Năm 2014 đã qua với những diễn biến phức tạp về dịch bệnh, ông nhìn nhận gì về công tác phòng chống dịch tại Việt Nam trong năm qua, trên phương diện của nhà quản lý lẫn vai trò của một chuyên gia phòng chống dịch?
Năm 2014, tình hình dịch bệnh trên thế giới diễn biến phức tạp, nhiều dịch bệnh mới nổi và nguy hiểm phát sinh, tăng đột biến tại nhiều nước. Chúng ta đã khống chế không để dịch Ebola, MERS-CoV, dịch hạch, cúm A(H7N9) xâm nhập vào Việt Nam. Các dịch bệnh lưu hành trong nước như cúm A(H5N1), sốt xuất huyết, tay chân miệng, sốt rét, dại... đều có số mắc giảm và tử vong đáng kể so với năm 2013 và giai đoạn 2006 - 2010.
Năm qua ghi nhận sự gia tăng về số mắc, tử vong liên quan đến sởi do sự tích lũy số trẻ không có miễn dịch sởi trong nhiều năm tại cộng đồng, còn xảy ra tình trạng lây chéo tại một số bệnh viện do chưa làm tốt việc cách ly bởi sự quá tải và tâm lý người dân muốn chuyển bệnh nhân lên tuyến trên.
Một số dịch bệnh vẫn ghi nhận sự gia tăng cục bộ tại một số địa phương do điều kiện vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm còn nhiều bất cập cũng như việc di biến động dân cư tại một số thành phố lớn, các khu công nghiệp.
“Trong bối cảnh hiện nay, dịch bệnh có từ bên ngoài có thể xâm nhập vào nước ta bất kỳ lúc nào. Cần nhất là nắm bắt được tình hình dịch bệnh, phải có giám sát rất tốt. Quan điểm của tôi là ở chỗ nào có một ca bệnh thì ở đấy là một ổ dịch và phải xử lý ngay”.
PGS.TS Trần Đắc Phu
Tôi cho rằng phòng chống dịch là một hoạt động đòi hỏi có tính khoa học kỹ thuật cao nếu không sẽ không thể chẩn đoán xác định dịch và đưa ra các biện pháp phòng chống dịch một cách chính xác, kịp thời và hiệu quả được. Nhưng rõ ràng quản lý đóng vai trò hết sức quan trọng.
Bài học nào ngành y tế rút ra được sau một năm đối mặt với nhiều dịch bệnh, đặc biệt với những thời điểm dịch sởi hoành hành bất thường?
PGS.TS Trần Đắc Phu. Ảnh: T.Hà Một yếu tố quan trọng trong công tác phòng chống dịch bệnh đó là sự vào cuộc của chính quyền các cấp trong việc chỉ đạo, điều hành cũng như đảm bảo đủ kinh phí cho công tác phòng chống dịch bệnh tại địa phương.
Việc tham mưu các biện pháp phòng chống dịch là ngành Y tế, còn chỉ đạo điều hành triển khai các biện pháp phòng chống dịch là trách nhiệm của chính quyền các cấp. Nơi nào được chính quyền quan tâm chỉ đạo quyết liệt nơi đó dịch bệnh nhanh chóng được khống chế và dập tắt kịp thời.
Ngày càng có nhiều dịch bệnh lạ, nguy hiểm nên vấn đề không chỉ là chống mà phải phòng, vậy làm thế nào để phòng được hiệu quả, thưa ông?
Theo tôi, việc phòng và chống dịch bệnh phải được thực hiện một cách hài hòa và đồng bộ, trong chống có phòng và trong phòng phải có giải pháp sẵn sàng chống nếu có dịch xảy ra. Trong bối cảnh hiện nay, dịch bệnh có từ bên ngoài có thể xâm nhập vào nước ta bất kỳ lúc nào. Cần nhất là nắm bắt được tình hình dịch bệnh, phải có giám sát rất tốt.
Quan điểm của tôi là ở chỗ nào có một ca bệnh thì ở đấy là một ổ dịch và phải xử lý ngay. Về lâu dài là phải giải quyết tốt được vấn đề vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm, nâng cao các ý thức, giáo dục người dân thay đổi hành vi phòng bệnh, thay đổi tập quán, cách sống lạc hậu đảm bảo phòng bệnh chủ động.
Khi có dịch xảy ra cả cộng đồng phải chung tay phòng chống dịch. Đồng thời Nhà nước có chính sách để hệ thống y tế nói chung và y tế dự phòng nói riêng có đủ năng lực để tham mưu và triển khai tốt các hoạt động phòng chống dịch.
Ông nghĩ gì về ý kiến: Ngành y tế cần công khai thông tin khi có dịch bệnh để tránh việc thông tin sai lệch, đặc biệt trong bối cảnh thông tin mạng chính thống và mạng xã hội nhiều như hiện nay?
Tôi cho rằng phải công khai, minh bạch về tình hình dịch bệnh, giúp người dân, cộng đồng chủ động hơn trong việc thực hiện các biện pháp phòng chống dịch; tuy nhiên việc truyền tải thông tin như thế nào là rất quan trọng.
Nếu việc đưa thông tin không có tính định hướng tốt hoặc thông tin không chính xác thì nó lại trở thành trở ngại, làm người dân quá lo lắng hoặc không huy động được sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động phòng chống dịch bệnh, có vấn đề không chỉ dừng lại ở khía cạnh sức khỏe mà ảnh hưởng cả đến đời sống người dân, an sinh xã hội, phát triển kinh tế…
Báo chí được coi là phương tiện truyền tải thông tin từ nhà quản lý đến người dân hiệu quả nhất. Tuy nhiên có những thời điểm giữa truyền thông và ngành y tế chưa thực sự “hiểu nhau”. Theo ông để giải quyết vấn đề này cần những yếu tố nào?
Bệnh nhân cấp cứu tại Bệnh viện Bạch Mai - Hà Nội. Ảnh: Như Ý Phải hết sức cởi mở, chia sẻ giữa ngành với truyền thông. Đồng thời, ngành y tế cũng tăng cường hơn nữa việc chủ động cung cấp thông tin để định hướng trong phòng chống dịch bệnh và phối hợp với các cơ quan báo chí chuyển tải những biện pháp phòng bệnh tới người dân.
Theo ông, năm 2015, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức gì về dịch bệnh? Ngành y tế đã chuẩn bị đối phó thế nào?
Theo tôi, dịch bệnh vẫn diễn biến phức tạp, khó lường; các bệnh dịch mới phát sinh, bệnh nguy hiểm cũng có thể xảy ra. Dịch bệnh Ebola ở châu Phi chưa khống chế được; dịch cúm trên gia cầm và trên người đang bùng phát ở nhiều nơi.
Tổ chức Y tế thế giới cũng đang cảnh báo sự quay trở lại của một số bệnh dịch cũ đã lưu hành như lao, sốt rét, HIV, nguyên nhân có thể do kháng thuốc, sự giao lưu, đi lại rộng mở giữa các quốc gia, sự biến đổi khí hậu…
Một số dịch bệnh lưu hành trong nước cũng có thể gia tăng và bùng phát như bệnh cúm gia cầm, tay chân miệng, sốt xuất huyết, viêm não virus, dại, đặc biệt là những khu vực có sự biến động dân cư lớn, vùng sâu, vùng xa nơi đồng bào dân tộc thiểu số.
Năm 2015, Bộ Y tế đã chủ động xây dựng các kế hoạch phòng chống dịch bệnh theo từng tình huống dịch bệnh, trong đó đẩy mạnh các hoạt động giám sát, phát hiện sớm và xử lý ngay khi phát hiện ca bệnh đầu tiên, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan truyền thông đại chúng tuyên truyền, thông tin kịp thời tới người dân về tình hình dịch bệnh và các khuyến cáo, biện pháp phòng bệnh.
