Nếu có cái sự đình đám hội họp, làng báo nước Nam ta có lẽ ai cũng sẵn lòng xếp ông - con trai trưởng của Cụ Đổng lý ngự tiền Phạm Khắc Hòe (mà cuốn sách Từ triều đình Huế đến chiến khu Việt Bắc của cụ với cuộc đời cụ chả biết ai nổi tiếng hơn ai) ngồi chiếu tiên chỉ.
Anh em trong nhóm báo chí tháp tùng chúng tôi gọi người đồng nghiệp cao niên ấy là cụ. Ấy là một kiểu gọi cho vui đó thôi... Chứ cụ gì mà tổng cộng chuyến đi 24 lần cái chuyên cơ thoắt thay đổi độ cao để hạ để lên và băng qua chặng lộ vân cả đi lẫn về 36.000 cột số đường trời với 44 giờ đồng hồ lơ lửng trên độ cao 10 - 11 ngàn mét mà cấm thấy nhà báo Phạm Khắc Lãm tuổi năm nay là 75 nhăn nhó hay kêu kiếc gì.
Đã thế cứ chiểu theo chương trình ghi trong cuốn lịch công tác phát cho từng phóng viên, cụ cũng chạy gằn chạy gấp cũng sải bước mau bước khoan như chúng tôi để bắt kịp công việc. Liền tù tì nửa tháng như thế, trải từ Mỹ đến Canada, cấm thấy cụ bỏ bữa làm nào.
Tôi cũng như các thành viên trong đoàn nhà báo ai cũng kính, cũng trọng cụ nên thấy bực lây cả ai đó trong Ban tổ chức có vài lần do công việc đã xưng hô trống không với cụ như với chúng tôi vậy. Nhưng cụ tốt nhịn lắm.
Mỗi lúc như thế tôi lại đồ rằng, cái người vừa trống không với cụ kia, có lẽ không biết nhà báo Phạm Khắc Lãm. Hồi anh ta chưa sinh hoặc đang mới oe oe, cụ Lãm đã là tốt nghiệp Trường Báo chí Bắc Kinh, đã là Vụ trưởng một Vụ ở Ban Tuyên huấn TW, đã từng thông thạo nhiều ngoại ngữ trong đó có tiếng Trung, Anh, Pháp.
Từng là chuyên gia nghiên cứu về Mỹ và phương Tây và mãi sau mới ở chức danh Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam, rồi Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Liên lạc với người Việt Nam ở nước ngoài và Tổng biên tập Tạp chí Việt - Mỹ bây giờ. Vậy nên sự có mặt của cụ trong đoàn đi này là phải lắm. Hôm ở khách sạn Wardotf Astoria của New York, tôi đang mắt nhắm mắt mở trên giường thì có hai ông bà người Mỹ đã luống tuổi tới khách sạn tìm cụ Lãm.
Cụ thường có khách ngoại quốc đến thăm như thế... Seattle, Washington DC hay Boston đều vậy... Lần này cụ Lãm đi đâu đó. Mà hai người khách kia ra dáng là người lịch lãm phúc hậu. Tôi bảo họ nán đợi. Lát sau cụ về.
Trời đất, thì ra là một nhân vật cỡ bự của báo chí Mỹ. Cụ ông là Seymour Topping - Nguyên Tổng biên tập tờ New York Times kiêm Chủ tịch Giải thưởng Pulittzer. Còn bà vợ trẻ hơn, nguyên là phóng viên ảnh cũng của tờ báo ấy tên là Audrey Ronny. Cụ quen họ hồi hai vợ chồng sang Việt Nam công tác. Khách của cụ đại loại là thế.
Tôi đang nói tới cái chuyện “giải cứu”. Đành tạm gọi như thế... Có lẽ cũng chả nên nói ra, nhưng vì Tổng biên tập tờ Vietnam Net - Người cùng nhóm chúng tôi - đã tường thuật trên trang chủ tờ báo điện tử của mình rằng một nhóm phóng viên trong đoàn tháp tùng chuyến thăm Hoa Kỳ vừa rồi bị hành hung, bị tấn công nên người viết bài này cũng có đôi điều để nói lại cho bạn đọc.
Trưa ấy, sau khi dự buổi họp báo chung trong Nhà Trắng của Tổng thống Bush và Thủ tướng Phan Văn Khải, nhóm phóng viên Việt Nam thung thăng tản bộ ra đại lộ Pensylvania chạy qua trước mặt Nhà Trắng để tới chỗ xe của Vụ Báo chí Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đậu. Tốp đi trước đã lên được xe, tốp đi sau gồm có cụ Lãm, Lưu Vinh ở báo Công an nhân dân, Nguyễn Anh Tuấn - Tổng biên tập VietNamnet, Bạch Ngọc Chiến - Tùy viên báo chí Sứ quán Việt Nam tại Hoa Kỳ và tôi.
Đã quá quen với cái cảnh hễ có đoàn thăm nào đó đến một vài nước có bà con Việt mình sinh sống thì một nhúm quá khích người Việt lại diễn cái trò biểu tình. Luật pháp nước sở tại thường cho phép họ làm cái việc đó, nhưng có quy định hẳn hoi như chỉ được đứng trong một chỗ nhất định, cấm các hành động quá khích như ném đá, dùng gậy gộc để hành hung người khác... Vậy nên vừa ra khỏi Nhà Trắng thấy một nhúm người gào thét này khác bên kia đường, chúng tôi cũng chẳng lấy làm lạ.
Chả ai để ý đến khoảng hơn chục gã đàn ông mặt mũi bặm trợn đã lặng lẽ tách khỏi nhúm người kia, đợi cho chúng tôi ra khỏi cổng chính của Nhà Trắng một đoạn liền lao vào... Chúng tôi chả ai bảo ai đều lui tuốt lại phía cổng Nhà Trắng, nơi có tốp nhân viên an ninh trên lưng áo có chữ FBI vẫn găm mình 24/24 tại đó.
Nhưng tôi có hơi bị chậm chân nên lĩnh một cú đạp đau điếng vào người. Tôi không biết khi đó Lưu Vinh cũng bị quật vào đầu bằng chai nước suối. Còn Nguyễn Anh Tuấn có cái va li con con đựng cụ bị hành nghề lúc nào cũng kéo theo người thì bị chúng đá văng đi, nhưng may Tuấn chộp lại được. Song còn cụ Lãm, cụ Lãm đâu rồi? Buổi trưa gặp nạn ấy, cái dáng của cụ Lãm ngả nghiêng lảo đảo bên tôi như một con cò đổ bão... Nói thì lâu nhưng việc diễn ra thì chóng.
Những vệ sĩ FBI như những ông hộ pháp súng ống, dùi cui đầy mình thoáng thấy việc đám hô hét kia lợi dụng biểu tình để hành hung để phạm luật liền lao ra chặn đứng chúng lại, xách cái đám người hung hãn kia như xách những con nhái.
Định thần lại, chúng tôi chợt nhận ra đã được dồn vào một cái phòng làm việc ngay sát ria đường của FBI. Nhìn ra cửa kính, tôi thấy nhúm người hô hét bị đám FBI xua tuốt luốt như quét rác. Còn mấy tên hung hãn kia thì bị tống ngay lên xe có còi hụ đưa đi.
Thấy chúng tôi hỏi han dồn dập, cụ Lãm cười tỉnh rụi như không, nói cứ yên trí cụ không bị sao cả. Nhưng mà trông cụ hơi xanh và hơi xộc xệch... Còn Nguyễn Anh Tuấn lại có ngay cái cười thường trực muôn thuở. Tuấn đang say sưa nói gì với cái máy di động vệ tinh tường thuật chuyến đi cho bạn đọc VietNamnet ở nhà.
Đợi một lúc, tốp an ninh đưa chúng tôi rời Nhà Trắng bằng cái cổng sau để về khách sạn. Viên sĩ quan còn đi với chúng tôi một quãng khá xa. Trước khi quay lưng, anh ta còn ngỏ ý lấy làm tiếc rồi xin lỗi. Nhìn cái lưng chùi chũi mà thoắt thân thiết ấy khuất dần, tôi những muốn bật lên lời này: Không, có lẽ lỗi ấy là của một nhóm đồng bào khốn khổ của chúng tôi, 30 rồi hay là bao lâu nữa đây mới nguôi ngoai, mới tiệt hẳn lòng thù hận?
...Hôm sau, cụ Lãm chúng tôi đi đâu về mà mặt mũi trông có vẻ tươi tỉnh. Cụ cứ chẹp miệng khốn khổ, khốn nạn thật... Hỏi ra mới hay, cụ vừa đi thăm một người bà con về. Mà tại nhà ấy, cụ tình cờ gặp ba, bốn người bữa trước đã tham gia đi hô hét gì đấy ở trước Nhà Trắng... Cụ cười, biết đâu lại chả phải là mấy thằng cha bữa trước gây sự với anh em mình?
Có chẳng ít đâu trong cộng đồng người Việt mình bên này, họ thất nghiệp dài dài, người nào được trợ cấp thất nghiệp còn là may, không thì cũng vạ vật, vắt mũi đút miệng chả đủ. Thế là bị một nhúm người đã bị lịch sử bỏ qua nắm lấy rồi tìm mọi cách để kích động lòng thù hận, trong đó có cách thí cho mỗi lần đi hô hét như thế ít tiền. Bữa trước đi hô hét như thế là được bốn chục đô la mỗi người!
Tội nghiệp cho những chủ quán ăn người Việt, như một quán phở người quen của cụ Lãm. Chúng mò đến nói rằng nếu không đi hô hét được thì phải nộp quỹ(!?) Đắn đo đôi hồi hay cự nự chi cho mệt, chỉ còn nước nôn ra ít tờ xanh. Không thò ra ấy ư, chả lâu mấy đâu, hôm sau thôi là chúng kéo nhau tới quán quậy phá, nhậu nhẹt om sòm, ngày nào cũng vậy. Đến nông nỗi ấy thì còn bán chác gì, chỉ có nước đóng cửa quán. Cụ thở dài, chao ôi, chả thấy cái thằng xúi bẩy, cái thằng chủ mưu mặt ngang mũi dọc ra sao chỉ thấy người mình tàn hại người mình.
Buổi trưa hôm cụ Lãm cùng mấy anh em chúng tôi bất đắc dĩ phải marathon ấy, thì buổi tối, tại khách sạn May Flower Năm Sao ở Washington DC diễn ra cuộc chiêu đãi lớn (Gala Dinner) của các giới và cộng đồng doanh nghiệp Hoa Kỳ chào mừng Thủ tướng Phan Văn Khải và đoàn đại biểu Việt Nam.
Thành phần dự tiệc khá phong phú, đủ mọi giới mọi ngành. Chắc Ban tổ chức có chọn lựa kỹ nên tôi chả ngạc nhiên khi ngồi cạnh mình là một nhà báo người Việt từ quận Cam, Cali xuống thủ đô. Anh tên là S. phóng viên một đài phát thanh dành cho bà con mình ở Cali. Trước đó, tôi thấy ông “chúa đảo” Tuần Châu Đào Hồng Tuyển đứng với S. ở hành lang... Cứ tưởng S. là người nhà của ông Tuyển. Thì ra ông Tuyển tình cờ gặp S. khi ông ký giả này đang vơ vẩn bên ngoài.
Không biết nhà doanh nghiệp, ông “chúa đảo” Tuần Châu chuyện trò với S. những gì mà thấy S. gặng tôi mãi là bên này có nghe có biết láng máng chuyện kinh doanh rất phát đạt của một doanh nhân người Việt được mệnh danh là “chúa đảo”! Liệu có thật thế không hay lại tuyên truyền?
Cái ngày S. bỏ nước lênh đênh là thuyền nhân, ở xứ Việt làm chi có chuyện như thế! Tôi cũng chả cần nói gì, minh họa thêm gì về thực trạng làm ăn ở Việt Nam của các nhà đầu tư người Việt và nước ngoài khi chứng kiến việc ông “chúa đảo” mỉm cười đưa cho S. một cái cạc và không quên dặn thêm, nếu cần ông Tuyển sẽ mời đích danh S. về Việt Nam một chuyến để biết thêm thực tế.
S. trông nước da không sáng như những người thường phủ phê vật chất cũng như thanh thản tinh thần. Bộ đồ S. mặc trông hơi lôi thôi... Chiếc máy ảnh tòn ten trên vai cũng không phải máy chuyên dụng. S. lảng tránh hầu hết những câu hỏi và cẩn trọng ghi âm diễn văn của Thủ tướng Phan Văn Khải. Cái máy ghi âm mà S. dùng không phải kỹ thuật số như cánh ký giả bên nhà thường chơi sang mà chạy băng cỡ bao diêm... Từ cái băng bao diêm kia, S. sẽ chuyển tải những điều gì đã ghi được trong tối đó đến bà con người mình ở Cali nhỉ?
Kỳ 3: Các hãng Nike, GAP muốn tặng quà gì cho Thủ tướng?
Kỳ 2: Đêm của người từng hứa dừng ngay cuộc chiến ở Việt Nam
Kỳ 1: Chuyện về các vệ sĩ
