Kỳ 2: Báu vật quốc đảo Sri Lanka có gì đặc biệt?
Cây thiêng trong Phật giáo
Trước sự thỉnh đón cây bồ đề tôn nghiêm, trang trọng của đại diện phía Việt Nam, ông Bhathiya Sumitharaarachchi - cựu Giám đốc các vườn bách thảo Quốc gia Sri Lanka nói: Tôi rất vui mừng và hy vọng thông qua sự kiện này, 2 quốc gia Việt Nam và Sri Lanka sẽ tiếp tục gắn kết bền chặt, vun đắp cho mối quan hệ giữa phật tử và Giáo hội Phật giáo để cùng nhau phát triển phật pháp, mang lại sự bình an cho muôn dân.
Cây bồ đề thường được gọi là biểu tượng cho trí tuệ và sự giác ngộ của Đức Phật, nên còn được gọi là “cây giác ngộ”. Theo các nhà khảo cổ học, cây bồ đề này được coi là thiêng liêng ngay từ buổi bình minh lịch sử của nền văn minh Indus. Trong bộ kinh tôn giáo cổ nhất của dân tộc Aryans ở Ấn Độ cho rằng, cây bồ đề này được kính trọng như vật thiêng liêng ngay từ thời đó.
Thật ra, trước khi Phật giáo xuất hiện tại Ấn Độ, cây bồ đề cũng được trồng rất nhiều tại đất nước này. Con người ngày xưa rất kính trọng và kiêng sợ những vật to lớn như cây cổ thụ, những hang đá khổng lồ, các dãy núi đồ sộ…, vì họ nghĩ rằng đó là nơi trú ngụ của các thần linh, các linh hồn và thậm chí của những ma quỷ xấu, ác. Khái niệm thờ cây đạt đến đỉnh cao trong việc thờ cây bồ đề. Sự quan trọng của nó không chỉ nằm ở bản chất hùng vĩ của cây mà còn là sự kết hợp của sự chứng đạt vĩ đại nhất của Đức Phật, đó là giác ngộ.
Đức Phật đã trải qua trọn một tuần lễ nhìn vào cây bồ đề với ánh mắt biết ơn cây đã che chở cho Ngài những đêm mưa gió bão bùng, những ngày nắng đốt lửa nung trong suốt thời gian cho đến khi Ngài đạt giác ngộ. Chính vì thế, cây bồ đề được kính thờ vô cùng trang trọng, chỉ trừ trường hợp nếu nhánh cây bồ đề làm chướng ngại mái nhà, bàn thờ, hoặc nó bị mục, hoặc chim đậu dựa trên cây làm dơ bẩn chốn tôn nghiêm chùa chiền thì chúng ta được phép cắt bỏ.
Trò chuyện với Tiền Phong, Thượng toạ Thích Minh Quang, Phó ban kiêm Chánh thư ký Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Ninh Bình cho biết: Trong suốt thời gian Phật còn tại thế, cây bồ đề rất được kính trọng và thờ phượng như Đức Phật. Cây bồ đề được xem là một trong ba đối tượng thiêng liêng, cùng với chùa và điện tháp cần được thờ phượng. Cả ba đối tượng này được coi trọng như nhau.
Tuy nhiên giữa những vật này, thì xá lợi của Phật được coi trọng và tôn quý hơn cả. Sau khi Phật nhập diệt, Hoàng đế A Dục đã hết lòng bày tỏ tâm cung kính của mình và lòng tôn trọng bảo vệ cây bồ đề tại Bồ đề Đạo Tràng.
Phá cây bồ đề sẽ bị quy tội chết?
Theo lời kể của Thượng toạ Thích Minh Quang, mặc dù được trồng từ khoảng thế kỷ thứ III trước Công nguyên, nhưng nhánh cây bồ đề thiêng vẫn xanh tốt cho đến ngày nay. Trong khi cây bồ đề gốc đã bị phá hủy nhiều lần bởi nhiều thời đại sau đó. Khi cây gốc bị hủy diệt lần cuối năm 1876 do một cơn bão, cây bồ đề cũ đã bị cuốn phăng, một nhánh cây con mới mọc lên và đó là cây bồ đề sum suê tại Bồ đề Đạo Tràng hiện nay.
Vì vậy, cây bồ đề được tuyên bố trong lịch sử cây cổ nhất trên thế giới chính là cây được trồng tại thành phố Anuradhapura, Sri Lanka với tuổi thọ gần 2.300 năm. Sau này người dân Tích Lan (Sri-lanka) đã gọi cây bồ đề tại nước họ là “Sri- Maha-Bodhi,” nghĩa là cây bồ đề thiêng liêng. Chính vì thế, ý nghĩa của việc thờ phượng tu tập dường như bị mất đi mà chuyển thành hình thức của việc thờ cây thịnh hành tại Ấn Độ và Tích Lan và nhiều nơi suốt trong thời tiền Phật giáo.
Ngày nay, những tràng hoa tươi đẹp, những ánh nến lung linh, khói hương trầm thơm ngát, cờ phướn nhiều màu luôn bay phấp phới khắp cây bồ đề, dưới cội bồ đề và xung quanh. Thậm chí, theo luật của người Tích Lan trình cho Chính phủ vào cuối thế kỷ 18, nếu ai phá hủy chùa, cây bồ đề cùng những tài sản thuộc tôn giáo thì sẽ bị chính phủ Sri - Lanka quy tội chết.
Thế giới rước cây bồ đề thiêng thế nào?
Theo một số tài liệu, sự có mặt của cây bồ đề thiêng tại Sri Lanka diễn ra vào triều đại vua Devanampiyatissa (250-210 trước Công nguyên), và Phật giáo đã ảnh hưởng đến phong cách sống của người dân ở đảo quốc này kể từ đó. Ngày đó, Hoàng đế A-Dục đã sai con gái mình là công chúa mà sau này trở thành Tỳ-kheo-ni Sanghamitta cùng với nhánh phía nam của cây Bồ đề thiêng đến Sri Lanka.
Biên niên sử chép rằng các chuyên gia của 18 phường hội nghề thủ công cũng đã đi cùng Ni trưởng đến Sri Lanka trong chuyến đi này. Con tàu chở đoàn đã đến cảng Jambukola Pattuna thuộc bán đảo Jaffna. Cảng đó ngày nay là cảng Sembilithurai. Đức vua đã quỳ gối đi xuống tận bãi biển để tiếp nhận cái bát có chứa nhánh của cây Bồ đề. Nhánh cây Bồ đề thiêng và những người tùy tùng đã được đón rước theo nghi thức hoàng gia.
Trên đường đi, một buổi lễ tiếp đón đã được tổ chức tại làng Bà la môn Tivakka. Từ đây đám rước tiến thẳng đến thành Anuradhapura. Buổi lễ trồng cây đã được tổ chức tại vườn Mahamegha. Sau đó cây Bồ đề thiêng sinh ra tám hạt. Ba người tham gia trong buổi lễ trồng cây Bồ đề đã được tặng ba cây trong số đó.
Tám cây Bồ đề con đã được trồng ở những nơi sau: Cảng Dambakolapattuna, làng Bà la môn Tivakka, Segiriya, Patamaka, Thuparama, Isurumuniya, Kataragama và Candanagama. Được biết, chính dưới cây bồ đề trồng trong vườn Mahamegha, thái tử Siddhartha đã giác ngộ.
Vì thế, cây bồ đề này càng trở nên thiêng liêng hơn nữa. Theo tìm hiểu của chúng tôi, cây bồ đề thiêng tại Bồ Đề Đạo Tràng ở Ấn Độ đã bị phá hủy vào chính thời của Hoàng đế A Dục. Nhưng nhánh cây được trồng ở Sri Lanka vẫn đang nở rộ trong sân của ngôi đền Sri Maha Bodhi tại thành Anuradhapura.
Tại Việt Nam, hiện nay cũng có một cây bồ đề được cho là “độc nhất vô nhị”, chính là cây được trồng tại chùa Trấn Quốc, do đích thân Tổng thống Ấn Ðộ Prasat trao tặng tận tay Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 21/3/1959. Cây này là “hậu duệ” đời thứ nhất của cây bồ đề tổ ở làng Bodh Gaya, bang Bihar, Ấn Ðộ, nơi Ðức Phật thành đạo sau 49 ngày thiền định.
