Cường cười chua chát, nói, có khi như vậy dễ xa nhau hơn và cái nguy cơ rời nhau vĩnh viễn sẽ rất lớn. Thì có sao đâu, Dung ngó vô mắt Cường, không yêu được thì xa thôi, nắm níu làm gì để hành tỏi nhau, sớm muộn gì cũng đến lúc khinh rẻ nhau thì vô học lắm. Tình yêu cũng cần phân loại: loại có học và loại vô học.
Cường chưa bao giờ hiểu được Dung. Có lúc cô như hòn đảo xanh tươi đầy quyến rũ, có lúc cô như sa mạc, cũng có lúc cô như một ngôi nhà nhỏ ấm cúng, an toàn, đầy hơi ấm… Họ gặp nhau trên xe bus, chính xác hơn là Dung ào lên xe, nhìn thấy Cường yên vị trên băng ghế, cô vỗ vai anh rồi rất tự nhiên đề nghị: “Này anh, tôi đã phải chạy bộ một quãng đường khá dài để đến trạm xe bus. Tôi đã mỏi chân và muốn ngồi nghỉ trên chiếc ghế của anh, anh nhường cho tôi nghen?”. Ánh mắt quyết đoán của cô chiếu thẳng vào Cường kéo anh đứng dậy trước cả khi anh có ý định nhường ghế. Đi một đoạn Dung ghé xuống trước, thay vì cảm ơn, cô mỉm cười nói: “Tôi là Đoàn Dung, tôi đã nghĩ anh đã đổ quạo nhưng may mắn sao anh vẫn là đàn ông”. Mấy tiếng cuối của cô lẫn với tiếng xe cộ, anh chỉ kịp đón lấy nụ cười rạng rỡ và ánh mắt tinh nghịch của Dung để rơi lại trên xe.
Sài Gòn không bao giờ là nơi dễ sống như người ta vẫn đồn thổi. Dù rằng Sài Gòn cởi mở, là một tập hợp và dung hòa giữa các đối cực nhưng Dung luôn e ngại. 18 tuổi Dung rời Cần Thơ lên thành phố học đại học, cô không sao quen được với một nơi không hề liên quan gì đến kí ức của cô, cô ghét những con đường dọc ngang nối nhau, đan xen như mạng nhện, cô luôn lạc và bối rối không biết ra lối nào ở những ngã năm, ngã bảy. Khi kẹt cứng giữa đám đông tắc đường, cảm giác ngộp thở, bức bối xâm chiếm, Dung muốn thoát ra, bằng cách nào cũng được, đám đông khiến cô sợ hãi. Đến tận năm cuối đại học, nghĩa là sau bốn năm gắn bó với Sài Gòn Dung mới có thể tạm quen được với nhịp sống rất gấp ở nơi đây. Không về quê, Dung trở thành cư dân thành phố, là một biên tập viên cho một nhà xuất bản nổi tiếng. Niềm vui giữa cái hào nhoáng và tiện nghi đủ đầy cùng các mối quan hệ chằng chịt dễ khiến người ta quên đi nơi chốn cũ. Sài Gòn bận rộn đến mức chẳng ai có đủ thời gian mà hồi tưởng bất cứ điều gì. Đôi khi Dung quên cả thời khắc của sự chuyển mùa, hơi người, khói xe đã làm biến dạng cảm nhận.
Yêu Cường. Dung không biết đó có đúng là tình yêu không? Cô và Cường đi cùng tuyến xe bus, thực ra họ vẫn đi cùng tuyến cả năm nay nhưng chưa lần nào ai chú ý đến ai nếu như Dung không đề nghị Cường nhường ghế. Những lần sau, Cường cũng ngồi đúng chiếc ghế đó để chờ nhường ghế cho cô gái “ngộ ngộ”. Rồi họ hẹn hò, rất chóng vánh sau đó họ yêu nhau. Dung cũng không nhớ nổi nhân một sự kiện nào đó Cường tỏ tình với mình, mà hình như cũng chẳng nhân sự kiện nào… Đơn giản chỉ là Dung cũng cần có một người để thứ bảy, chủ nhật không trống vắng mà Cường cũng cần xoa dịu vết thương của mối tình cũ để lại.
Dung từng nghĩ khi hai người yêu nhau, lần đầu họ khám phá cơ thể nhau hẳn thiêng liêng lắm. Nhạt. Dung chẳng cảm thấy gì, không say mê, không rạo rực chỉ giống như một thú vui giữa không gian vốn đông đặc công việc và công việc. Đôi lúc cô nhớ nhưng không phải nhớ một con người cụ thể, một tình cảm cụ thể mà nhớ cảm giác cơ thể mình được ve vuốt, nó như một kiểu mát xa để thư giãn sau những ngày làm việc quần quật và căng thẳng. Người ta đôi khi cần nhau giống như cần một trò giải trí để giảm áp lực cuộc sống. Tình yêu là thứ do con người ta tưởng tượng ra rồi vẽ vời cho nó đủ thứ màu sắc, áp đặt cho nó biết bao những đặc điểm vốn dĩ rất xa vời với tình yêu. Những người trẻ hiện đại như Dung không có thời gian cho những điều ảo tưởng đó nữa.
Sài Gòn tập người ta phải sành điệu. Cường nói với Dung anh say mê cô gái miền Tây vô tư, hồn nhiên và rất trong sáng. Ngay cả qua đường Dung cũng cảm thấy sợ. Nhưng ngày đó, Dung có niềm tin, cô tin yêu vào cuộc đời. Dung nghĩ mọi người ai cũng tốt. Cô bẽn lẽn, rụt rè trước mọi người, cô không quen với sự giả tạo và phù phiếm... Dung của ngày xưa thật đáng yêu... Anh vẫn yêu Dung, yêu hơn ngày xưa nhưng anh muốn cô là Dung của ngày hôm qua chứ không phải một cô gái sành điệu biết uống rượu Tây, vào vũ trường lắc điên cuồng, coi trọng giá trị vật chất hơn tình yêu. Dung của bây giờ, không còn bẽn lẽn nữa, không còn sợ sệt khi qua đường nữa. Sự tự tin đã có nhưng niềm tin vào cuộc đời lại bị mai một. Cường biết chấp nhận, anh hiểu khi con người bước qua một môi trường mới, người ta sẽ biến thành một con người khác, vẫn là mình nhưng không phải là mình nữa.
Dung thờ ơ trước ước muốn của Cường. Sài Gòn là thiên đường nhưng cũng là hỏa ngục. Bên cạnh sự lộng lẫy là cái nhớp nhúa đáng kinh tởm. Dung nói với Cường cái điều anh nhớ tiếc đó nó là chuyện cổ tích rồi. Anh hỏi tại sao? Cô im lặng. Quay lại nhìn Cường bằng ánh nhìn bén ngọt chất chứa cả sự coi thường lẫn thách thức. Cường rũ xuống. Anh biết Dung đã cố tình thò tay vào tim anh bóp nó thành một nhúm dúm dó thảm hại. Nó phát ra một thứ cảm nhận trần trụi, lột bỏ tất cả sự lóng lánh thường thấy, trơ khấc một con người tầm thường. Dung bỏ mặc Cường với nỗi thất vọng, bất lực. Dung không có thời gian để giải thích rằng cái sự thờ ơ đó, cái sự bất cần đó không do thành phố này mang lại mà đó là kết quả của cả một quá trình sống trong sự cam chịu bất thường của má và sự phụ rẫy bình thường của ba. Nó tiềm ẩn trong Dung và nó đợi một người đàn ông đến với cô để bung tỏa, nổi dậy, phản ứng, nổi loạn và hiển thị một cách từ từ rồi rõ dần một cách hớn hở. Cái vỏ kín đáo, tinh khiết kia mỏng như cái vỏ trứng, chỉ khẽ va vào là vỡ.
2. Nhà Dung ở dưới dạ cầu Bình Thủy, má có tiệm hủ tiếu “Ngọc Dung” ngon nức tiếng, bởi má cưng Dung nên lấy tên con gái đặt tên tiệm, còn ba lái xà lan mướn. Người ta nói khi giàu có thì sinh ra đủ chuyện, nhất là đàn ông không rượu chè bài bạc thì cũng gái gú. Nhà Dung nghèo như đám cù nèo lạc sông mà ba cũng “đủ thứ chuyện”. Ba lái xà lan thì ít chớ chở tình nhân thì nhiều. Lâu lâu thấy người ta méc má rằng mới thấy bữa hổm ba tằng tịu với bà Tư, bữa nay lại thấy ba cặp với bà Bẩy. Ba lựa mấy người đàn bà giá với đàn bà góa cặp không hà. Nhưng má không giận, không càm ràm, ghen tuông chi hết chỉ thấy má cam chịu, phải ngậm ngùi như cái bận nhà Dung còn ở Cù Lao Tân Lộc, đêm đêm nằm nghe đất lở cứ gần dần gần, dần rồi nuốt từng mảng đất rẫy.
Sông Hậu coi vậy chớ không hiền. Nhà Dung dời nhà tới 4 – 5 lần, lần nào cũng xót xa như cái hồi má cạo bỏ mái tóc dài tới gót để vái trời ba chán tình nhân biết nẻo quay về. Cuối cùng thì má mở cái quán hủ tiếu dưới dạ cầu Bình Thủy, ngày cũng như đêm má quấn cái khăn rằn che cái đầu láng o của má mà mãi tới hơn một năm sau tóc mới phủ lốm đốm đen bạc đủ một lớp che đầu. Tóc người già lâu mọc nhưng mau bạc… Dung hỏi má sao không ním tóc lột quần “mấy bả” uýnh cho ba mớ rồi lôi ba về, mấy lần là “mấy bả” tởn không dám đụng tới ba chớ để ba đi hoài sao đặng, rồi má cạo đầu chi cho đau mái tóc má nâng niu cả đời. Má cười hiền khô biểu ba đi mệt thì ba về, còn uýnh “mấy bả” sao được, là ba dụ “mấy bả” trước mà. Má nói tỉnh queo mà mắt má buồn như khói buổi chiều phủ trên dòng sông Hậu. Má không dạy Dung bằng đủ thứ lý lẽ của phẩm hạnh như hồi đó ngoại dạy má. Má biểu Dung sống làm sao cho phải thì sống. Đừng có ràng buộc quá cái ý nghĩ của người đời về công, dung, ngôn, hạnh. Đời má thấm rồi, không có ép con gái má phải như má. Nghĩa là má không ép con gái má phải giới hạn trong sự dịu dàng, hiền thục, thông minh, đảm đang, chung thủy, tận tụy, có đức hạnh, trinh trắng… để thực hiện mục đích duy nhất và cuối cùng là làm hài lòng chồng. Má biểu, trinh tiết và đức hạnh của người phụ nữ được tính từ khi bước chân về nhà chồng.
Ba đi về giữa những cơn say, giữa sự cam chịu của má và sự thờ ơ của Dung. Cũng không biết vì sao cái ý nghĩ ba muốn làm gì thì làm, coi như không có ba và cái ý nghĩ đàn ông thiệt tầm thường len lỏi vào đầu óc Dung lúc nào không rõ. Thờ ơ, nó đến ngấm ngầm, nó len lỏi mỗi ngày rồi đương nhiên tồn tại như thể việc ba đi hay ở, việc ba say hay tỉnh, việc ba có cặp với bà Tư hay bà Bảy là chuyện của ba, không liên quan đến Dung. Nếu có buồn, thì Dung buồn cho má thôi hà. Đàn bà hiền như má mãi mãi là kẻ làm mướn ngay chính trong ngôi nhà của mình. Má cam chịu điều đó, má chỉ phản kháng âm thầm bằng cách không bao giờ muốn Dung phải lý tưởng như cái khuôn phép mà má đã được ông bà ngoại đặt ra. Hiền như sông Hậu muôn đời dâng hiến phù sa nhưng đến khi cuồng nộ bởi sự xâm lấn tàn phá hung bạo của con người cũng sẵn sàng điên cuồng nhấn chìm từng dải đất đã bồi cả trăm năm.
3. Sài Gòn, mùa hè năm thứ 8. Cũng không có gì thay đổi. Một tình yêu thờ ơ. Một nỗi nhớ thờ ơ. Một công việc tẻ nhạt đến mức Dung không còn cảm xúc với công việc Dung từng mơ ước. Những con chữ lướt qua mặt vô tri, sự cắt cúp hợp lý như một thói quen cũng không cần biết tác giả của những cuốn sách đó có biết đau không. Chỉ có sự bình yên không bao giờ giảm sút khi Dung ngủ với má, rúc vào mái tóc đã dài của má. Hồi má cạo đầu, dù ngày cũng như đêm má giấu cái đầu trọc trong tấm khăn rằn mà Dung cũng thấy sợ nữa. Tóc Dung dài, má chỉ cắt tóc máu lúc Dung hai tháng tuổi, tới khi Dung 17 tuổi tóc đã dài quá gót, phải bới lên. Nhưng rồi Dung đã cắt nó khi lên Sài Gòn, không phải để thành người phụ nữ hiện đại gì. Chỉ vì lần đó thiếu tiền, má chưa kịp gởi lên, Dung ra tiệm bán món tóc trinh nữ được hơn triệu đồng. Dung khóc tức tưởi sau khi về kí túc xá. Má cắt bỏ tóc là vì một ước mơ, một sự hy vọng cho sự trở về thật sự của ba. Ít nhất mớ tóc của má còn chứa đựng một nghĩa thiêng liêng nào đó. Má đem chôn mớ tóc ở góc vườn, coi như giã biệt cái ải trần ai đày má tới gần hết đời người. Cắt mớ tóc trần ai để đổi một hy vọng (dù là tưởng tượng) cũng là xứng đáng. Còn tóc trinh của Dung bị cắt đi đem bán đơn giản chỉ vì đói. Đời nhiều khi tàn nhẫn thế. Sự tổn thương đến thường xuyên và lâu dài đến mức rồi đến lúc người ta cảm thấy bình thường.
Ba điện thoại gọi Dung về, má bịnh nặng. Dung hỏi má bịnh bao lâu rồi sao không cho Dung hay? Ba biểu má không cho, nói để Dung yên dạ làm việc, má thương Dung một mình làm sao yên ổn giữa Sài Gòn rộng lớn. Ba thấy má mệt dữ lắm rồi mới lén ra sau hè gọi điện cho Dung. Dung xin phép về ngay, không kịp về phòng trọ xếp đồ. Sự bồn chồn lo lắng khiến Dung cuống. Tính gọi điện cho Cường nhưng rồi thôi, dù đã lướt qua dãy số điện thoại của Cường. Cũng chẳng cần báo để làm gì khi chính Dung mấy tháng trước đã bảo Cường đừng tìm Dung nữa.
Nhưng má không nói được nữa. Hơi thở đã dừng. Má nằm im lìm. Bộ bà ba phẳng phiu. Nét mặt muộn phiền cam chịu ám ảnh. Ba gục đầu nói nhỏ: “Má bây không đợi được. Bả đi khi ba vừa gọi cho bây. Bả dặn ra góc vườn đào mớ tóc của bả lên, nhét vô hòm cho bả”.
Dung run rẩy nâng mớ tóc trần ai của má. Trời ơi, kì lạ, nó còn mượt và thơm dầu dừa. Má gói lọn tóc bằng mấy lớp vải rồi bỏ vô cái hộp, cái hộp được quấn mấy lớp bọc… Như một nghi lễ… Dung áp mớ tóc vào ngực rồi đem đặt bên má. Vậy là cuối cùng mớ tóc trần ai má cũng muốn đem theo không bỏ được. Ba đứng chết trân nhìn mớ tóc của má, lần đầu tiên Dung thấy ba khụy xuống quỳ lậy má, nắm lấy bàn tay đã lạnh cứng của má mà xin má tha lỗi. Cả đời má có lẽ chỉ lúc này, khi má không bao giờ có thể cảm nhận bất cứ điều gì mới nhận được lời xin lỗi từ ba. Đột nhiên, kỳ lạ như mái tóc má cắt chôn cả chục năm còn thơm mùi dầu dừa, Dung nhận thấy khuôn mặt má giãn ra, thanh thản…
Lần đầu tiên, sau 8 năm rời bỏ Cần Thơ, rời bỏ ngôi nhà của má, ngay giữa lúc đau thương ngập tràn, Dung cảm thấy mình không cần phải đi đâu cả, dòng sông Hậu tuy có lúc dữ dằn nhưng vẫn trọn vẹn yêu thương, bao dung để đón những kẻ muốn trở về, như ba, như Dung…
Điện thoại rung lên liên tục, giọng Cường nói nhanh không ra hơi: “Anh tìm em khắp nơi và đã biết chuyện. Anh đang trên đường về Cần Thơ tiếp em lo tròn hiếu sự cho má. Em bình tâm…”. Dung bưng mặt khóc, mớ tóc lòa xòa rơi, Dung thảng thốt… Tóc trần ai đã kịp dài thay thế cho mái tóc trinh Dung bán đi từ dạo nọ… Sóng dưới dạ cầu Bình Thủy cồn lên. Ba vẫn quỳ, nắm lấy tay má, không rời...
Nguyễn Thị Việt Hà viết chảy trôi tự nhiên như nước chảy. Dòng sông chữ có nhịp điệu, khi nhẹ nhõm buông mình, khi gằn lên chất chứa luồng sâu sóng dữ. Chuyện hai người đàn bà, hai mẹ con với câu chuyện tình của hai thế hệ, lắng lại ở hình ảnh hai mái tóc. Hai mái tóc ẩn tàng hai số phận. Và những người đàn ông của họ, thảy đều tầm thường, khốn khổ trước những mái tóc rất đỗi bình thường ấy. Họ đáng bị kết án như thế.
Nữ nhà văn hiện sống và làm việc tại Cà Mau.
L.A.H
