 |
| Poline Viardo |
Tất cả những người đồng thời đều nhất trí là nàng không đẹp. Ngược lại mới đúng. Nhà thơ Đức Henrich Heine nhận xét rằng nàng giống như một bức tranh vừa xấu xí lại vừa kỳ cục, còn một họa sĩ thời đó thì cho rằng nàng xấu xí khủng khiếp.
Quả thật, bề ngoài của Poline còn xa mới đạt tới mức lý tưởng. Lưng nàng hơi gù, mắt lồi, nét mặt thô, miệng rộng.
Nhưng khi “Poline thần thánh” cất tiếng hát thì bề ngoài xấu xí của nàng lập tức biến đổi hẳn như có phép lạ. Dường như trước đó khuôn mặt nàng chỉ là hình phản chiếu qua một tấm gương cong và chỉ khi nàng hát thì khán giả mới được nhìn thấy khuôn mặt thật của nàng.
Vào một thời điểm biến đổi kỳ diệu như vậy trên sân khấu nhà hát opera ở Paris, nàng đã hớp hồn nhà văn trẻ người Nga Ivan Turgenev.
Người phụ nữ bí ẩn và hấp dẫn kỳ lạ ấy đã chiếm trọn trái tim Turgenev suốt đời. Mối tình lãng mạn của họ kéo dài hơn 40 năm và chia cuộc đời Turgenev thành hai giai đoạn: giai đoạn trước và giai đoạn sau cuộc gặp gỡ với Poline Viardo.
Những đam mê đầu tiên
Turgenev lớn lên trong điền trang của người cha là một địa chủ quý tộc giàu có. Cuộc sống riêng tư của Turgenev ngay từ thời trẻ đã gặp trắc trở. Mối tình đầu đã để lại dư vị cay đắng cho chàng thanh niên Turgenev 18 tuổi.
Katia, cô con gái trẻ trung xinh đẹp của nữ công tước Shakhovskaia, đã làm Turgenev say mê bởi vẻ tươi mát, ngây thơ và hồn nhiên. Nhưng ít lâu sau Turgenev ngẫu nhiên được biết rằng cô đâu có trong trắng như trong trí tưởng tượng của anh. Từ lâu cô đã có người tình và hơn nữa, người tình của cô lại chính là cha đẻ của anh. Turgenev thất vọng đau đớn. Từ đó, mỗi khi gặp Katia là anh lại cảm thấy xa lạ và thậm chí còn ghê tởm nữa.
Vỡ mộng với các nàng tiểu thư quý tộc, Turgenev quay sang tìm tình yêu ở những cô gái giản dị, chân thật trong giới nông nô. Và anh đã may mắn gặp được Avdotia, một cô thôn nữ tuy thất học nhưng xinh đẹp và thực lòng yêu anh.
Nàng sinh hạ cho anh một cô con gái tên là Pelena. Anh đưa hai mẹ con Avdotia về sống trong điền trang của mình, dự định sẽ sống hạnh phúc suốt đời bên họ. Nhưng số phận lại an bài cách khác.
Tình yêu đơn phương
Năm 1843, khi mới 25 tuổi, Turgenev quen biết nữ ca sĩ Pháp Poline Viardo trong một chuyến du lịch châu Âu và từ đó, trái tim ông chỉ thuộc về riêng nàng.
Ông không ngại là nàng đã có chồng và vui vẻ làm quen với Louis Viardo chồng nàng. Khi biết là nàng hạnh phúc trong cuộc hôn nhân với Louis, Turgenev thậm chí không đòi hỏi quan hệ giữa họ phải tiến xa hơn và ông bằng lòng với vai trò một kẻ tôn thờ tận tụy.
Biết chuyện, bà mẹ Turgenev hết sức bất bình và quyết định hạn chế tiền nong của con trai: Turgenev chỉ đủ tiền đến những thành phố mà Poline biểu diễn. Nhưng đối với một kẻ đang yêu như Turgenev thì sự bất bình của người thân và cảnh thiếu thốn tiền nong chỉ là chuyện vặt.
Poline dần dần trở thành một phần cuộc đời ông, còn giữa ông và chồng nàng thì hình thành một mối quan hệ như tình bạn. Thực tế là vào những năm đó, Turgenev gần như sống trong nhà Poline. Louis Viardo không ngăn trở những cuộc gặp gỡ trò chuyện giữa vợ và Turgenev. Một mặt, Louis tin cậy vợ, coi vợ là một phụ nữ hiểu biết. Mặt khác, tình bạn với Turgenev hứa hẹn cho ông ta lợi ích vật chất: Turgenev chi những khoản tiền cho gia đình ông ta.
Turgenev có hiểu vị trí trớ trêu của mình hay không? Có, ông hiểu rất rõ. Ông thường bắt gặp những ánh mắt thiếu thiện ý của những người quen biết ở Paris, họ nhún vai giễu cợt khi Poline giới thiệu ông với họ. Ông hiểu là ông đang từ một nhà quý tộc dòng dõi biến thành một kẻ gần như nô lệ của Poline.
Nhưng ông không làm khác được. Ông cảm thấy không thể chịu nổi nếu thiếu vắng Poline. “Tôi không thể sống nổi nếu xa em … Ngày nào tôi không được ánh mắt em chiếu rọi thì ngày đó là địa ngục”, ông viết cho Poline như vậy và không đòi hỏi bất kỳ một sự đền đáp nào.
Trong lúc ấy, tên tuổi Turgenev ngày càng được biết đến nhiều ở Nga. Những tác phẩm xuất sắc của ông được công chúng Nga đua nhau tìm đọc. Không còn ai coi ông là nhà văn mới bước vào nghề mà ngược lại, ông đã trở thành một trong những ngôi sao sáng nhất trên bầu trời văn học Nga.
Tuy nhiên, ông thành thật tin rằng sở dĩ ông có được vinh quang lẫy lừng như vậy là nhờ Poline. Trước khi công diễn những vở kịch được dàn dựng theo tác phẩm của ông, ông đều thầm thì nhắc đến tên nàng, tin rằng tên nàng sẽ đem lại may mắn cho ông.
Vào những năm 1852 - 1853, Turgenev sống trong điền trang của mình dưới dự giám sát của chính quyền. Theo nhận định của chính quyền Nga hoàng thì bài điếu văn ông viết sau khi Gogol qua đời có chứa đựng mối đe dọa đối với chế độ chuyên chế đương thời.
Nhưng vào tháng 3 năm 1853, khi được tin Poline sang biểu diễn ở Nga, Turgenev quyết định bất chấp hết. Ông kiếm giấy tờ giả, cải trang thành phụ nữ và lên đường đến Moskva để gặp gỡ người phụ nữ yêu dấu của ông. Nhưng ông đâu có ngờ mấy năm xa cách đã làm nguội lạnh tình cảm của Poline.
Tuy nhiên, ông vẫn bằng lòng ngay cả khi mối quan hệ giữa hai bên chỉ còn là tình bạn đơn thuần, miễn là thỉnh thoảng ông được thấy người phụ nữ yêu dấu của ông quay chiếc cổ thon thả của nàng và nhìn ông bằng cặp mắt đen láy đầy bí ẩn.
Những người phụ nữ khác
Sau đó một thời gian, vì hết hy vọng vào Poline nên Turgenev đành tìm cách thu xếp cuộc sống riêng tư của mình với người khác. Mùa xuân năm 1854, ông quen biết Olga Sergeevna, con gái một người anh họ xa của ông.
Olga 18 tuổi, nàng khiến ông say đắm đến nỗi ông đã nghĩ đến chuyện kết hôn với nàng. Nhưng quan hệ giữa hai bên càng tiến triển thì ông càng nhớ tới Poline. Vẻ trẻ trung ngây thơ của Olga cùng ánh mắt dịu dàng đầy tin cậy của nàng dưới hàng mi cụp xuống vẫn không thể thay thế được cảm giác ngây ngất mà ông cảm thấy mỗi khi gặp gỡ Poline.
Rút cuộc ông đành thú thật với Olga là ông không thể đáp ứng được mong muốn của nàng. Olga vô cùng đau khổ, còn Turgenev thì chỉ biết tự lên án mình nhưng không làm sao chế ngự được tình yêu bỗng lại bùng lên với Poline.
Vào năm 1879, Turgenev cố gắng lập gia đình lần nữa. Nữ diễn viên trẻ Maria Savinova sẵn sàng trở thành bạn đời của ông bất chấp hai bên chênh lệch quá nhiều về tuổi tác – năm đó Turgenev đã ngoài 60.
Năm 1882, Turgenev cùng Maria sang Paris. Thật đáng buồn là chuyến đi này đã đặt dấu chấm hết cho mối quan hệ giữa hai bên. Trong ngôi nhà của Turgenev ở Paris, thứ gì cũng nhắc ông nhớ tới Poline. Maria luôn luôn cảm thấy mình là người thừa và đau khổ vì ghen tuông.
Cũng vào năm đó. Turgenev ốm nặng. Các bác sĩ đưa ra một chẩn đoán khủng khiếp là ông bị ung thư. Đầu năm 1883, ông được phẫu thuật tại Paris và đến tháng 4 năm đó thì ông ra viện. Nhưng thay vì trở về nhà mình, ông đề nghị đưa ông đến nhà Poline, nơi nàng đã chờ ông.
Turgenev không còn sống được bao lâu nữa nhưng vào quãng thời gian còn lại ngắn ngủi ấy, ông cảm thấy thật hạnh phúc - bên ông luôn luôn có nàng Poline.
Ông đọc cho nàng viết những thiên truyện ngắn cuối cùng và những bức thư cuối cùng của ông. Ngày 3 tháng 9 năm 1883, Turgenev qua đời. Theo di chúc, ông mong muốn được chôn cất ở Moskva. Ông hầu như không có người thân ở Paris nên cô con gái lớn của Poline là Claude đã đưa thi hài ông về Nga. Nhưng ông không được chôn tại Moskva cũng như tại điền trang của ông ở Spaskoe mà ở Peterburg, thành phố mà ông chỉ ghé qua có một lần. Rất có thể bởi vì đứng ra lo việc an táng toàn là những người xa lạ với ông.
Vậy là trong hơn 40 năm trời, Turgenev đã dành cho Poline một tình yêu lý tưởng, sâu nặng, không đòi hỏi, không vụ lợi. Còn về phần Poline, tuy không đáp lại tình yêu của ông nhưng nàng vẫn dành cho ông một tình bạn thủy chung, trước sau như một.
Phải chăng vì thế mà trong các thiên truyện ngắn đặc sắc như “Mối tình đầu”, “Asia” cũng như trong các cuốn tiểu thuyết nổi tiếng như “Tổ ấm quý tộc”, “Ngày hôm trước”, “Cha và con”.., Turgenev đã sáng tạo được một loạt những hình tượng phụ nữ dịu dàng, tận tụy, giàu lòng hy sinh và tiềm ẩn ý chí mạnh mẽ mà người đời sau mệnh danh là “những người phụ nữ của Turgenev”?
