Đây là một trong những kiến nghị của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội tại báo cáo kết quả khảo sát một số nội dung trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về xuất bản, in, phát hành sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông (GDPT) giai đoạn 2012 – 2017.
Sách thí điểm đắt gấp nhiều lần SGK thường
Theo báo cáo, trong nhiều năm qua, ngoài bộ SGK GDPT 2000 (từ lớp 1 đến lớp 12) do Bộ GD&ĐT biên soạn, xuất bản, in, phát hành, còn có một số sách thực nghiệm, tài liệu thí điểm cũng do NXB GDVN xuất bản, in, phát hành, đang được sử dụng tại nhiều trường phổ thông trên cả nước; trong đó có bộ sách mô hình trường học mới (VNEN) và tài liệu Tiếng Việt lớp 1 công nghệ giáo dục (CNGD).
Tuy là sách thí điểm, nhưng hằng năm sản lượng in, phát hành sách VNEN và sách Tiếng Việt lớp 1 CNGD tăng đột biến: Năm 2017 sản lượng in, phát hành tài liệu Tiếng Việt lớp 1 CNGD là 5.307.733 bản (khoảng 5% SGK GDPT 2000), tăng gần 13 lần so với năm 2012; sách VNEN là 10.793.844 bản (khoảng 10% SGK GDPT 2000), tăng gấp 5 lần so với năm 2014. Giá bán một bộ sách VNEN cao gấp 4 lần giá một bộ SGK GDPT 2000 đối với sách lớp 3 và lớp 4; gấp 3 lần đối với các lớp 5,6 và 7. Nếu tính tổng giá tiền bộ SGK 2000 có sách bài tập và sách bổ trợ kèm theo thì giá bộ sách VNEN gấp khoảng 1,6 lần.
Ngoài ra, do sách VNEN còn thiếu một số môn nên học sinh học sách VNEN ngoài việc phải chi số tiền rất cao cho bộ sách hướng dẫn học, còn phải chi thêm tiền mua các môn còn thiếu của SGK GDPT 2000, làm tăng gánh nặng chi phí của phụ huynh học sinh và giáo viên. Hầu hết các tỉnh đều kiến nghị giảm giá bán sách VNEN. Ngoài ra, hai bộ sách này không bán công khai trên thị trường nên gây khó khăn cho phụ huynh, học sinh.
Mặt khác, hai bộ sách này được NXB GDVN chỉnh sửa, thay hằng năm, không sử dụng lại, gây lãng phí. Việc tổ chức thí điểm/thực nghiệm bộ sách VNEN và sách Tiếng Việt lớp 1 GDCN trong nhà trường phổ thông thời gian qua cũng đang gây ý kiến trái chiều trong dư luận xã hội đòi hỏi Bộ GD-ĐT quan tâm làm rõ.
Tiền mua sách bài tập, tài liệu bổ trợ gấp đôi SGK
Sản lượng in SGK GDPT những năm gần đây rất lớn, chỉ tính riêng năm 2017 là 107.807.120 bản sách/tổng sản lượng 312.000.000 bản in xuất bản phẩm cả nước (chưa tính sách tham khảo, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt lớp 1 CNGD) chiếm tỷ lệ khoảng 30%; nếu tính cả sách tham khảo, sách VNEN và tài liệu Tiếng Việt lớp 1 CNGD thì lên đến 75% tổng sản lượng xuất bản phẩm toàn quốc.
Doanh thu từ bán SGK GDPT những năm gần đây khoảng 1000 tỷ đồng/năm; lợi nhuận từ SGK hàng năm tăng, năm 2016 là 72 tỷ đồng, năm 2017 là 150,8 tỷ đồng; mức chi chiết khấu phát hành SGK GDPT 25% (khoảng 250 tỷ đồng/năm) là khá cao, chưa thật phù hợp với cơ cấu giá thành, ảnh hưởng lớn đến việc chi trả của học sinh, giáo viên, lợi nhuận của các cơ sở in và các tổ chức, cá nhân liên quan khác, đồng thời mâu thuẫn với việc NXBGDVN báo lỗ liên tiếp ba năm gần đây, là vấn đề cần được Bộ GD&ĐT làm rõ.
Giá bán bộ SGK thấp, nhưng đi kèm với bộ SGK còn hệ thống sách bài tập in sẵn và tài liệu bổ trợ (tùy cấp học) có giá tương đương hoặc cao hơn giá SGK. Nếu tính cả số tiền mua sách bài tập và tài liệu bổ trợ, phụ huynh, giáo viên phải trả số tiền gấp đôi hoặc hơn nữa.
Mặc dù Bộ GD&ĐT có hướng dẫn việc sử dụng SGK, sách bài tập, và trên website của NXBGDVN chỉ công bố bộ SGK chính và giá bán (không bao gồm sách bài tập và sách bổ trợ), nhưng việc phổ biến rộng rãi về loại sách bắt buộc phải mua và loại sách được tự chọn tới phụ huynh học sinh chưa được tốt, do vậy, trên thực tế, hầu hết phụ huynh mua trọn bộ SGK bao gồm cả sách bài tập và tài liệu bổ trợ.
Trong nhiều năm qua, tình trạng phần lớn SGK chỉ sử dụng một lần, gây lãng phí ngân sách nhà nước, tăng chi trả của người dân, gây bức xúc dư luận xã hội. Qua khảo sát cho thấy, nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do: việc biên soạn, thiết kế SGK chưa hợp lý, đã đưa các dạng/mẫu bài tập trắc nghiệm và các dạng bài tập khác với các “câu lệnh” để học sinh Điền/Viết vào chỗ chấm hoặc ô trống, lựa chọn Đúng/Sai, Nối, Khoanh, Vẽ, Đánh dấu, Tô màu,…vào nhiều cuốn SGK trong khi đã có sách bài tập in sẵn bán kèm theo; chất lượng giấy in, đóng quyển SGK GDPT một số môn (Toán, Ngữ văn... THCS và THPT) chưa bảo đảm (giấy mỏng, nhanh cũ, dễ rách, màu tối, dễ bung bìa); việc chỉnh lý một số nội dung trong sách do thay đổi về đặc điểm tình hình chính trị, kinh tế, xã hội.
Việc chỉ đạo, hướng dẫn sử dụng SGK tuy đã được Bộ GDĐT quan tâm nhưng công tác kiểm tra, đánh giá việc in, phát hành, sử dụng SGK GDPT của Bộ GD&ĐT chưa sát sao, quyết liệt để có điều chỉnh kịp thời.
Đề nghị xem xét việc Bộ GD-ĐT không biên soạn, xuất bản SGK
Từ thực tế giám sát, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội kiến nghị Quốc hội sửa đổi, bổ sung hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về xuất bản, in, phát hành xuất bản, đặc biệt là SGK GDPT.
Qua khảo sát cho thấy dư luận rất băn khoăn cho rằng việc Bộ GD&ĐT vừa tổ chức biên soạn, vừa tổ chức thẩm định, phê duyệt, chỉ đạo việc xuất bản, in và phát hành SGK đã tạo ra thế độc quyền khép kín trong tất cả các khâu của quy trình từ biên soạn đến phát hành.
Việc chỉ có duy nhất 1 đơn vị được giao tổ chức xuất bản SGK dễ dẫn đến nguy cơ xảy ra các hành vi lạm dụng vị trí độc quyền gây hạn chế cạnh tranh, hạn chế việc thúc đẩy cạnh tranh nhằm nâng cao chất lượng, giảm giá bán SGK, mở rộng, tạo điều kiện thuận lợi trong phát hành, đáp ứng yêu cầu lựa chọn của người tiêu dùng.
Việc giao Bộ GD&ĐT tổ chức biên soạn, phê duyệt, xuất bản SGK không phù hợp với Luật Xuất bản 2012 và xu hướng phổ biến trên thế giới hiện nay là cơ quan quản lý nhà nước không tham gia biên soạn, xuất bản mà chỉ tổ chức kiểm duyệt, thẩm định SGK.
Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Quốc hội cũng có những kiến nghị cụ thể đối với Quốc hội, Chính phủ, Bộ ngành liên quan về vấn đề SGK.
