Làng Stơr, xã Tơ Tung, huyện Kbang, Gia Lai bây giờ được bao bọc bởi các dãy núi trùng điệp. Xuyên qua vách núi là tới cánh đồng lúa bạt ngàn.
Ký ức
Làng Stơr có núi Ta Gu sừng sững sau lưng, suối Ktơ Răk chảy ngang qua tạo thành vị trí hiểm yếu.
Gặp già Đinh Thị H’Nghen (1940) khi đang dệt chiếc váy thổ cẩm để tặng con gái trước khi đi lấy chồng, dù tuổi đã lớn tuổi nhưng đôi tay dệt vải vẫn thoăn thoắt, nhịp nhàng rập khung. Bác H’Nghen học dệt thổ cẩm từ mẹ lúc 5 tuổi, đến năm 17 tuổi bác đã dệt hàng trăm chiếc áo cho bộ đội. Theo bác H’Nghen, để dệt được một chiếc áo phải có bông Ba Na se thành sợi, loài cây này mỗi năm chỉ cho quả một lần rồi chết. “Nghe theo lời bác Núp, phụ nữ trong làng tập trung dệt nhiều tấm vải thổ cẩm. Áo đan cho bộ đội hàng nghìn chiếc, ai cũng khen vì mặc vừa ấm vừa bền”- Già H’Nghen nói.
Con suối Ktơ Răk cũng gắn với những người vận chuyển muối, gạo, súng, tài liệu cho cách mạng. Nhân chứng hiếm hoi còn lại là bác Đinh Ngân (73 tuổi). Ngồi ngoài hiên nhà sàn cặm cụi đan gùi, thấy chúng tôi, bác Ngân nở nụ cười mộc mạc rồi mời lên hiên nhà sàn nói chuyện. Bác Ngân có một đặc điểm là bất kỳ ai đến nói chuyện cách mạng là ông ưng cái bụng rồi. Bác Ngân kể: “Năm 1966 mình tham gia cách mạng với nhiệm vụ vận chuyển muối, gạo, tài liệu. Thời điểm đó, tất cả phụ nữ, già trẻ đều tập trung giã gạo, sau đó những thanh niên khỏe mạnh gùi đến thị trấn Kbang. Để không bị giặc phát hiện, tất cả phải đi dọc theo suối Ktơ Răk, ven theo chân núi, đi 1 đêm là đến.
Năm 1968, đang gùi gạo đi xuống An Khê mình bị bắt. Giặc dùng roi, kìm sắt đánh vào mặt rồi hỏi mình mang muối cho cách mạng phải không? Bọn nó hứa nếu khai ra chỗ ở của bộ đội sẽ được thả, cho tiền mang về nữa nhưng mình không cần. Mình nói là đi lấy muối về cho buôn làng, bọn nó đánh nhiều nhưng mình quyết không khai, 5 tháng sau nó thả.
Bộ đội đến làng ai cũng mừng, nhưng người dân nghèo, chỉ có củ mì cho ăn thôi. Có lần 30 chú bộ đội vào làng xin cơm, nhưng hôm đó chỉ có cho mỗi người một miếng củ mì nhỏ thôi và hẹn ngày sau quay lại sẽ có cơm ăn. Vậy là 30 chú bộ đội đi ra QL19 đánh giặc nhưng hôm sau quay lại chỉ còn 10 người. Mẹ mình hỏi các chú kia đâu hết rồi nhưng không ai trả lời, cũng không ăn cơm” – Bác Ngân rưng rưng kể.
Bác Đinh Srăng sinh năm 1937 đang vác bó củi lớn. Đến gặp bác Đinh Srăng (SN 1935) vào buổi trưa như thiêu đốt của nắng Tây Nguyên, vậy mà, người làng Stơr cho biết đều đặn mỗi ngày bác Đinh Srăng đi bộ 5km đường đồi núi để chăn bò, trồng ngô trên rẫy. Chúng tôi đến nơi lúc hơn 12 giờ trưa, cũng là thời điểm bác Srăng vác một ôm củi to trên vai, bước đi thoăn thoắt vượt núi, trên tay là mấy búp măng nhỏ để nấu bữa trưa.
Bác Đinh Srăng kể: Mình là người đi rừng giỏi nhất làng, thuộc tất cả đường đi nơi đây, nên năm 16 tuổi được dẫn bộ đội diệt giặc Pháp. Năm hơn 20 tuổi, mình tham gia chống Pháp được 5 năm với 4 trận đánh lớn, rồi bị bắt vào nhà lao ở Gia Lai. Bị nhốt 2 năm 3 tháng chúng không khai thác được gì nên đành thả.
Sau đó, mình tiếp tục tham gia kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Trận lớn nhất là trận đánh ở chân đèo Mang Yang, mình dẫn 160 bộ đội đánh 3 xe tăng, 40 ô tô các loại chở lính. Năm 1963, lính Mỹ bắt mình ở chợ An Khê khi đang mang tài liệu cho bộ đội, rồi nó mang đi đày ở nhà tù Phú Quốc, mãi đến ngày thống nhất mình được trả về.
Bác Đinh Yom bị trúng đạn của địch khi đang bắn B40. Đến nhà bác Đinh Yom (72 tuổi) buổi chiều tối. Bác Yom là người tham gia cách mạng năm 18 tuổi, sau đó làm xã đội trưởng. Vết thương xuyên thủng bắp cơ tay bên phải của bác Yom chỉ cần cử động mạnh là rỉ máu. Tuy vậy, khuôn mặt của bác vẫn rạng ngời, nở nụ cười đầy khí phách- Bác Yom kể: Năm 1966, nhận được tin báo có 2 xe tăng, 2 xe Jeep và hàng chục xe ô tô chở lính các loại đi qua QL19, xã Hà Tam, huyện Đắk Pơ, Gia Lai với quân số hơn 200 tên. Ngay lập tức, huyện đội trưởng Y Kim chỉ huy 3 tiểu đội cùng 20 dân quân đào 30 hầm cách QL19 30m, phục kích bằng 20 quả đạn B40, 20 quả đạn B41 cùng súng AK. Trận đánh thắng lợi hoàn toàn- Bác Yom kể bằng giọng đầy hào hùng.
Bông hoa của núi rừng
Chiến tranh đã lùi xa, để có hòa bình, cuộc sống ấm no ngày hôm nay, biết bao xương máu của những người đi trước đã đổ xuống. Đau thương mà làng Stơr trải qua đã được ghi vào sử sách, nhưng điều to lớn hơn cả là thế hệ trẻ nơi đây đang tiếp nối truyền thống cha ông với nhiệm vụ mới là xây dựng quê hương, đất nước phát triển. Một trong số đó là Đinh Thị Ngôn (SN 1989, cháu ngoại của anh hùng Núp) đang làm cán bộ văn hóa của huyện Đắk Pơ (Gia Lai). Ngoài khuôn mặt đẹp như hoa pơ lang, đôi mắt long lanh, Ngôn có thể chơi được tất cả các nhạc cụ của người Ba Na. Hơn cả là, sau khi được nhạc sĩ An Thuyên đích thân về làng tuyển chọn vào học lớp tài năng trẻ của Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội, Ngôn mang những kỹ năng và kiến thức của mình được học về dạy những em nhỏ trong làng.
“Bất ngờ lắm, lúc mình học lớp 7, nhạc sĩ An Thuyên trực tiếp về làng Stơr tuyển chọn những người có năng khiếu âm nhạc để đưa đi đào tạo chuyên nghiệp. Cả ba chị em mình lên hát bài Ngọn lửa cao nguyên, người hát người bè. Hát xong, nhạc sĩ An Thuyên hỏi ai dạy các con? Cả 3 chị em trả lời rằng tự tập hát thôi, chứ ở rừng thì làm gì có ai dạy. Nghe xong bác Thuyên nhận cả ba. Sau tốt nghiệp, mình đi theo Đoàn ca múa nhạc tỉnh Đắk Lắk một thời gian. Nhưng vài năm sau, biết không thể rời xa quê hương nên đã quay trở lại”- Ngôn kể.
Bông hoa của núi rừng Đinh Thị Ngôn. Theo Ngôn, người dân làng Stơr đã bỏ được những tập quán sinh hoạt lạc hậu, tiếp cận với công nghệ hiện đại áp dụng vào sản xuất. Những đứa trẻ đều được học hết phổ thông. Bò, gà, lợn người dân đều thả rông, xe máy của người dân cũng thường để cả chìa khóa dựng ngoài đường nhưng không ai lấy.
Nói về Ngôn, trưởng thôn làng Stơr Đinh Sưl chia sẻ: “Ngôn là đoàn viên thanh niên nên hay động viên các em nhỏ phải học hành chăm chỉ để được đi ra ngoài xã hội, học hỏi văn minh. Cũng bởi vậy mà làng Stơr có rất nhiều em đã tốt nghiệp đại học. Trong các giải văn nghệ do huyện hay tỉnh tổ chức, có sự hướng dẫn của Ngôn, làng Stơr đều mang giải nhất về làng. Nếu thấy hơn 80 hộ dân trong làng có nhà nào nghèo, Ngôn cũng sẽ đứng ra vận động bà con quyên góp tiền để giúp đỡ”.
Anh hùng Đinh Núp là người đồng bào Ba Na, có tên gọi khác là Sar, sinh ngày 2/5/1914 tại làng Stơr, xã Nam, huyện An Khê nay thuộc xã Tơ Tung, huyện Kbang. Năm 1935, trong một lần quân Pháp về làng bắt phu, dân làng lánh hết vào rừng, một mình Đinh Núp ở lại dùng nỏ bắn Pháp chảy máu để chứng minh với dân làng rằng Pháp cũng là người, có thể chống lại được. Làng Stơr gắn với tên tuổi của anh hùng Đinh Núp như cánh chim đầu đàn của các dân tộc Tây Nguyên trong lịch sử chiến tranh cách mạng với hầm chông, bẫy đá, vũ khí thô sơ,... và niềm tin vào Đảng.
