng bên những lồng đan bằng nan vầu, bên trong chen chúc những chú gà trống thiến béo mượt. Còn nhớ ngày bé tôi và lũ bạn thường ra đây, chọn những con màu đỏ ớt, nhổ trộm lông đuôi về làm yến đánh trong ngày xuân.
Có điều lạ những người bán gà đều điềm nhiên, họ còn cười thân thiện với lũ trẻ. Giờ vẫn thế, vẫn những con trống thiến béo múp, lễ vật chính của mâm cỗ cúng trước đó đã được chăm bẵm một cách kỳ công. Gà khi thiến xong được chủ nhà đưa lên gác bếp tránh bệnh dịch, và cho ăn ngô vàng. Phải đúng là ngô vàng gà mới béo và đẹp thịt.
Tết đến dù nghèo mấy cũng gắng có một con trống thiến làm lễ dâng tổ. Cả năm mới có một ngày, hôm nay phải tự thưởng một tô phở. Hàng quà bánh phiên chợ tết ở Cô Sàu thì nhiều không thể kể. Phố xá, đình chợ nhà nhà tất bật kẻ ra người vào, bát đũa lanh canh ăn uống xì xụp, nói cười râm ran. Những bát rượu được rót đầy. Những cánh tay bíu vai hò hẹn, tết nhất định phải đến với nhau chúc tết mừng tuổi.
Tôi cùng em tôi bước vào một quán phở. Chủ quán là bạn học cũ, nó cười nói với tôi nhưng vẫn luôn tay làm phở cho khách. Nghe tôi hỏi, nó hơi ngưng lại rồi cười phớ lớ: “Làm gì còn mấy lão vá chảo, chết cách đây từ chục năm rồi, chỉ còn có phở xa xíu thôi, cái thứ này ở Cô Sầu sẽ không bao giờ kém trước, chỉ đắt hơn lên thôi, giá cả tăng là tăng theo”.
Rồi nó bảo ngày trước cứ gần tết, ngay trước cửa nhà nó là một dãy những bễ lò hàn chảo gang…Tôi muốn nói là tôi vẫn còn nhớ là thế. Nhưng sao giờ không còn nữa? Làm gì còn, chảo trâu còn mấy người dùng, bây giờ người ta luộc bánh chưng bằng thùng tôn vừa nhanh sôi lại vừa xanh bánh. Biết là thế nhưng sao vẫn buồn vu vơ.
Những lão hàn chảo, đầu phủ khăn nhẻm bám đầy tro bụi là một phần của chợ tết xưa, đã ăn sâu ký ức. Tiếng bễ phì phò, thổi vào lò cỡ lồng ấp làm tan chảy gang vụn. Cái màu nước gang đọng trong miếng vải đệm lót tro như lòng đỏ trứng gà được áp vào chỗ nứt vỡ của chảo, nước gang lỏng đi qua khe nứt vỡ, lập tức bàn tay kia của lão thợ cầm cuộn giẻ dấp nước cột cứng tròn như cổ tay miết lên.
Khói bốc mù mịt, mùi gang nóng, mùi vải cháy khét lẹt. Tất cả đều diễn ra chóng vánh hấp dẫn như một trò ảo thuật. Giờ mấy lão có còn hay đều đã thành người thiên cổ? Tôi bỗng thấy nhớ họ, nhớ những khuôn mặt mốc meo tro bụi hiện dưới những vành khăn lem nhem bạc phếch. Thế là họ đã lại mang đi của tôi một phần ký ức.
Chợ tết Cô Sàu vẫn đây, nhưng có gì đó đang phai dần. Tôi cố tìm một hàng bán lá quế về tắm tất niên mà mãi không thấy. Có người bảo bây giờ ai còn bán thứ lá ấy. Ngày trước thấy bày bán nhiều như cỏ ngựa, tôi không tin quê mình tiệt mất giống quế rừng.
Bạn bảo tôi là đồ ngốc, bây giờ là bình nóng lạnh, là vòi hoa sen gấp vạn lần cái lối tẩy trần cũ kỹ. Có lẽ tôi ngốc. Nhưng sao vẫn nhớ hương quế rừng ngày nào. Hương thơm ấy đã thanh tẩy những nhỏ nhen tầm thường, những rắc rối u ẩn để cho ta bước vào xuân với tâm hồn nhẹ bay sáng láng.
