 |
| Đại biểu dự hội thảo đi xem xét hiện trường, nơi đang san mặt bằng và tận thu quặng bô xít để xây dựng cụm nhà máy Nhân Cơ. |
Hội Thảo do tập đoàn TKV phối hợp với UBND tỉnh Đắk Nông và Viện Tư vấn Phát triển (CODE) tổ chức tại thị xã Gia Nghĩa đã diễn ra sôi động với nhiều ý kiến tâm huyết , mang tính phản biện cao.
Quá nhiều dự án khai thác bô xít đã và đang chờ phê duyệt
Theo dự báo của ngành địa chất Việt Nam, trữ lượng bô xít ở nước ta có khoảng 5,5 tỉ tấn quặng nguyên khai.
Khoảng 90% trong số đó là loại bô xít phong hóa từ đá bazan , chất lượng quặng thuộc loại trung bình khá so với thế giới, tập trung nhiều nhất ở Đắk Nông, kế đến là Lâm Đồng, Gia Lai, Kon Tum, kéo dài xuống Bình Phước và lan qua bên kia biên giới Lào, Campuchia.
Ngày 1/11/2007, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định 167 phê duyệt quy hoạch phân vùng, thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng quặng bô xít từ giai đoạn 2007-2015, có xét đến năm 2025”.
Theo đó, từ 2007-2015 riêng tại tỉnh Đăk Nông dự kiến hình thành đến 4 tổ hợp công nghiệp bô xít nhôm. Trong năm 2008 đã có 2 dự án khai thác bô xít và sản xuất Alumin tổng công suất 1,2 triệu tấn/năm được phép triển khai tại Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ ( Đắk Nông).
Những dự án liên quan đang tiếp tục nghiên cứu và xúc tiến có dự án mỏ 1/5, mỏ Quảng Sơn ( Đắk Nông), bô xít Bình Phước, Măng Đen ( Kon Tum), dự án xây dựng tuyến đường sắt, dự án Cảng biển tại mũi Kê Gà ( Bình Thuận) v.v…
Chỉ khai thác, sơ chế và … xuất thô !
Quy trình khai thác, chế biến bô xít với nhiều công đoạn phức tạp có thể mô tả sơ lược như sau: San gạt mặt bằng, đào bốc quặng đưa về nhà máy, tuyển rửa, trung hòa axít, cho ra quặng Alumin để xuất khẩu hoặc tiếp tục điện phân tại nhà máy luyện nhôm để sản xuất ra nhôm kim loại, hợp kim nhôm.
Công đoạn giá trị gia tăng đáng kể nhất của công nghiệp chế tạo nhôm là từ khâu luyện nhôm trở đi thì Việt Nam chưa làm được vì ...thiếu điện.
Theo ông Phạm Quang Tú – Viện trưởng Viện Tư vấn Phát triển: giá trị của alumin chỉ bằng khoảng 11-14% giá trị nhôm kim loại. Việt Nam chừng nào chưa giải quyết triệt để được tình trạng thiếu điện thì chưa thể điện phân nhôm, vì mỗi tấn nhôm sản xuất theo công nghệ Bayer tiêu hao tới 14.000 KWh điện.
Dù dự án đã triển khai nhưng con số lỗ lãi bao nhiêu trên mỗi tấn alumin xuất khẩu chưa tính đếm được. Hầu hết các nhà máy chế biến alumin trên thế giới hiện nay đều đặt gần cảng biển nhằm giảm giá thành vận chuyển. Còn khoảng cách từ nơi đang xây dựng nhà máy alumin Nhân Cơ ( Đắk Nông) xuống cảng biển gần nhất là Thị Vải ( Vũng Tàu) cách đến 270 km.
Các phương án xây dựng cảng biển, đường sắt, đường ống chuyển quặng, kể cả phải tính tới việc xây dựng riêng những công trình thủy điện hay nhiệt điện phục vụ công nghiệp bô xít đã đưa ra đều dẫn đến những mức đầu tư hàng tỉ USD.
Giá alumin mua bán trên thị trường thế giới hiện đang sụt giảm mạnh vì cung vượt quá cầu, đang dao động quanh mức 300 USD/tấn. Vậy mà trong Dự án đầu tư xây dựng công trình nhà máy Alumin Nhân Cơ do Viện Nghiên cứu Cơ khí- NARIME tính toán, suất đầu tư trung bình cho mỗi tấn là 684,4 USD;
Còn tại hội thảo ngày 23/10, kỹ sư Nguyễn Thanh Liêm trưởng Ban Nhôm của tập đoàn Than- Khoáng sản VN cho biết suất đầu tư trung bình cho mỗi tấn quặng alumin đang trượt lên trong khoảng 800 đến 1000 USD/ tấn…
Nước, môi trường các các vấn đề văn hóa- xã hội
Báo cáo đánh giá tác động môi trường của 2 dự án đã triển khai do chính đơn vị trực thuộc TKV thực hiện chỉ trình bày đơn giản những giải pháp bảo vệ môi trường trong chu vi xây dựng nhà máy. Còn những bài toán nan giải nhất trên toàn khai trường rộng hàng vạn cây số vuông tới nay chưa có lời đáp.
Tập đoàn Than Khoáng sản VN-TKV, đơn vị được giao nhiệm vụ chủ đầu tư với nhiều lượt trình bày, thuyết minh vẫn chưa đưa ra được giải pháp thuyết phục trước những chất vấn: Tổng cộng bao nhiêu diện tích đất sẽ bị cày xới ?
Bao nhiêu tài nguyên rừng sẽ bị xâm hại ? Bao nhiêu hộ dân phải di dời và tái định cư ? Khả năng hoàn thổ, trồng lại rừng, phủ xanh lại thảm thực vật đa tầng đa dạng, trả lại cân bằng sinh thái trên địa hình cao nguyên rất dễ bị xói mòn, cuốn trôi qua mỗi mùa mưa này đến đâu?
Xử lý cách gì với hàng chục triệu tấn bùn đỏ gấp nhiều lần dung tích các hồ chứa sẽ thải ra môi trường hàng năm?
Tuyển luyện alumin tiêu tốn rất nhiều nước, lấy nước từ đâu để không làm nghiêm trọng thêm tình trạng thiếu nước xảy ra thường xuyên trên Tây Nguyên vào mùa khô hàng năm?
Làm thế nào để các hóa chất độc hại không làm ô nhiễm nguồn nước ngầm Tây Nguyên và nước lưu vực các sông Đồng Nai, Sêrêpôk từ trên «mái nhà» của đồng bằng Nam Trung bộ ?
GS Đào Công Tiến, nguyên hiệu trưởng trường ĐHKT TP HCM cho rằng những nơi khai thác bô xít khác đều không vấp phải vấn đề thiếu nước như Tây Nguyên ! Ông đặt câu hỏi gay gắt : Có hoàn nguyên được nước không? Còn vấn đề dân tộc nhạy cảm, hoàn nguyên làm sao ?
GS Đặng Trung Thuận chuyên gia địa chất đến từ ĐHQG Hà Nội khẳng định : Dự án này phải xếp vào loại siêu dự án về nhiều mặt nên rất cần thực hiện việc đánh giá môi trường chiến lược theo đúng quy định tại điều 14 chương 3 của Luật Môi trường để trình lên cho Bộ Tài Nguyên Môi trường xem xét phê duyệt.
Nên chờ khi có đủ nhân lực, kỹ thuật và điều kiện xây dựng nhà máy luyện nhôm đạt giá trị cao hơn hãy làm, chứ vội vàng khai khác, xuất alumin sơ chế giá rẻ rồi nhập nhôm giá cao là quy trình ngược, không nên làm.
Làm thử nghiệm, và tuân thủ các quy định đã ban hành
Tiến sĩ Nguyễn Thành Sơn - giám đốc Cty Năng lượng Sông Hồng (đơn vị thành viên của TKV) không ngần ngại cho rằng nếu giành nguồn vốn đầu tư khai thác bô xít chế biến thành quặng nhôm xuất thô lợi bất cập hại để đầu tư cho các dự án trồng rừng, cao su hay thâm canh cà phê đang rất khát vốn thì lợi nhuận vừa gấp rất nhiều lần, vừa nhanh thu hồi vốn lại khỏi phải gây ra những mối nguy khó gỡ.
Còn nhớ, sau khi gia nhập COMECON (Hội đồng tương trợ kinh tế của các nước thuộc hệ thống XHCH những năm 1949 – 1991) Chính phủ ta từng đưa dự án khai thác bô-xít ở Tây Nguyên vào chương trình hợp tác đa biên nhưng hội đồng COMECON ( trong đó có Liên Xô, khi ấy rất thiếu quặng bô-xít phục vụ công nghiệp quốc phòng) vẫn quyết định không triển khai dự án.
Thay vào đó, COMECON hỗ trợ Việt Nam triển khai các dự án về cao su, cà phê và chè, do lo ngại những tổn thất lớn lao về kinh tế và môi trường đối với cả Tây Nguyên và đồng bằng duyên hải Nam Trung Bộ .
Trước quá nhiều ý kiến trái chiều của các chuyên gia, ngay tại thời điểm chống lạm phát và cả nước đang sôi sục trước những vấn nạn môi trường gây ra do những Vedan, Miwon, Hào Dương v.v… và trên hết là do sự lỏng lẻo của cơ chế quản lý giám sát, do những sơ hở vội vàng vì chạy theo chỉ tiêu kinh tế với đà tăng trưởng nóng mà quên đi cái giá rất đắt phải trả cho cân bằng sinh thái, câu hỏi « Nên hay đừng khai thác bô xít trên Tây Nguyên? » trở nên khẩn thiết hơn bao giờ.
Tiến sĩ Môi trường Trương Văn Tấn, Chi cục trưởng Chi cục bảo vệ môi trường khu vực miền trung & Tây Nguyên khẳng định: Về mặt pháp lý, trước khi Thủ tướng ký QĐ 167 thì Bộ TNMT đã cấp cho TKV 2 giấy phép triển khai dự án bô xít, trong đó có quy định rất chặt chẽ về bảo vệ TNMT.
Đây là dự án lớn mang tầm chiến lược quốc gia nhưng TKV đã bỏ qua rất nhiều bước khảo sát thẩm định cần thiết về các yếu tố kinh tế xã hội. Ngay tuần sau Chi cục sẽ báo cáo những vấn đề cần lưu ý trong tiến trình triển khai các dự án này cho Bộ trưởng Bộ TNMT xem xét.
Ông Trần Phương phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Nông tổng kết, cảm ơn những ý kiến tâm huyết, mang tính phản biện cao của các nhà khoa học đã giúp lãnh đạo tỉnh nhận thức thêm được nhiều điều quan trọng, đề nghị Viện CODE và các nhà khoa học đầu ngành giúp Đắk Nông thực hiện việc “Báo cáo đánh giá tác động môi trường tổng thể”, và cho rằng nên chọn Nhân Cơ là dự án thử nghiệm để từ đây rút kinh nghiệm cho những dự án tiếp theo.
