Sáng qua (3/1), con đường đất dài chừng 4 cây số dẫn lên Hóc Thượng trời lâm râm mưa, những chiếc xe ủi vừa ngưng máy, nhường đường cho đoàn người lên dâng hương. Họ là những cựu binh Trung đoàn 31 anh hùng về từ mọi miền đất nước, là thân nhân liệt sĩ, đại diện lãnh đạo các tỉnh, thành, quân khu... về dự lễ khánh thành Khu Nhà bia tưởng niệm liệt sĩ Hóc Thượng.
Đọc từng dòng tên khắc trên bia đá, tôi chợt lặng đi khi gặp những tên đất tên người nơi quê ngoại của mình là Phú Xuyên (Hà Tây, nay thuộc Hà Nội). Những dòng tên nằm sát bên nhau, Dương Văn Nghệ (1942), Dương Văn Kỳ (1947), Nguyễn Văn Đợi (1941), Phạm Văn Giao (1945), Phạm Thanh Sơn (1942), Phạm Hữu Tha (1942), Hoàng Xuân Nhật (1939), Nguyễn Văn Sinh (1942)... Những chàng trai tuổi đôi mươi của cùng làng ngã xuống cùng buổi trưa 17/10/1965.
Đại tá Hoàng Minh Tiến, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 31 (Sư đoàn 2), nay là Trưởng Ban liên lạc của Trung đoàn tại khu vực Hà Nội, khi phát biểu, nhiều lúc không giấu được nước mắt. Người lính già hồi tưởng trận đánh lớn diễn ra khốc liệt suốt 4 ngày đêm ấy. Năm 1965, Mỹ “Việt Nam hóa chiến tranh”. Trung ương quyết định đưa một số đơn vị chủ lực vào chi viện quân giải phóng. Trung đoàn 64 thuộc Đại đoàn Đồng bằng được tung vào chiến trường, phiên chế thành Trung đoàn 31 thuộc Sư đoàn 2 (Quân khu 5) với 2.800 cán bộ chiến sĩ.
Tháng 10/1966, Trung đoàn được lệnh mở trận đánh tổng lực tiêu diệt cụm cứ điểm Trung Phước, Sơn Khương. Trận đánh khốc liệt mở màn đêm 16/10. Một bên quyết thắng, một bên quyết giữ. Đối phương biết đụng đầu với quân chủ lực miền Bắc nên huy động tổng lực kháng cự. Căng nhất vào trưa 17/10, anh em hy sinh nhiều, do máy bay địch từ sân bay Đà Nẵng trút xuống đủ loại bom, cùng với pháo từ Nông Sơn, Đức Dục rót xuống. Ta giành chiến thắng, nhưng cũng chịu tổn thất nặng nề là 500 đồng chí thương vong, trong đó hơn 200 đồng chí hy sinh ngay tại Hóc Thượng này. Trung đội của ông Tiến, 24 người một trận địa pháo, buổi chiều chỉ còn 6 người...
Ông Tiến nghẹn ngào kể về hành trình đi tìm đồng đội. Đến cuối năm 2013, may mắn gặp lại ông Phạm Văn Tư, là Trung tá công an nghỉ hưu, thời xưa từng dẫn Trung đoàn vào trinh sát trận địa. Và rồi buổi trưa một ngày năm 2014, ông và những đồng đội cũ cùng khóc òa khi tìm đến được Hóc Thượng này. Khi ấy, mọi người chỉ tìm được hài cốt và tên tuổi của 140 đồng đội, còn lại có lẽ giờ đã nằm dưới lòng hồ Trung Lộc trước mặt.
“Hôm lần đầu tiên sau 47 năm về lại được với Hóc Thượng, suốt từ sáng đến 14 giờ chiều, chúng tôi không ai cầm được nước mắt. Và không hiểu như có gì níu giữ, chúng tôi vẫn không sao dứt ra để về được. Tôi phải thắp hương vái, thưa với anh em cho phép chúng tôi về, về Hà Nội, về miền Bắc, chúng tôi sẽ tìm đến gia đình các anh. Thế rồi lúc ấy đoàn chúng tôi mới rời khỏi Hóc Thượng được. Về nhà, tôi và anh em lần lượt tìm đến 140 gia đình liệt sĩ, ở Hà Nam, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Thanh Hóa... Tôi nhớ cố Thiếu tướng Lê Ngọc Oa, nguyên Trung đoàn trưởng 31, sau là Phó Tư lệnh Quân khu 3, khi rời Hóc Thượng đã mang một nắm đất về Hải Dương chia cho các gia đình liệt sĩ. Quý lắm, không thể nào tưởng tượng được...
Về vận động được 100 triệu, anh em cựu binh chúng tôi cùng xã Quế Trung tổ chức xây tại nơi này một tấm bia tưởng niệm chung cho anh em. Nay tôi đã 81 tuổi rồi, hôm nay được cùng anh em cựu chiến binh của Trung đoàn về đây, đúng dịp 55 năm anh em chúng tôi đặt chân vào chiến trường miền Nam, cũng là tròn 55 đồng đội chúng tôi ngã xuống nơi đây. Vào thấy nơi này đã trở thành một khu tưởng niệm bề thế, khang trang, đẹp đẽ thế này, bất ngờ lắm. Cám ơn địa phương, cám ơn chị Nguyễn Thị Bích, cựu chiến binh xã Quế Trung đã không quản ngày đêm vất vả đi kêu gọi, vận động để có kinh phí xây dựng khu tưởng niệm này. Cảm động lắm, ý nghĩ lắm, trân trọng lắm, không còn gì chúng tôi phải băn khoăn nữa...”. Tôi thấy nhiều người lặng lẽ gạt nước mắt, trong đó có phu nhân Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, bà Trần Thị Nguyệt Thu...
Nhớ mỗi lần chị Hai Bích khánh thành một nhà bia nơi núi non Nông Sơn này, tôi lại có “trận” hút thuốc lào say tơi tả bên căn bếp Hoàng Cầm. Rồi đến nhà bia Khe Chín Khúc ở Quế Lâm hồi 2018, nhà bia Hóc Thượng ở Quế Trung hồi năm ngoái 2019... Những khu nhà bia tưởng niệm liệt sĩ mình chị chắt bóp lương hưu cựu chiến binh, rồi đôn đáo đi vận động, đi xin khắp nơi, từ cân xi măng, mấy trăm ngàn đồng, đến cả con gà, buồng chuối, chục bánh để gom góp dựng lên, làm lễ suốt những năm qua.
Chị bảo, anh em bộ đội mình đang nằm bên dưới nhiều lắm, bởi chị khi còn là cô du kích 15 tuổi đã nhiều lần gặp các anh, rồi lớn lên đi đến đâu cũng nghe người dân kể lại. Biết các anh nằm hoang vu, lạnh lẽo, nhưng nghèo quá, ăn còn chưa đủ nên chị không biết cách gì giúp các anh có một nơi hương khói khang trang. Cũng niềm tâm sự ấy những lần ngồi rủ rỉ trò chuyện với cha chị, ông Nguyễn Dậu lúc sinh thời từ mười mấy năm trước, tôi đã thấm thía đến nghẹn lòng. Để rồi cứ thao thức nghĩ ngợi suốt đêm...
Nay thì chị Bích đã thực hiện được những ước nguyện của mình. Nhớ lần cùng chị lên Trại Tiệp thời điểm chị vừa xin được ít vật liệu, kinh phí bắt đầu khởi công khu nhà bia tưởng niệm liệt sĩ ở đây. Đường sá thật khổ, mấy chị em phải bỏ xe máy lặn lội vừa phát cây vừa đi bộ gần ba cây số, rồi lội qua con suối nước ngập đầu gối. Nhưng thật bất ngờ, bữa lên dự lễ khánh thành khu nhà bia Trại Tiệp, hiện lên là con đường bê tông cùng cây cầu bắc qua suối, ô tô có thể chạy thẳng đến nhà bia. Tất cả đều là tiền và vật liệu chị đôn đáo đi xin được, cùng công sức hỗ trợ rất lớn của anh em bộ đội Kho Kỹ thuật CK55 (QK5) đóng quân gần bên.
Rồi cái bữa tháng 7/2018, lên Nông Sơn bất ngờ chứng kiến cảnh chị Bích đang nằm truyền nước ở bệnh viện huyện đã tự rút kim rút dây chạy sấp ngửa lo cho lễ khánh thành khu nhà bia tưởng niệm liệt sĩ Khe Chín Khúc ở trên Quế Lâm vào sáng hôm sau. Mặc cho các y bác sĩ la trời. Buổi trời mưa gió hôm ấy chứng kiến cảnh chị Bích giám sát thợ sơn những mảng cuối cùng trên phù điêu, hoa văn nhà bia, phía trên bàn tay trái chị vẫn còn đính miếng băng dán y tế. Tưởng tượng, người phụ nữ có cái dáng chắc đậm luôn tất bật vội vã đã ngoài 60 tuổi và còn là một thương binh ấy dành suốt thời gian chạy vạy vận động và đi xin từng đồng từ Bắc chí Nam để có đủ tiền dựng lên khu tưởng niệm. Không chỉ thế, chị còn vận động xây dựng được 3km đường bê tông cùng 1 cây cầu dẫn vào nhà bia Khe Chín Khúc, cũng là để phục vụ dân sinh. Làm một cách âm thầm, như những nghĩa tình ấy là chỉ là việc của riêng mình.
Và rồi hôm nay là cuộc khánh thành Khu nhà bia tưởng niệm liệt sĩ Hóc Thượng (thôn Trung Nam, xã Quế Trung, Nông Sơn). Từ tháng 4/2019, chị Bích tìm cách vận động, quyên góp để xây dựng nơi đây thành khu tưởng niệm khang trang xứng đáng với sự hy sinh của những anh hùng, liệt sĩ.
Chị Nguyễn Thị Bích - người vận động kinh phí xây dựng Khu tưởng niệm liệt sĩ Hóc Thượng. ảnh: Trần Tuấn“Tôi mong xã Quế Trung và huyện Nông Sơn nhanh chóng hoàn thiện hồ sơ đề nghị tỉnh Quảng Nam công nhận đây là một di tích lịch sử tâm linh, thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cho các thế hệ sau. Được vậy là chúng tôi đã hoàn thành nhiệm vụ với các đồng đội của mình”. Đại tá cựu chiến binh Hoàng Minh Tiến.
