Hàm Rồng bi tráng - Kỳ I

Hàm Rồng bi tráng - Kỳ I
TP - Đã 45 năm kể từ ngày máu lửa kéo dài suốt 7 năm, quân dân Hàm Rồng Nam Ngạn đối mặt với dã tâm của kẻ thù quyết đánh sập cây cầu giao thông huyết mạch. Tôi lại về Thanh Hóa, về Nam Ngạn Hàm Rồng không phải để hát dô tá dô tà...

Còn mô nữa mà làng, đã nên phường. Phường Nam Ngạn. Nhưng không hiểu sao tôi cứ ưng gọi là làng. Làng Nam Ngạn, ngôi làng phía bờ Nam cầu Hàm Rồng từng là túi bom Mỹ bắt đầu từ ngày mùng 3 và mùng 4 tháng tư năm 1965.

Cảnh xưa

Để tránh hỏa lực tầm thấp tầm cao của các lực lượng bảo vệ cầu, ròng rã ngày đêm suốt 7 năm trời đánh phá mà cầu Hàm Rồng vẫn trơ trơ sừng sững, các phi công lão luyện Huê Kỳ đã không ngần ngại bấm nút cho phần lớn các cỡ bom chệch đi mà trút xuống cái chấm xanh bé nhỏ cách cầu chỉ non hai cây số đường chim bay - làng Nam Ngạn.

Chắc có lẽ khi ấy họ đâu biết làng Nam Ngạn có hai trung đội dân quân trai và gái không đi sơ tán như tất thảy người dân khác mà liên tục bám trụ kiên cường chiến đấu và phục vụ chiến đấu cùng với các lực lượng giữ cầu.

Nam Ngạn xác xơ nát tướp ngày ấy nay đã xanh mướt mát dừa. Đã chật chội bộn bề quần cư với trăm thứ mưu sinh quá xứng và trên cả tên phường chứ không hề gượng!

Thăm làng trước nhất phải ghé chùa. Kính cẩn thắp nén hương trước Tam Bảo, lòng dậy lên cảm giác kinh sợ. Phải là sự nhiệm màu nào đó thì Nam Ngạn nát tướp xác xơ bình địa những năm ấy duy có hai thứ vẫn sừng sững trong khung cảnh trần thùi lụi bom đạn: ngôi chùa Mật Đa đây và một cây gạo cổ thụ.

Mỗi cữ hoa, hẳn những chấm son này con mắt thần điện tử trên hàng trăm chiếc phản lực siêu thanh của Mỹ có lẽ cũng đọc được?

Vậy nên ngay từ trận đầu mùng 3 mùng 4 rồi cho những năm ác liệt về sau, sư thầy trụ trì Đàm Xuân đã cho phép dân quân làng Nam Ngạn dỡ cánh cửa chùa làm băng ca cứu thương đưa thương binh của các trận địa vào chùa mà điều trị. Cụ lại cho dỡ một phần nhà Tổ làm nhà trú ẩn chặt dừa vườn chùa, trái để bộ đội giải khát, lá dừa để ngụy trang. 

Còn nữa, một việc lạ, như là khó tin có lẽ cũng cậy nhờ phúc làng linh thiêng che chở. Trừ hai liệt sĩ dân quân hy sinh trong trận chiến ác liệt ngày 26-5-1965 và mấy người nữa bị thương, còn đại đội dân quân Nam Ngạn qua hàng trăm cuộc chiến đấu hầu hết còn lành lặn cả!

Chùa còn lưu lại hai câu thơ của Huy Cận tặng sư Đàm Xuân viết năm 1965 Cởi áo cà sa ký lên Tam bảo/Xông pha chiến trận giết giặc lập công.

Phép màu nhiệm nào đó có lẽ kẻ trần tục này không được phép luận bàn nhưng tôi chợt nghĩ đến khí thiêng từng quần tụ ở Nam Ngạn.

Ngôi làng phía Nam Hàm Rồng, thuở Trần đã có 500 tráng đinh trong đội thủy binh của Chu Văn Lương, thứ quân địa phương lợi hại của vua Trần. Ngôi chùa làng sau này, thời gian có sức hủy hoại gớm ghê, mấy pho tượng cũ đến mức bục cả ra.

Tượng bục vỡ nên bất ngờ phát lộ một số đồng tiền cổ khi chế tác tượng, người xưa đã yểm trong đó có đồng Thái Bình Thông Bảo (550-570) Thánh Lịch Thông Bảo (698) Khai Nguyên thông bảo (723) cộng với 12 đồng tiền đời Đinh Lê.

Hàm Rồng bi tráng - Kỳ I ảnh 1
Sư thầy Đàm Duyên cùng tác giả

Chùa sớm nay vắng. Sư thầy Thích Đàm Duyên nhỏ nhắn thanh thoát trong bộ nâu sồng đang hong nắng ven bực thềm móm mém  khẩu trầu xởi lởi khi khách hầu chuyện thưa tôi hành Canh Giáp Tý, tuổi 87 là liền anh mặc dù kém thầy Đàm Xuân 12 tuổi kế thầy Đàm Xuân viên tịch trụ trì chùa này...

Ánh mắt cụ dõi theo âm thanh lích chích của đàn sẻ trên sân nắng thư thả kể cho nghe chùa xây lớn từ thời Hậu Lê và đợt trùng tu lớn thời Thành Thái. Đợt trùng tu lớn nữa gần đây là kết thúc chiến tranh chống Mỹ.

Chất giọng cụ cứ nhẹ thênh về thời đạn bom,  cảnh sân chùa, trong chùa la liệt thương binh sau mỗi trận đánh. Về vô số lần nấu cơm nấu nước cho bộ đội. Hai thầy trò Đàm Xuân, Đàm Duyên không mấy đêm được yên giấc.

Ban nãy ở nhà Tổ, khi chiêm bái pho tượng sư Đàm Xuân tôi nhác thấy tấm bằng Huy chương kháng chiến hạng Nhì (Sư Đàm Xuân được hạng Nhất) mà nhà nước tặng cho hai cụ cùng nhiều bằng khen giấy khen khác vì thành tích phục vụ chiến đấu của hai nhà tu hành.

Khi trở ra, qua nhóm tượng đài đặt trước cổng chùa thấy hơi là lạ. Nhiều lần qua làng Nam Ngạn nên đã quá quen với nhóm tượng đài dân quân ba người bằng xi măng cốt thép được dựng từ những năm cuối 70 đầu 80. Công trình của thầy trò trường Mỹ thuật Hà Nội.

Bảo là được, là hoành tráng thì cũng còn tùy nhưng có lẽ lâu nay quen nhìn nên đâm quen mắt với khách thăm quan khi về Nam Ngạn. Thà để nhóm tượng, nguyên thủy bằng xi măng quét vôi trắng với thời gian đã lở lói và hơi mông mốc như thế đâm còn có lý, nhưng bữa nay, trong không khí kỷ niệm 45 năm trận đầu quân dân Hàm Rồng đánh thắng, kinh phí không biết rót có dồi dào không, người ta đã vội phủ lên chất liệu chi đó dở nâu dở đỏ nom nhóm tượng đâm lạ hoắc!

Chưa hết, bệ tượng lại cho ốp thứ đá lát nền đen sì. Không phải chuyên môn nên chả dám lạm bàn nhưng có lẽ phải là lâu lắm, người dân làng Nam Ngạn lẫn khách tham quan mới quen mắt được.

Chợt giật thột khi nghĩ đến cây cầu Hàm Rồng vừa mới được khoác nước sơn bóng lộn. Đành một nhẽ cây cầu đã xuống cấp lâu nay nhưng làm chi thì làm chả hạn gia cố sao đó bằng phương pháp hiện đại nào đó cho nền đường trên cầu đỡ lồi lõm, cầu đỡ rung bần bật khi tàu xe ầm ầm qua còn cái màu cũ kỹ mốc meo của cây cầu là còn phải tính!

Hàm Rồng bi tráng - Kỳ I ảnh 2
Cụm tượng đài Nam Ngạn - Ảnh: Hồng Vĩnh

Sơn phết tỉa tót ra sao chứ không bỗng một chốc mà nhóm tượng này lẫn cầu kia cứ như mới được dựng vài hôm nay chứ không phải đã đượm màu thời gian lẫn trận mạc nghiệt ngã?

Người cũ

Ông giáo Ngô Thọ Văn, người làng Nam Ngạn, vốn chỗ quen biết đã về hưu  dẫn tôi đến nhà cụ Ngô Thọ Lạn. Cụ  Lạn mất đã lâu nhưng câu chuyện cả nhà đánh Mỹ có lẽ khó mà phai nhạt trong tâm trí người làng.

Trận đánh ngày 26-5-1965 có lẽ phải ghi đậm trong sử làng lẫn sử nước. Hai trung đội dân quân trai và gái làng Nam Ngạn đều được huy động vào trận đánh ác liệt này. Hàng trăm lượt chiếc máy bay đủ loại thay nhau bổ nhào đánh cầu từ sáng sớm đến chiều tối.

Đạn dưới đất bắn lên, bom tên lửa trên trời giáng xuống ùng oàng mịt mù một vùng. Cứ ngỡ như bọn Mỹ hạ quyết tâm, trong ngày hôm ấy phải thanh toán dứt điểm cây cầu huyền thoại Hàm Rồng. Hai tàu hải quân ở mạn hạ lưu, một tàu thương vong nặng.

Dân quân Nam Ngạn trong đó có Ngô Thị Tuyển liên tục phải bơi ra tàu tiếp đạn cứu chữa thương binh lẫn tham gia chiến đấu. Trong số đó tình cờ làm sao bốn người con của cụ Lạn là dân quân Ngô Thọ Sắp, Ngô Thọ Sếp, Ngô Thọ Đặt và Ngô Thọ Sáu đều ở trên hạm tàu hải quân đó.

Trận đánh diễn ra vô cùng ác liệt. Đất đối không, không đối đất căng thẳng. Một số chiến sĩ Hải quân hy sinh. Do được hướng dẫn tập luyện nên lực lượng dân quân có thể thay thế phối hợp sử dụng các hỏa lực sẵn có trên tàu như pháo 14 ly 5, 37 ly.

Đến  lượt hai anh em Ngô Thọ Đặt, Ngô Thọ Sáu bị thương. Một ý nghĩ thoáng qua người anh Ngô Thọ Sắp, nếu một quả bom rơi trúng tàu, coi như cả nhà bốn anh em đi đứt! Nghĩ thoáng vậy thôi chứ không ai rời tàu vào lúc gian nguy ấy.

Chiều tối trận đánh dứt. Đêm đó, dân làng Nam Ngạn đau buồn tiễn đưa Ngô Thọ Sáu, do bị thương nặng đã mất. Đến nửa đêm sau lễ kết nạp Ngô Thọ Sáu tuổi 18 vào Đảng thì nữ dân quân Lê Thị Dung trong trung đội dân quân gái cũng trút hơi thở cuối cùng tại bệnh viện do vết thương quá nặng. Ngô Thọ Đặt được đưa đi cứu chữa may mà qua khỏi.

Bà Lê Thị Thục, vợ ông Đặt là thành viên trong trung đội dân quân ngày ấy, hướng về phía bàn thờ có di ảnh liệt sĩ Ngô Thọ Sáu mãi mãi trẻ trung nụ cười tuổi 18 giọng ngùi ngùi, chụp ảnh hồi ấy là hiếm. Sở dĩ có tấm ảnh  là do chú ấy đi chụp làm hồ sơ để đi học trung cấp. Bên cạnh là di ảnh của chồng bà, ông Ngô Thọ Đặt mất đã 3 năm nay.

Thầy giáo Văn cứ lấy làm lạ mãi rằng,  buổi sáng ngày 26-5, tận trên mãi chiến trường Điện Biên Phủ, khẩu đội pháo phòng không của người con cả cụ Ngô Thọ Lạn là Ngô Thọ Soạn, khi ấy đang đóng quân ở Điện Biên cũng bắn rơi một máy bay Mỹ.

Vẫn chất giọng ngùi ngùi, bà Thục nhắc đến người nữ trung đội trưởng dân quân Nam Ngạn Hàn Thị Thìn. Khi Nguyễn Thị Hằng vào quân đội thì Hàn Thị Thìn được tin tưởng thế vào chức ấy.

Qua bao năm đạn bom rồi hòa bình, đến bây giờ quá 70 rồi mà bà Thìn vẫn phòng không như thuở ban đầu! 

Bà Thục bấm bấm ngón tay thử kiểm lại trung đội nữ dân quân gái Nam Ngạn ngày ấy băm mấy người nay số đi lấy chồng đi làm ăn xa lẫn tật bệnh cũng vãn đi nhiều.

Giá như cấp trên tổ chức, tập hợp chị em đang còn ở Nam Ngạn và phụ cận, tổ chức một chuyến tham quan đây đó chẳng hạn thì tốt quá. Bây giờ nhiều người vẫn không biết Lăng Bác không biết Hà Nội, Sài Gòn đâu cả...

Tôi chợt nghĩ đến tiếng hô khẩu lệnh của những lần tập dượt cứ đêm đêm lại mồn một vang lên từ phía khán đài mấy hôm nữa sẽ là địa điểm mít tinh lẫn truyền hình trực tiếp kỷ niệm 45 năm trận đầu đánh thắng của quân dân Hàm Rồng Nam Ngạn.

Đội hình trung đội nữ dân quân gái Nam Ngạn ngày nào nay đã thành các bà lão sẽ được các em văn công hay sư phạm trẻ trung xinh đẹp đóng thế. Còn các bà ở nhà coi tivi. Quên không kịp hỏi, chả biết các bà có được mời dự mít tinh? Lại chợt nghĩ đến con số nhiều tỷ đồng đang rót, đang chi dùng cho việc xây khán đài, cho việc tổ chức ngày lễ...

Lẩn thẩn nghĩ thêm, chỉ trích ra một khoản tí ti cũng thừa sức tổ chức một cách hoành tráng, ấm áp cho một cuộc tham quan của các thành viên còn lại của nữ trung đội dân quân gái Nam Ngạn Hàm Rồng. 

Và cả trung đội dân quân nam nữa chứ, những người không tiếc máu xương, mạng sống bám trụ kiên cường nhiều năm trên mảnh đất thép, những người đã góp phần viết nên khúc tráng ca Hàm Rồng.

Rồi nữa, giá như một vài phết phẩy nào trong một dãy con số ngân sách được chi dùng kỷ niệm kia có sự quyết đoán sáng tạo nhưng rành mạch để trợ giúp ai đó trong đội dân quân gái, trai Hàm Rồng còn đang gặp khó khăn?

Kỳ tiếp: Chuyện về cuốn nhật ký bị đốt.

MỚI - NÓNG
Đề xuất miễn thuế để đưa cổ vật về nước
Đề xuất miễn thuế để đưa cổ vật về nước
TPO - Nhiều chuyên gia văn hóa cho rằng cơ chế về thuế hiện nay đang gây khó khăn trong việc hồi hương cổ vật. Theo đó, nhiều chuyên gia đề xuất miễn thuế hoàn toàn để mở rộng con đường hồi hương cổ vật. Đây là thông tin được đưa ra tọa đàm góp ý Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) do Hội Di sản Văn hóa Việt Nam tổ chức ngày 28/3.