Ngày 19/10, KTNN tổ chức hội thảo khoa học “Cơ chế đầu tư BT - những vấn đề đặt ra và giải pháp hoàn thiện”.
Theo TS. Hồ Đức Phớc, Tổng Kiểm toán nhà nước, bên cạnh hợp đồng BOT (xây dựng, kinh doanh và chuyển giao), hình thức hợp đồng BT (xây dựng và chuyển giao) đóng vai trò quan trọng trong phát triển cơ sở hạ tầng và là một công cụ hữu hiệu để huy động nguồn vốn từ đông đảo các nhà đầu tư trong và ngoài nước nhằm phục vụ cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
So với dự án BOT, thì dự án BT hiện ít vấp phải phản ứng từ dư luận hơn do người dân không phải bỏ tiền túi một cách trực tiếp để thanh toán cho dự án BT và cũng ít thông tin hơn về các dự án này.
Tuy nhiên theo Tổng KTNN, hình thức BT cũng rất dễ bị bóp méo, biến tướng do "thiếu công khai minh bạch vì lợi ích nhóm, vì những khoản sinh lời vô cùng lớn từ cơ hội sở hữu những mảnh đất đắc địa hoặc những diện tích rộng lớn của địa phương".
Dự án Bảo tàng Hà Nội. Theo ông Phớc, khởi nguồn cho những bất cập tại nhiều dự án BT đã thực hiện là do việc không xây dựng và công bố kế hoạch dự án hoặc có nhưng chậm và công tác lựa chọn nhà đầu tư không cạnh tranh, hầu hết chỉ định thầu.
Hệ quả là không phát huy tốt nhất được nguồn lực xã hội, nhiều nhà đầu tư tại thời điểm được thẩm định, đánh giá và lựa chọn để thực hiện dự án có năng lực tài chính hạn chế, không đảm bảo năng lực và thiếu kinh nghiệm quản lý.
Nhà đầu tư yếu kém không đảm bảo tiến độ, kéo dài thời gian thực hiện, phải gia hạn hợp đồng, làm phát sinh tăng chi phí đầu tư và không hoàn thành đúng tiến độ để đảm bảo phục vụ các mục tiêu cấp bách, kịp thời như chủ trương đề ra ban đầu.
“Kiểm toán nhà nước với chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công cần khẳng định vai trò không thể thiếu trong việc kiểm tra, kiểm soát quá trình quản lý, thực hiện đầu tư dự án, trong đó có các dự án theo hình thức BT tạo niềm tin trong nhân dân và từ chính các nhà đầu tư. Đây là trách nhiệm lớn lao mà KTNN đã được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó”, Tổng KTNN cho hay.
Theo PGS.TS Lê Huy Trọng, Kiểm toán trưởng, KTNN chuyên ngành V, các dự án BT triển khai đã góp phần huy động được nguồn lực khoa học kỹ thuật, công nghệ hiện đại, nguồn lực xã hội. Tuy nhiên, nhiều dự án thực hiện hợp đồng BT đã không hiệu quả và là "cơ hội cho lợi ích nhóm, tham nhũng và tiêu cực gây bức xúc trong dư luận".
Thậm chí theo ông Trọng, một số dự án sau khi hoàn thành theo hình thức BT lại trở thành biểu tượng cho sự... lãng phí nguồn lực của nhà nước, điển hình như dự án Bảo tàng Hà Nội; Dự án BT xử lý nước thải Yên Sở.
PGS.TS Lê Huy Trọng đặt vấn đề: "chúng ta đã áp dụng một hình thức quản lý tiên tiến trong khuôn khổ các hành lang pháp lý chưa đủ mạnh, còn nhiều chồng chéo và kẽ hở để các nhà đầu tư thao túng. Hơn nữa, khi giao toàn quyền thực hiện cho lĩnh vực tư đã dẫn đến thiếu kiểm soát của các cơ quan quản lý nhà nước“, ông Trọng nhìn nhận.
Ông Trọng cũng cho rằng, công tác quản lý chi phí đầu tư thực hiện các dự án BT còn nhiều sai sót như tính toán sai khối lượng nghiệm thu thanh toán, áp dụng sai đơn giá, tính toán bù giá sai… Ông Trọng đơn cử kết quả kiểm toán Dự án đầu tư xây dựng Bảo tàng Hà Nội đã phát hiện và kiến nghị giảm trừ 18.047 triệu đồng trên tổng số chi phí đầu tư được kiểm toán 1.664.919 triệu đồng (trong đó sai khối lượng : 3.489 triệu đồng; sai đơn giá: 3.127 triệu đồng; sai định mức: 2.036 triệu đồng; chi phí chưa đủ điều kiện quyết toán 9.165 triệu đồng).
Bên cạnh đó, công tác thanh toán bằng quyền sử dụng đất còn chưa rõ ràng, thanh toán cả chi phí lãi vay cho nhà đầu tư, thời gian thanh toán kéo dài, nhiều nhà đầu tư chậm lập báo cáo quyết toán, chất lượng thẩm định và phê duyệt báo cáo quyết toán chưa cao…
Qua kiểm toán, phải điều chỉnh giá trị báo cáo quyết toán hoàn thành với giá trị lớn, như dự án BT xử lý nước thải Yên Sở, giá trị KTNN đề nghị ghi giảm quyết toán tương đương 61,9 triệu USD.
Khắc phục những tồn tại bất cập đang diễn ra, PGS.TS Lê Huy Trọng cho rằng, cần lấy ý kiến nhân dân, trình Hội đồng nhân dân phê duyệt chủ trương đầu tư nhằm nâng cao tính khả thi của dự án.
Ông cũng đưa ra kiến nghị chấn chỉnh công tác lập, thẩm định phê duyệt tổng mức đầu tư, dự toán các hạng mục thuộc dự án, hạn chế việc sử dụng định mức đơn giá không phù hợp; loại bỏ ý tưởng nâng cao chí phí công trình bằng các quy định cụ thể nhằm nâng cao trách nhiệm đối với các cơ quan, thẩm định phê duyệt dự án đầu tư.
Thứ nữa, cần ban hành kịp thời các quy định lựa chọn nhà đầu tư theo hướng đơn giản hóa thủ tục trong khi tiến hành các bước của quy trình lựa chọn nhà đầu tư bằng hình thức đấu thầu thay vì chỉ định thầu. Quy trình và thủ tục cần được đơn giản hóa theo hướng rút ngắn thời gian nhưng vẫn đảm bảo chất lượng công tác lựa chọn nhà đầu tư.
