Đệ nhất săn cá ngát sông Mê Kông

Ông Hồ Văn Năm với cái vợt bắt cá ngát - Ảnh: Tùng Huyên

Lần theo con đường đất ngoằn ngoèo có hàng dừa nghiêng nghiêng bóng mát của ấp Thanh Sơn, xã Thanh Tân (Mỏ Cày, Bến Tre), tôi tìm nhà ông Hồ Văn Năm, người nổi tiếng về bắt cá ngát trên sông nửa thế kỷ nay.

Dáng người to khoẻ, cái cười thật hào sảng, ông kể về cơ duyên đưa ông đến với nghề bắt cá ngát bằng tay: “Lúc mới mười tám đôi mươi, tôi làm nghề chài lưới. Thời đó, cá tôm còn nhiều. Ban đầu, tôi chài lưới như người ta thôi, vùng vẫy ở sông Hàm Luông, xung quanh cù lao Minh, cù lao Bảo đổ ra biển Thạnh Phú.

Một lần lặn xuống gỡ lưới, tôi tình cờ bắt gặp hang cá ngát. Không biết làm sao bắt, tôi bèn đem chài lưới phủ bên trên, chọc cây vào hang rượt đuổi, một số phóng ra theo các ngách. Tiếc quá, tôi đưa tay chộp không ngờ đụng ngạnh cá, đau nhức đến phát sốt mất mấy ngày. Từ đó tôi đâm ra để ý đến con cá ngát”.

Một lần, bên ly rượu đế với bạn nhậu, lai rai vui chuyện ông bày tỏ sự tiếc nuối: “Cá ngát ở cửa sông nhiều quá trời mà không biết làm sao bắt được. Không bắt được nhưng đụng tay vào là dễ bị đâm phát bệnh“. Ông Đỗ Tùng, một người bạn có biệt tài săn cá ngát cười xòa, nói: “Bị đâm đau vậy chứ muốn bắt cá ngát lại phải dùng tay. Tuy nhiên, không thể chộp cá trong nước mà phải đón ở cửa hang”. Ông Đỗ Tùng nói rõ hơn là phải làm những cái vợt bịt kín các miệng hang rồi hãy gây tiếng động xua đuổi cho cá trong các ngách hang vọt ra, chui vào vợt.

Ông Năm nghe theo, làm những cái vợt lưới có miệng tròn đường kính khoảng 0,5m, rồi bóp lại nhỏ dần để thắt túm ở đuôi, dài 1,2 - 1,5 mét. Con cá ngát rất khôn, chúng đào một hang để ở, nhưng có 2 hoặc 3 ngách để tránh kẻ thù, mỗi khi có động, nó thập thò trước cửa ngách rồi phóng ra như tên bắn tẩu thoát.

Nắm được đặc tính trên, ông Năm lặn tìm được hang liền nhẹ nhàng dùng vợt lưới bịt các miệng hang, ngách. Sau đó dùng cây sắt xăm, đâm lia lịa vào các ngách phía trên, hai chân động loạn xạ vào miệng ngách. Vậy là cá ngát ở trong hang hoảng loạn vọt chạy và nhảy luôn vào vợt.

Dụng cụ chỉ là những cái vợt đơn giản ấy, với tài lặn tìm hang cá ngát trên những dòng sông rộng mênh mông, một mình một thuyền trải qua hơn nửa thế kỷ, trọn đời ông Năm gắn bó với cái nghề chưa mấy ai bắt chước được. Những người quen biết vì thế gọi ông là “Năm rái cá”.

Ông Năm chìa đôi bàn tay đầy vết thẹo cắt, đâm cho tôi xem rồi bảo: “Bị cá ngát đâm đấy. Đâm nhiều riết mà tôi quên đau luôn”. Tôi sờ vào bàn tay ông, thoáng rùng mình khi tưởng tượng những vết đâm nhức nhối đến phát sốt trong cuộc đời ông.

Ông nói: “Bây giờ cá ngát nhỏ đâm tui chẳng hề hấn gì, chỉ sợ con lớn đâm thôi”. Để cho ngạnh cá ngát đâm không còn gây cảm giác đau thì đã phải trải qua những cơn đau nhức tới tận cùng, nỗi đau cũng đã thành chai sạn như chai sạn trên bàn tay ông. Quả là nghề gì cũng có cái giá của nó, nghề hạ bạc trên sông Mê Kông hùng vĩ để bắt loài cá ngát thơm ngon có giá thật ghê gớm.

50 năm làm nghề và hàng trăm tấn cá

Cá ngát khổng lồ trên sông MêKông

Cá ngát có nhiều nhất tại sông Hậu. Ông kể, có ngày ông bắt được gần 50 kg cá ngát. Ông từng bắt được con cá ngát nặng 30 ký, vòng thân cỡ 3 tấc, bán con cá mua được cả chỉ vàng.

Theo kinh nghiệm của ông, bãi cá ngát thường nằm sau một cái “cấp”, nghĩa là một bờ đất sâu hoắm mà phía dưới là bãi bùn chạy dài dài, độ sâu chừng 4- 6 sải tay.

Nơi đó chắc chắn là có nhiều hang cá ngát. Vì hang cá ngát ở sâu như thế nên muốn bắt chúng phải chọn lúc con nước kém. Mà nước kém thì khi ban ngày khi ban đêm nên nghề của ông không tính đêm ngày.

Vui miệng ông hồ hởi: “Nghề này, vui nhất là bắt nhiều cá ngát. Đau nhất bị là cá ngát đâm. Nhưng phát ớn nhất là lặn bắt cá, khi trồi lên gặp xác chết trôi sông, sợ khiếp vía, bỏ mấy ngày không dám ra sông”.

“Cá ngát có hai loại, sống ở nước mặn và nước ngọt”, ông Năm kể. Con cá ngát sống ở nước mặn miệng lớn nhưng đầu dẹp, da màu vàng. Còn con cá ngát sống ở nước ngọt, mình trơn bóng, da đen mun, đầu tròn hơn cá nước mặn. T

hịt cá ngát rất ngon có giá cao. Nhưng, trứng cá ngát mới là thứ có giá trị cao nhất trong con cá ngát. Con cá ngát 6 - 7 ký thì bọc trứng nặng cả ký. Trứng cá ngát to bằng hạt tiêu, kết thành chùm mà đem nghiền với thịt heo và gia vị làm chả, ăn có mùi béo ngậy, rất ngon và bổ. Mùa cá đẻ trong tháng 9 - 10 - 11, một ổ cá ngát có thể nở từ 500 - 700 con cá con.

Ông đưa tôi lên chiếc ghe máy D9 chạy ra sông biểu diễn màn lặn. Thật không thể ngờ ông già gần 80 tuổi mà nhảy ùm xuống nước như con rái cá, lặn cả phút ở độ sâu 5- 6 sải tay.

Trung bình mỗi ngày ông lặn 4 giờ nên có thể thấy một phần khá lớn cuộc đời của ông là ở trong lòng sông Mê Kông. Ông nhẩm tính một ngày bình quân ông bắt được 7 ký cá ngát, một năm lặn bắt 300 ngày, và nhân cho hơn 50 năm, số lượng cá ngát ở sông Mê Kông ông bắt được là hàng trăm tấn.

Nhờ săn cá ngát mà ông tậu được mấy công đất, nuôi 11 đứa con. Hiện nay 9 người con đã có gia đình. Mặc dù ông Năm thường dẫn con cái đi săn bắt cá ngát nhưng chỉ có anh Hồ Văn Thành 41 tuổi là người đam mê và nối nghiệp của ông.

Các con của ông thấy ông tuổi già khuyên ông giải nghệ, ông thấy sức khoẻ của mình cũng đã kém nhưng sông nước đã thành máu thịt trong ông, thỉnh thoảng nhớ sông, nhớ vàm, ông lại đi một vài ngày.

Ngồi chống tay ngẫm nghĩ phận người sống đời hạ bạc và phận cá ngát, ông Năm nói: “Năm tháng bồng bềnh theo con nước mưu sinh từ nguồn thủy sản do thiên nhiên hào phóng ban tặng, nghề hạ bạc đã nghĩ ra nhiều cách bắt cá từ thô sơ đến hiện đại. Con cá trong thiên nhiên cũng đã đến hồi cạn kiệt. Ước chi các nhà khoa học nghiên cứu cho cá ngát sinh đẻ như cá tra, cá ba sa và có thể nuôi thì hay quá”.