Vậy làm sao để minh bạch giá xăng dầu? Nhiều chuyên gia kinh tế đã chỉ ra nhiều “nút thắt” trong điều hành giá xăng dầu hiện nay. Nếu cơ quan chức năng tạo lập cơ chế điều hành giá xăng dầu không phù hợp với thể chế định giá trong nền kinh tế thị trường, dù có giao cho một bộ hoặc siêu bộ nào đó điều hành giá, kết cục cũng sẽ gây những tác động và hậu quả xấu. Do đó, việc giao Bộ Công Thương là đầu mối duy nhất điều hành giá xăng dầu lại càng khiến dư luận thêm râm ran vì lo bộ này “vừa đá bóng vừa thổi còi”.
Có thể nói, sự cạnh tranh trên thị trường xăng dầu ở nước ta còn rất yếu. Bởi, hiện trên thị trường kinh doanh xăng dầu nước ta có 21 đầu mối, nhưng Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) vẫn chiếm khoảng gần 50% thị phần. Giá cơ sở để tính giá bán lẻ xăng dầu hiện nay, thực chất cũng được tính từ Petrolimex.
Nguyên Bộ trưởng Thương mại, ông Trương Đình Tuyển, từng khẳng định, muốn minh bạch hoá thị trường xăng dầu, trước tiên và then chốt là phải giám sát được giá cơ sở của các doanh nghiệp (DN) nhập khẩu xăng dầu. Cách làm này, theo ông Tuyển là không hề khó. Giá nhập bao nhiêu, chi phí bao nhiêu, Nhà nước cho lợi nhuận bao nhiêu % (trên chi phí hoặc doanh thu) hoàn toàn có thể nắm được, làm được. Điều quan trọng là tất cả các khâu này phải công bố người dân biết và giám sát.
Muốn vậy, Nhà nước cần phải xóa bỏ vị thế độc quyền trong kinh doanh xăng dầu của một số DN. Tiếp đó là phải tách khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu với khâu bán lẻ, không để các DN thống lĩnh “làm tất, ăn cả” theo hình thức vừa nhập khẩu, vừa bán buôn, vừa bán lẻ vì sẽ rất khó kiểm soát. Do đó, cách tốt nhất là nên khuyến khích để thêm nhiều DN tham gia thị trường. Từ đó, tạo thêm sức ép cạnh tranh để các DN phải tự thay đổi và gia tăng tính năng động, minh bạch của giá xăng dầu và thị trường xăng dầu.
Khi những vấn đề trên chưa được tháo gỡ một cách thấu đáo, dù Nghị định 84 về kinh doanh xăng tới đây có sửa đổi thực ra theo đồn đoán vẫn chỉ là “bình mới rượu cũ”. Xăng dầu là mặt hàng chiến lược và vì thế không có DN nào - trong tư cách người kinh doanh - lại hồn nhiên qua mặt cơ quan chức năng khi có các thông số giám sát do cơ quan chức năng đó đề ra.
Minh bạch giá xăng dầu, hay thị trường xăng dầu không phải là câu chuyện áp đặt ý chí mà phải là lời giải của lựa chọn định hướng quản lý. Định hướng đó phải đảm bảo tạo được sự cạnh tranh quyết liệt từ các DN trong tìm kiếm lợi nhuận qua kinh doanh xăng dầu. Sự giám sát lẫn nhau giữa các DN vì mục tiêu lợi nhuận mới là giải pháp tối ưu cho bài toán minh bạch hóa thị trường xăng dầu hiện nay.
