Các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa bão, lũ lụt, khô hạn… xảy ra ngày càng nhiều và khó dự báo hơn trước. Việt Nam là một trong các quốc gia chịu tác động nặng nề nhất do tình trạng biện đổi khí hậu, đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thời gian qua, nơi hàng năm sản xuất lúa trên 4,1 triệu ha.
Tình trạng BĐKH tác động xấu đến hơn 4,1 triệu ha diện tích sản xuất lúa hàng năm tại vùng ĐBSCL thời gian qua. Hậu quả là năng suất lúa giảm, giá thành tăng, lợi nhuận thấp, dẫn tới khó cạnh tranh với các nước xuất khẩu gạo. Vì vậy, ngành nông nghiệp đang đẩy mạnh áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới như: “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”, sản xuất lúa công nghệ sinh thái…
Với mục tiêu giúp nhà nông yên tâm sản xuất, cải thiện thu nhập, cũng tiếp thu các biện pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, hiệu quả để có thể tự ứng phó với các điều kiện bất lợi do biến đổi khí hậu cũng như trong thực tế sản xuất. Trong vụ lúa hè thu 2016, công ty CP phân bón Bình Điền phối hợp với Trung tâm Khuyến nông quốc gia, cục trồng trọt, trung tâm BVTV phía Nam và Trung tâm khuyến nông 13 tỉnh, thành vùng ĐBSCL thực hiện chương trình “Canh tác lúa thông minh ứng phó với biến đổi khí hậu”.
Chương trình bắt đầu từ tháng 04 đến tháng 10/2016 ở 13 tỉnh thành khu vực ĐBSCL. Các mô hình trình diễn ở mỗi tỉnh đã chọn ra 5 nông dân thực hiện với diện tích canh tác 0,5 ha/hộ, tổng cộng 2,5 ha/tỉnh. Toàn bộ 13 tỉnh, thành sẽ có 65 nông dân với tổng diện tích thực hiện 32,5 ha.
Tất cả các mô hình phải có đối chứng với điều kiện SX tương đồng để so sánh hiệu quả. Nông dân canh tác trong mô hình được các nhà khoa học ra tận ruộng hướng dẫn thực tế cho bà con dễ nắm bắt.
Theo số liệu báo cáo từ Trung tâm Khuyến Nông các tỉnh ĐBSCL cho thấy, tất cả các mô hình đều đạt được kết quả tốt, đã được các địa phương và nông dân đồng tình cao. Từ đó, những phương thức sản xuất mới được nông dân tiếp thu và sẽ áp dụng cho các diện tích còn lại trong các vụ lúa tới.
Theo GS.TS Mai Văn Quyền, nguyên Viện trưởng Viện KHKT Nông nghiệp miền Nam, cố vấn chương trình canh tác lúa thông minh cho biết: tiêu chí giảm lượng giống gieo sạ là biện pháp canh tác bắt buộc trong SX lúa hiện nay. Trên thực tế, 100% ruộng mô hình đã đạt tiêu chí giảm lượng giống gieo sạ biến động từ 74- 82kg/ha, trong khi ruộng đối chứng phổ biến sử dụng 104-200kg/ha. Việc giảm lượng giống vừa giúp tiết kiệm chi phí giống lúa vừa giúp cây lúa phát triển tốt hơn, giảm sâu bệnh hại, tăng năng suất...
Đối với lượng phân bón sử dụng trong các mô hình đã giảm nhiều so với tập quán bón cũ. Trong đó, giảm cao nhất là đạm và lân, hầu hết các ruộng đối chứng đều bón đạm vụ hè thu hơn 100kg/ha. Cá biệt, một số tỉnh như An Giang, lượng đạm trong mô hình chỉ còn 64kg/ha, Tiền Giang thấp hơn 34 kg/ha, lượng lân cũng giảm đáng kể.
Số chồi hữu hiệu tập trung từ 350-550 chồi/m2. Năng suất mô hình đều đạt cao hơn so với ruộng đối chứng từ 200-1.000 kg/ha. Một số tỉnh ruộng mô hình có năng suất lúa vượt trội như Sóc Trăng (1.000kg/ha), Cần Thơ (600kg/ha), Bến Tre (500 kg/ha).
Đại diện hộ nông dân tỉnh Trà Vinh chia sẻ: Việc áp dụng mô hình canh tác lúa thông minh ứng phó với biến đổi khí hậu đã đem lại hiệu quả cao cho bà con nông dân ĐBSCL khi tham gia thí điểm mô hình này trong thời gian qua. Để năng suất lúa đạt hiệu quả cao trước khi gieo xạ người dân cần phơi ải đất, bơm nước vào ruộng nhằm diệt mầm móng sâu bệnh và đánh rãnh làm đường thoát nước để khi rải giống không bị lún xuống bùn, bón lót đúng định kỳ giúp cây lúa phát triển tốt. Qua đó, tăng sản lượng và lợi nhuận so với phương thức gieo trồng truyền thống từ 5- 7 triệu đồng/ha.
