Bộ Công an cho biết, trong 10 năm thi hành Luật Đặc xá, Chủ tịch nước đã 7 lần ban hành quyết định về đặc xá. Với số lượng lớn người được đặc xá, tha tù trước thời hạn đã tiết kiệm được số kinh phí lớn trong việc bảo đảm ăn, mặc, ở, phòng chữa bệnh và chi phí quản lý, giáo dục cho phạm nhân, đồng thời giảm áp lực cho các trại giam, trại tạm giam.
Tuy nhiên, Bộ Công an cũng cho rằng, trong quá trình tổ chức thực hiện Luật Đặc xá đã bộc lộ những bất cập, điển hình như diện người được đặc xá tha tù trước thời hạn với số lượng lớn, đối tượng rộng nên chưa thể hiện đầy đủ ý nghĩa đặc ân của nhà nước ta đối với người phạm tội.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận, cho ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật đặc xá. Ảnh: TTXVN. Dự thảo Luật Đặc xá sửa đổi được Bộ Công an trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến có nhiều điểm đáng chú ý, đặc biệt là quy định về điều kiện được đề nghị đặc xá. Cụ thể, người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn đang chấp hành hình phạt tù được đề nghị đặc xá phải có đủ các điều kiện, như: Phạm tội lần đầu; Chấp hành tốt nội quy của trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ; đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác…
So với Luật Đặc xá hiện hành, dự thảo luật sửa đổi lần này có khá nhiều điểm mới. Chẳng hạn, luật hiện hành quy định đã chấp hành được ít nhất 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 14 năm đối với hình phạt tù chung thân. Còn dự thảo luật sửa đổi quy định, đã chấp hành được ít nhất 1/2 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn, ít nhất 15 năm đối với hình phạt tù chung thân.
Hay đối với người bị kết án phạt tù về tội phạm tham nhũng hoặc một số tội khác do Chủ tịch nước quyết định, theo quy định hiện hành thì phải chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác. Dự thảo luật sửa thành người bị kết án phạt tù về “bất kỳ tội gì” đều phải chấp hành xong hình phạt bổ sung kể trên.
Cơ quan thẩm tra dự thảo, Ủy ban Tư pháp cho rằng, chỉ nên áp dụng đặc xá đối với một số đối tượng nhất định, đặc biệt như người đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù, người đang mắc bệnh hiểm nghèo, người bị kết án phạt tù là nữ đang có con nhỏ dưới 36 tháng tuổi…
Về điều kiện phải đáp ứng các điều kiện: Phạm tội lần đầu, có ý thức cải tạo tốt, đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác (như các điều kiện của tha tù trước thời hạn có điều kiện quy định tại Điều 66 Bộ luật Hình sự). Riêng điều kiện về thời gian đã chấp hành án thì quy định theo hướng ngắn hơn so với điều kiện của tha tù trước thời hạn.
Liên quan đến điều kiện “phạm tội lần đầu” mới được xem xét đặc xá trong dự thảo, một số chuyên gia cho rằng, cần phải hết sức cân nhắc quy định này. Chẳng hạn, với người phạm tội lần đầu, nhưng gây thiệt hại 30 triệu, trong khi người phạm tội hai lần nhưng chỉ gây thiệt hại 4 triệu đồng, vậy việc đánh giá nhân thân sẽ ra sao? Hay với người vô ý phạm tội giao thông hai lần, bị phạt tù, nếu theo quy định này thì không được đặc xá, trong khi phạm tội hiếp dâm lần đầu lại được xem xét?
Cùng với đó, nhiều ý kiến cũng băn khoăn với quy định về điều kiện chấp hành xong hình phạt bổ sung mới được giảm án. Đại biểu Quốc hội Đặng Thuần Phong, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội lo ngại, nếu xử lý không khéo sẽ tạo cú sốc, nghĩa là người giàu, người có tiền thực hiện hình phạt bổ sung thì được đặc xá, còn người nghèo, không có tiền chấp hành thì “ở tù suốt đời”? Để đảm bảo sự công bằng, chặt chẽ, có ý kiến cho rằng, với những người quá nghèo, không đủ điều kiện thực hiện hình phạt bổ sung thì nên để Chủ tịch nước xem xét cụ thể.
Điều 21 dự thảo Luật quy định trong trường hợp đặc biệt, cụ thể, để đáp ứng yêu cầu về đối nội, đối ngoại của nhà nước, Chủ tịch nước quyết định đặc xá cho người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đang chấp hành hình phạt tù, người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù. Ủy ban Tư pháp cho rằng, quy định này chưa thật sự rõ ràng về các tiêu chí xác định để Chính phủ và các cơ quan liên quan tham mưu, trình Chủ tịch nước quyết định. UBTP đề nghị quy định cụ thể về tiêu chí xác định thế nào là “trong trường hợp đặc biệt, để đáp ứng yêu cầu về đối nội, đối ngoại của Nhà nước”, để bảo đảm chặt chẽ và làm căn cứ cho các cơ quan triển khai, thực hiện, khắc phục hạn chế về số lượng người được đặc xá lớn như thời gian qua.
