Thưa ông, đang có ý kiến lo ngại rằng, chúng ta có nguy cơ thiếu điện trong các năm 2018-2019. Vậy nguy cơ này đến từ đâu?
Hiện chúng ta có thể thấy, tình trạng cắt điện rất ít xảy ra. Như thế có thể nói, ở thời điểm hiện tại ngành điện đã đáp ứng được tương đối nhu cầu. Nhưng ở các tỉnh phía Nam, các nguồn điện tự nhiên hay tái tạo lại rất hạn chế. Vì thế, có thời điểm sẽ có khả năng phát sinh tình trạng thiếu điện cục bộ. Mặc dù chúng ta đã làm 2 mạch 500 KV để điều hoà điện Nam-Bắc nhưng chúng ta vẫn có tình trạng thiếu điện cục bộ một khi có tình trạng hạn hán hay các mỏ khí vào chu kỳ sửa chữa.
Để khắc phục tình trạng thiếu điện trong tương lai, phải có đầu tư lớn và nguồn lực đầu tư cũng cần rất lớn. Vậy phải có cơ chế tài chính nào hấp dẫn để thu hút đầu tư?
Tôi nghĩ nên đặt vấn đề là khi thị trường thay đổi, yêu cầu về giá thay đổi thì người sản xuất, cung ứng họ phải thay đổi theo thị trường, theo Luật Điện lực. Hiện nay chúng ta đã làm nhiều cách thu hút vốn đầu tư để phát triển nguồn điện như Chính phủ đi vay của các định chế tài chính quốc tế về, giao lại cho EVN để xây dựng các nhà máy điện.
Đây cũng giải thích tại sao EVN là một trong những doanh nghiệp nợ lớn nhất. Hiện EVN cũng đang đẩy mạnh cổ phần hoá các nhà máy phát điện. Các nhà máy thuỷ điện trừ các nhà máy đa mục tiêu, làm nhiệm vụ điều tiết, thoát lũ thì nhiều nhà máy đã cổ phần hoá, để cho các thành phần kinh tế khác tham gia vào. Hiện nay, như tôi biết, EVN cũng chỉ đáp ứng khoảng 51-52% tổng sản lượng điện cung ứng cho cả nước là đủ thấy, nguồn lực đầu tư để phát triển nguồn điện tại Việt Nam đã khá đa dạng chứ không chỉ còn mình EVN.
Vậy ngành điện phải tái cơ cấu thế nào cho phù hợp với tình hình phát triển hiện nay?
Tôi nghĩ ngành điện cũng không còn là ngành độc quyền, trừ lĩnh vực truyền tải thì mang tính độc quyền tự nhiên vì không quốc gia nào đầu tư 2-3 hệ thống truyền tải, sẽ rất lãng phí. Nhưng cũng có thể thấy, chúng ta đang yêu cầu, điều hành ngành điện không theo nguyên tắc thị trường. Khi đầu vào là kinh tế thị trường nhưng đầu ra, giá bán lại do Nhà nước qui định, thậm chí do cả áp lực xã hội chứ không do quan hệ cung- cầu của nền kinh tế.
Đầu vào thì ta mua điện của Trung Quốc hay của Lào, nhưng chúng ta đâu có mua được theo giá chúng ta mong muốn, là giá thoả thuận, giá thị trường, chúng ta còn phải đầu tư đường điện qua những vùng xa xôi, khó khăn để mua điện của các nhà máy điện của Lào hay của Trung Quốc sản xuất. Lẽ ra chúng ta phải chấp nhận đầu ra cũng phải là giá thị trường.
Vậy quan điểm của ông thế nào về vấn đề giá điện hiện nay?
Giá điện phải được thị trường hoá. Hiện nay, ta vẫn điều hành giá điện theo cả dư luận chứ chưa theo quy luật của kinh tế thị trường. Tất nhiên chúng ta phải hiểu là dư luận do mất cân đối nội tại của nền kinh tế: do chính sách lương, thuế... làm mức lương chưa bù đắp đầy đủ chi phí của người lao động. Trong lúc đó, nhiều mặt hàng khác đã vận hành theo kinh tế thị trường chỉ riêng điện chúng ta còn đang giữ lại theo giá của Nhà nước qui định.
Cho nên, hiện nay nhiều người vẫn cứ mong là giá điện phải được giữ. Nhưng nếu chúng ta không khẩn trương theo thị trường sẽ rất khó. Chúng ta có thể thấy, nhiều nhà đầu tư trong lĩnh vực thép, khi đầu tư vào Việt Nam là người ta mong muốn tranh thủ giá điện mà chúng ta còn bao cấp. Đó là một vấn đề lớn.
