Đó là chưa kể khoái trò thả diều đánh khăng đánh đáo mà bọn trẻ nhỏ chúng tôi thì trò gì cũng xúm xít vào chơi theo người lớn. Trò thả đèn giời của các bác nông phu thường đã cao cao tuổi. Ở huyện Vĩnh Bảo quê tôi có hai mươi chín xã thì có hai mươi chín đội đèn giời. Hai mươi chín đội pháo đất. Hai mươi chín đội diều. Đội nào cũng rộn ràng sắc màu. Trước tết độ hai ba tháng, các làng, các xã bắt đầu rục rịch chuẩn bị tập hợp lực lượng. Đội pháo đất có hàng chục “pháo thủ”, mỗi nhóm thường thì ba bốn “pháo thủ” một tốp. Tối tối tập trung nhau ở sân kho hợp tác hoặc ở sân nhà ai rộng. Đất được chọn sẵn, các pháo thủ xoay trần “đánh đất” thành từng “quả” thật nhuyễn. Đất nhuyễn rồi các “pháo thủ” xoay trần vỗ nặn pháo. Pháo nhỏ ba anh ba quả. Mỗi quả to chừng quả bòng, khi chừng cái mũ, đấy là chơi thử đì đẹt thôi. Đến khi vào cuộc thường thì có khi các bác các đội thách nhau làm pháo to vành rộng bằng cái nón, bê lên ngang mặt, gieo xuống thân pháo xoay tròn một đôi vòng, sau đó nổ “ùm” một phát, vành pháo văng ra nằm đuỗn đuồn bên cạnh, có khi pháo nổ xong vành nhảy phốc lên nằm đuỗn đuồn trên lưng, được thế này là được tính số đo chiều dài gấp đôi! Có khi hai ba pháo thủ làm một con pháo khủng, to và nặng, to thì vành rộng bằng cái giần, cái sàng, vành pháo quăng ra to như chú trăn dài hai ba mét, sướng mắt vô cùng. Mỗi cuộc thi dân làng đứng thành vòng tròn vỗ tay cổ vũ, đánh chiêng đánh trống hò la, khi vào cuộc các pháo thủ đóng khố cởi trần trước khi nặn pháo còn múa vài đường quyền rồi mới vào cuộc. Nặn pháo xong ba người quỳ ba góc, một người nặn, hai người sẵn sàng bê “ông” pháo lên, ba pháo thủ nhịp nhàng nâng pháo ngang mặt và một người hô hai ba nào: Gieo! “ông pháo” được gieo xuống sau tiếng nổ là vành pháo quăng ra như trên tôi đã tả, cùng với tiếng trống tiếng reo hò là các trọng tài vào đo kết quả của từng thân pháo dài bao nhiêu bao nhiêu...
Giải thưởng pháo đất thường là khi một ba băng pháo đùng, khi thì một cây giò lụa, một cút rượu nút lá chuối…
Các “pháo thủ” rước quà về nhà trưởng nhóm đánh chén, đốt pháo tại chỗ mừng vui.
*
Lệ thả đèn giời ở quê tôi thì thường diễn ra đêm giao thừa. Các đội đến giờ không ai bảo ai đem đèn lên đê, đốt thả vào thời khắc chuyển giao thời gian. Đèn đốt đua nhau túa lên trời từ ba phương, bốn phía. Đêm giao thừa tiếng pháo nổ liên hồi, các dây đèn nối đuôi nhau túa lên trời như sao giăng cùng với tiếng hò hét, tiếng phèng la, tiếng trống gõ đủ thứ tạo cho đêm giao thừa sống động linh thiêng khiến người người hồ hởi. Mãi tới ba giờ sáng ánh sáng đèn giời mới ngớt.
*
Ngoái đi, ngoái lại, nhoáng một cái, thế là tôi đã xa quê bốn mươi năm rồi. Bốn mươi năm xa cái làng Sưa bé nhỏ nép mình bên sông Hóa, xa tuổi thơ thả trâu chân đê, bắt chuồn chuồn giữa trưa hè ruộng thuốc lào nhà ai đêm qua mới bẻ lá còn sực nức mùi cay nồng của chân chất quê mùa; xa ngôi trường làng sơ tán dưới những lũy tre ken dày với bóng thầy Thìn áo nâu, guốc mộc; xa thầy Công có mái tóc bồng, thầy Giao cao lênh khênh, giảng địa lý như giảng đạo Đất Trời; xa thầy Cách dạy Sử lúc nào cũng trầm tư sâu lắng. Các thầy giảng văn Nguyễn Trãi, đọc thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, giảng về rẻo đất Vĩnh Lại xưa, Vĩnh Bảo nay là vùng sa bồi địa linh nhân kiệt trong căn nhà hầm lớp học, át tiếng máy bay Mỹ gầm rú lúc gần, lúc xa, và cả lúc chúng lao xuống, thả bom, vọt lên, xé rách bầu trời ngay trên đỉnh đầu. Các thầy tôi giảng bài hay như một nghệ sĩ, hấp dẫn như một đạo sĩ, truyền cảm như nhà tiên tri, quyến rũ dịu dàng như mẹ cho con bú. Còn lũ trẻ chúng tôi như lũ chim non được chim mẹ dạy cách dang cánh bay; cách chọn cành đậu; cách hót ca khi bình minh đến, cách gọi bầy lúc chiều tà buông; cách chọn hạt ăn và cả cách theo đàn tung cách lên bầu trời, cách sải cánh giữa đời lúc thuận gió, và cả khi sa cơ, lẻ bạn...
Bốn năm mươi năm trước tôi cũng là một cậu thiếu niên chín mười, rồi thoắt cái thành chàng trai mười tám. Lứa chúng tôi lớn lên trong khoảnh khắc thời bình hiếm hoi giữa hai cuộc chiến chống Pháp và chống Mỹ với những trò chơi dân gian và với cả bài đồng dao lam lũ quê mùa:
vú bà Xoay
vay bà Đào
cào bà Đăng
răng anh Chấn
lợn cấn ông Ro
bò bác Tục
dùi đục bác Giẳng
cẳng chị Thuật
vật anh Xanh
canh chị Bé
chợ vé ông Trâm
mâm chú Động
tính cộng bà Sen
kèn anh Sửu
tửu ông Trăm
tằm nhà chùa
cua bà Gốc
cốc chị Vị
thị bà Múp
úp anh Tụ...
 |
Trọng tài lấy thước đo độ dài của vành pháo. Đội nào có vành pháo dài liền mạch nằm vắt ngang thân đẹp mắt nhất sẽ thắng cuộc. Ảnh: Lê Bích
Món quà quê mùa do thiên nhiên ban tặng cho lũ trẻ nhà quê chúng tôi, nuôi nấng chúng tôi lớn lên nhem nhuốc, nhưng gần gũi và thân thiện, tạo nên vẻ đẹp tâm hồn con người nhà quê vừa hồn nhiên phóng túng lại vừa nồng ấm chan hòa mà chốn thị thành ngùn ngụt cõi người chẳng bao giờ có được.
Món quà ấy bây giờ chỉ còn trong mơ.
Chỉ còn trong mơ.
Chỉ còn trong mơ mà thôi!
_______________
Hà Nội mùa Thu 2016
