Có lẽ đây xuất phát từ mô hình đấu tranh thời nông trang tập thể của văn học Xô Viết những năm 50 của thế kỷ trước. Như kiểu Bí thư huyện ủy Martynov trong truyện ký “Chuyện thường ngày ở huyện” của Valentin Ovechkin.
Ở ta, nhà văn Nguyễn Khải có tiểu thuyết “Chủ tịch huyện” (1972). Đào Vũ có “Bí thư cấp huyện” (1983). Đến “Đứng trước biển” rồi “Cù Lao Tràm” của Nguyễn Mạnh Tuấn đụng đến cao hơn, lãnh đạo cấp tỉnh, thứ trưởng.
Những phút cuối vở kịch “Tôi và chúng ta” (1984) của Lưu Quang Vũ, giám đốc xí nghiệp Thắng Lợi là Hoàng Việt người xé rào mở ra lối làm ăn mới, đang bị công an giải đi, thì (ông) Bộ trưởng đột ngột xuất hiện và…giải cứu thành công!
Tất nhiên, nghệ thuật bao giờ cũng ước lệ, và chức vụ chỉ mang tính tượng trưng. Như “Mảnh đất lắm người nhiều ma” của Nguyễn Khắc Trường, sau được dựng thành phim truyền hình nhiều tập gây ồn ào “Đất và người”, chức Bí thư Đảng ủy xã đã là to lắm rồi, để các dòng họ mải mê giành giật nhau. Chỉ thấp thoáng bóng ông Bí thư huyện.
Thời đại đổi thay, nút thắt cao dần. Nay đến chủ tịch tỉnh, rồi bí thư tỉnh ủy. Tiểu thuyết “Bí thư tỉnh ủy”, sau được chuyển thể thành phim cùng tên, Bí thư Kim Ngọc “cha đẻ khoán mười” ở Vĩnh Phúc thời ấy đã rất vất vả đấu tranh để bảo vệ tư duy và cách làm đổi mới…
Nghĩ ngợi linh tinh vậy thôi, khi thấy các Bí thư Tỉnh ủy dạo này “gặp hạn” nhiều quá. Hết rắc rối quanh chuyện bổ nhiệm người trong nhà, đến bị tung tin bôi xấu, thậm chí có người còn không bảo toàn được tính mạng.
Trong “Tôi và chúng ta”, ông công nhân già tên Quých nói với nhân vật Bộ trưởng: “Vẫn biết các bác là đầy tớ của nhân dân nhưng đến được nhà các ông đầy tớ khó lắm”. Diễn viên Hoàng Cúc nhớ lại, diễn xong, đạo diễn Hoàng Quân Tạo gạt mồ hôi trán bước vội xuống khán đài thăm dò ý kiến của Ủy viên Bộ Chính trị Tố Hữu, và Bí thư Trung ương Đảng Hoàng Tùng. Tố Hữu nhận xét “Hay! Tuyệt vời”. Còn ông Hoàng Tùng: “Đúng, tôi tán thành ý kiến của anh Lành”. Hú vía!
Càng thấm thía lời ông Bộ trưởng trong vở kịch: “Tôi không phải là một ông thánh, tôi cũng chỉ là một con người”...
Là con người với đầy áp lực. Ai bảo Bí thư Tỉnh ủy không phải “nghề nguy hiểm” ?!
