Bắt đầu từ năm ngoái, tỉnh Bắc Ninh tỏ ra đặc biệt quan tâm đến “nạn” quan họ thuyền xin tiền và ra lệnh cấm gắt gao, tuy có vẻ chưa được thi hành triệt để trên thực tế. Kể ra cảnh xin cho này nếu có một hình thức thể hiện nào đó tinh tế hơn thì cũng tốt. Nhưng lại có ý kiến cho rằng Bắc Ninh nên để tâm đến những việc bảo tồn cấp bách khác thì hơn. Chẳng hạn trên thuyền hiện nay, “liền anh liền chị” vẫn thích gì hát nấy, cả bài mới, cả dân ca vùng miền khác, chẳng ai bắt bẻ gì.
Điều này không nên xem nhẹ vì nếu để du khách thập phương bị nhầm lẫn giữa quan họ và dân ca khác ngay trên quê hương quan họ là điều đáng tiếc, thậm chí nguy hại. Hiện nay việc hát quan họ thuyền phổ biến không chỉ ở Bắc Ninh, Bắc Giang mà cả các tỉnh thành lân cận như Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương… trong các dịp lễ hội. Và ở đâu thì cũng vẫn ngả nón xin tiền, vẫn hát gì tùy thích. Tuy nhiên tại những lễ hội trọng điểm như Lim, Diềm (Bắc Ninh) hay Thổ Hà (Bắc Giang) cần quy định chặt chẽ sao cho chỉ có quan họ được vang lên.
Cũng như thế tại Liên hoan Về miền quan họ. Quan họ với người dân ở vùng Kinh Bắc có thể quen thuộc như cơm ăn nước uống hàng ngày, nhưng với khán giả trong và ngoài nước không phải như vậy. Vì thế không nên tước đi của khán giả cái quyền được hướng dẫn và tiếp cận với nghệ thuật nguyên gốc. Có thể đưa lên sân khấu canh hát, quan họ có nhạc đệm hay hoạt cảnh quan họ nhưng rất nên chỉ sử dụng những giai điệu nguyên bản.
Việc quan họ được UNESCO vinh danh chắc chắn tác động rất tích cực đến đời sống của loại hình nghệ thuật đặc sắc này. Cho dù hình thức sinh hoạt quan họ không thể phục hồi nhưng ít ra những canh hát quan họ mô phỏng lối cổ cũng có đất sống hơn. “Tao nhân mặc khách” trong Nam ngoài Bắc giờ không quá khó để tìm dự những canh hát nệ cổ. Đây chính là cơ hội để tiếp xúc gần nhất với quan họ truyền thống.
“Trong những nỗ lực từ giai đoạn làm hồ sơ UNESCO, các canh quan họ cổ mới được vực dậy tại các làng ở vùng Lũng Giang, quanh hội Lim, hội Diềm”, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long- người con của vùng Kinh Bắc nhận định. “Trước đây, từ khi tôi còn bé, muốn nghe hát canh phải đến nhà các nghệ nhân hoặc các nghệ sĩ quan họ lão làng đã học các nghệ nhân mới được nghe một vài bài bản cổ. Giờ cứ hàng năm vào hội Lim là tha hồ nghe hát canh, dù chất lượng chưa ổn lắm nhưng ít ra cũng không manh mún như xưa.” Tuy nhiên, anh vẫn nhấn mạnh muốn nghe những bài cổ đặc sắc ý nghĩa, phải tìm đến các nghệ nhân ở làng Diềm hay tới nhà các anh Tự Lẫm, chị Lệ Ngải, Khánh Hạ… là những nghệ sĩ giữ rất tốt bài bản cổ.
Những cái tên nức tiếng thời “quan họ đoàn” lấn át cả quan họ cổ kể trên vẫn tiếp tục tỏa sáng chính là nhờ công tác nghiên cứu và phát huy vốn cổ của Nhà hát Quan họ từ thời còn là Đoàn Quan họ Hà Bắc được thực hiện nghiêm túc. Trong bối cảnh “hoài cổ” hiện nay, hoạt động của Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh xem ra có vẻ mờ nhạt hơn trước. Nhưng thực ra đây cũng là tình cảnh chung của các đoàn nghệ thuật ở buổi giao thời, khi không còn được nhà nước bao cấp nhiều như trước.
Tuy nhiên, Nhà hát hoàn toàn có thể đẩy mạnh chức năng nghiên cứu, phục dựng không gian cổ đồng thời truyền dạy nghệ thuật quan họ tới lớp trẻ. Những trường trung học và đại học ở Bắc Ninh cũng cần sớm đưa nghệ thuật của địa phương đã được quốc tế công nhận này vào giảng dạy như một môn phụ được khuyến khích.
