Không, chính xác là 22 năm, kể từ thời điểm Quyết định khởi công xây 500 KV. Còn chẵn 20 năm là thời điểm 19 giờ 59 phút ngày 27/5/1994 tại Trung tâm điều độ hệ thống điện Quốc gia, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã ra lệnh hòa hệ thống điện miền Nam với 4 tổ máy thủy điện Hòa Bình, chính thức đưa hệ thống điện 500 KV Bắc - Nam vào vận hành.
Không phải thời ấy, mọi quyết định chủ trương ích nước lợi nhà đều là suôn sẻ? Một công trình phải khẩn trương hoàn thành để khắc phục nạn thiếu điện của các tỉnh phía Nam.
Xin nói nhỏ chút, công trình với tổng giá trị thực hiện quyết toán là 5.488 tỷ đồng (lấy con số tròn) tương đương 544 triệu USD thời điểm ấy bằng nguồn vốn trong nước thấp hơn 225 tỷ đồng so với Thiết kế kỹ thuật Tổng dự toán (TKKT-TDT) được Thủ tướng phê duyệt, thời điểm thi công, trộm vía Quốc hội, đã chưa kịp trình mà sau này mới làm thủ tục!
May mà hình như thời điểm ấy, Quốc hội cũng thông cảm, thể tất cho?
Người đứng đầu Chính phủ, Thủ tướng Võ Văn Kiệt, không phải là chuyên gia về điện và truyền tải điện. Nhưng ông Sau Dân đã biết nghe, biết gom những ý kiến hợp lý, để hợp thành một luận chứng khách quan khoa học.
Ông thẳng thắn với họ Nhiệm vụ của cán bộ KHKT các anh là phải chứng minh và chịu trách nhiệm về tính khả thi của công trình. Những việc khác như tiền nong nhân lực, các vấn đề xã hội an ninh đã có chúng tôi (tức Chính phủ) lo.
Công trình có tổng dự toán 3.800 tỷ đồng. Với sự sáng tạo trong phương pháp thi công và quản lý từ khâu khảo sát thiết kế giám sát chặt chẽ công trình nên quyết toán chỉ hết 3.550 tỷ đồng làm lợi cho nhà nước 250 tỷ. Sau 3 năm vận hành đã khấu hao hết toàn bộ công trình.
( Nguồn EVN)
Phải từ 8 đến 10 năm, công trình mới có thể hoàn thành. Nhưng ông Sáu Dân muốn chỉ… hai năm! Thế mà các nhà khoa học đã chiều… ông!
GS Viện sĩ Trần Đình Long, nguyên giảng viên Đại học Bách khoa Hà Nội, từng là cố vấn chính, kiến trúc sư trưởng của công trình kể lại một chuyện lạ. Ông Sáu Dân từng đích thân đến nhà riêng của nhiều cán bộ kỹ thuật trong đó có GS Viện sĩ Trần Đình Long. Cuối buổi thăm ấy, ông Sáu Dân đã nói riêng với GS đại ý, GS nên thu xếp công việc đến chơi nhà và nói thêm để nhà tôi rõ hơn về công trình này.
Rõ hơn? Có lẽ ngoài cái phẩm trật khéo léo để tề gia trị quốc, cũng loáng thoáng biết thêm phu nhân của Thủ tướng cũng là GS chuyên ngành về lĩnh vực ăn mòn kim loại. Chắc bà quan tâm đến an toàn của 80.000 tấn sắt thép công trình 500 KV?
Sóng gió lại tiếp tục dội! Ầm cả lên những ý kiến, nào là với bước sóng 1/4 nào đó thì đường dây sẽ không tải được điện! Nào là nguồn tiền ấy dùng để xây hàng loạt nhà máy điện phía Nam có an toàn hơn cái việc vắt vẻo một đường dây chông chênh 1.487 km từ Nam đến Bắc? Rồi gió bão mưa nắng nhiệt đới, nói dại mồm, chỉ một cột trong 3.457 cột thép lênh khênh kia mà đổ thì toàn tuyến điện dằng dặc kia sẽ lịm tắt?! Lại có ý kiến của cả GS nhà khoa học ở nước ngoài gửi Bộ Chính trị xin ngừng ngay công trình vv…
Trong một cuộc họp có đầy đủ các ban ngành Thủ tướng Võ Văn Kiệt thư thả đứng lên, sắc mặt không đổi, chất giọng Nam bộ trầm trầm bình thản dứt khoát
Ai đồng tình thì đứng vào hàng ngũ để cùng đi. Ai không đồng tình thì đứng ra ngoài không được gây cản trở.
Vẫn chưa hết những cam go, ngáng trở. Có thứ vô hình, hữu hình…
Buổi sáng mát giời ngày 27/5/1992 tại vị trí hố móng X.54… ở Mãn Đức thuộc đất Hòa Bình, cách không xa Nhà máy Thủy điện Hòa Bình, Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt long trọng phát lệnh khởi công công trình xây dựng đường dây tải điện 500 KV Bắc Nam.
Trong suốt thời gian thi công hàng vạn người đã lăn lộn với công trình. Gần 300 người đã hy sinh do ốm đau bệnh tật, tai nạn, chết đuối, cột đổ, sụp hầm. Một tượng đài kỷ niệm để tri ân, tại sao không?
Cùng thời điểm đó ở vị trí Hòa Sơn, Hòa Vang, Đà Nẵng và vị trí cuối là Phú Lâm thành phố Hồ Chí Minh đã cùng đồng loạt khởi công công trình đường dây 500 KV dài nhất thế giới.
Có thể nói hàng trăm cặp mắt chú mục, đổ dồn (trong đó có người viết bài này) vào từng cử chỉ của Thủ tướng trong giờ phút khai mạc ấy mà tịnh không có ai phát hiện ra động thái của một công nhân ngành điện đã lén bỏ một mảnh giấy vào trong túi áo của Thủ tướng…
Sau này, đám nhà báo đã được Thủ tướng bộc bạch đại để thế này, lúc ấy mình có biết nhưng không có phản ứng gì… Khi về đến địa điểm đặt tiệc ở thị xã Hòa Bình mở ra coi, chữ viết nguệch ngoạc trên giấy thế này thưa Thủ tướng, cái hố móng Thủ tướng đang đứng để sắp dựng cột 500 KV có rất ít xi măng và có thể sụp bất kỳ lúc nào!
Rồi khi ấy, như mọi người biết, một chiến dịch chống tiêu cực- thanh trừng làm dối làm ẩu ăn cắp vật tư (mà có thể là phá hoại nữa?) ở công trình đường dây 500 KV đã lập tức được triển khai. Những kẻ chủ mưu đã ngay lập tức bị bắt, bị kết án và tống vào nhà đá.
Việc thi công đường dây trên toàn tuyến được chấn chỉnh và tiến hành trong hoàn cảnh thận trọng ở mức khắt khe cao nhất!
Ấy vậy khởi công chưa được bao lâu, ầm cả lên một vụ biển lận 3 tỷ đồng!
Và người được điệu ra tòa là đương kim Bộ trưởng Bộ Năng lượng Vũ Ngọc Hải, người được ông Sáu Dân hết mực tin dùng, được cử làm chủ sự coi sóc công trình thể kỷ này!
Biết bao giấy mực của công luận đã hao tổn và những đồn đãi này khác với vụ án hy hữu này. Và sau đó, như mọi người biết, mọi thứ dần dà hiện nguyên hình dưới ánh ngày Đổi Mới!
Hết mực tin dùng và niềm tin của Thủ tướng Võ Văn Kiệt với ông Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải quả là dai và bền. Theo ông Thủ tướng, chẳng hiếm và không thiếu vụ cấp dưới làm bậy. Trâu lấm vấy bùn đổ oan cho thủ trưởng, cho người đứng đầu! Nhưng có trường hợp phải đành lòng cắn răng nghiêm khắc mà trảm tướng, cũng có thể để giữ phép nước, nhưng cái tình và niềm tin vẫn cần phải giữ?
Cận Tết năm Dậu ấy, lúc 4 giờ sáng, y hẹn, tôi hồi hộp bám theo một chiếc xe. Xe phăm phăm bon rẽ vào trại giam Thanh Xuân. Trước buồng giam của ông cựu Bộ trưởng Vũ Ngọc Hải, chúng tôi đợi một lúc thì có tốp người xuất hiện. Đi đầu là những sải bước quen thuộc của ông Sáu Dân.
Thủ tướng Võ Văn Kiệt vào thăm phạm nhân Vũ Ngọc Hải và gắn Huy hiệu (kỷ niệm chương) đường dây 500 KV cho ông cựu Bộ trưởng. Ông Sáu Dân đưa cho viên quản ngục chai sâm banh bảo mở để mừng cho Đường dây 500KV sắp hòa lưới điện quốc gia!
Trên xe, lúc rời trại giam, ông Sáu Dân nói với thuộc cấp Tội của anh Hải thì pháp luật xử lý, nhưng anh ấy vẫn là người có công xây dựng đường dây 500 KV.
Tâm trí nhoáng nhoàng thêm một cái nhớ. Ra Giêng, mồng sáu ÂL thì ông Vũ Ngọc Hải hầu tòa, cận cái Tết năm Dậu 1993 ấy, một cô bạn đồng nghiệp cứ nằng nặc nhờ tôi dẫn tới nhà ông Vũ Ngọc Hải khi ấy ở khu tập thể Kim Liên. Đành chiều vậy. Ông đi vắng. Cô bạn giở trong túi ra. Mỗi một cành cúc! Cô cắm lên lọ. Không nói gì.
Ra đến đường cô thở dài trước vẻ băn khoăn với ứng xử mà tôi cho là… cải lương ấy rằng cái ông này bạn bè trong cơ chế quen thân có cả chùm cả đám không ngờ lại cô đơn lạc lõng thế…
Có chút chi đó của cô bạn từng đồng cảm với ứng xử của ông Sáu Dân trong cái đêm ở Trại giam Thanh Xuân mà tôi vốn vô tâm không để ý?
Lại chợt nhớ sau thời gian đóng điện 500 KV, lần ấy ông Sáu Dân có bộc bạch trong một phạm vi hẹp.
Nếu cứ tranh luận sai đúng triền miên thì không bao giờ chúng ta có 500 KV cả. Việc thảo luận công khai dân chủ cho những vấn đề trọng đại của đất nước là cần thiết! Tuy nhiên cuối cùng phải có ai đó đứng ra quyết định dám chịu trách nhiệm chính. Và có giải pháp quyết tâm thực thi.
Phải có ai đó chịu trách nhiệm chính…
Công trình 500 KV. Nhoáng cái đã 20 năm… Mừng ngành truyền tải điện Việt Nam sau mốc 500 KV ngày ấy đã lập thêm nhiều công trình, thành tựu mới, khó hơn. Dày dạn, trưởng thành.
Phải có ai đó chịu trách nhiệm chính…
Bây giờ, bài toán an ninh năng lượng Việt đang chưa có lời giải thỏa đáng.
Và lúc này hiện tình đất nước đang nóng sóng biển Đông với cái giàn khoan 981 phi lý mà Trung Quốc cắm phập trong lòng biển chủ quyền Việt Nam, thấy cái câu ông Sáu Dân thổ lộ ngày nào hình như vẫn mồn một thứ thời sự?
Đêm 26/5
(Còn nữa)
