Chân dung Phạm An Hải
Phạm An Hải “khai”: Một ngày anh giam mình trong xưởng vẽ từ 8-10 tiếng. Thức đêm như hiện tại chưa “ăn thua”. Trước đây, còn “ghê” hơn, bởi anh dành tới 14 tiếng/ngày cho đam mê của mình. Nếu chỉ nghe danh “họa sỹ triệu đô”, xem cách anh “sinh nở” liên tục và khoe rào rào “những đứa con tinh thần” trên trang dành cho những người yêu tranh Phạm An Hải, khéo nhiều người muốn chuyển sang nghề cầm cọ, nhưng khi họa sỹ hé lộ hậu trường lao động khắc nghiệt, liệu còn mấy ai dám theo anh? (Đó là chưa kể, có hay không tài năng thiên phú). “Sinh nở” nhiều song lại rất cầu toàn. Người trong nghề bình luận nửa đùa, nửa thật: Xem mãi tranh anh, cố tìm cho được một bức xấu để “khen” mà chịu thua. Lúc này, anh mới thú nhận: “Làm cũng trầy vi tróc vẩy. Trông không ổn thì cũng chẳng dám khoe”. Hoặc có khi giãi bày: “Vẽ xong phát ốm”. Hơi ngạc nhiên khi Phạm An Hải hình như chỉ có một bức “Đêm trắng”, trong khi anh giàu có trải nghiệm trắng đêm.
Chỉ khi quan tâm đến cái tên Phạm An Hải tôi mới biết cụ tổ của danh họa chính là danh sĩ Phạm Đình Hổ (1768-1839), tác giả của “Vũ trung tùy bút”, “Tang thương ngẫu lục”… mà bất kể người yêu văn học Việt nào cũng biết. Từ nhỏ, danh sĩ đã tỏ chí “Lấy văn thơ nổi tiếng ở đời”. Hậu duệ của ông chẳng biết có ai nối nghiệp văn chương không nhưng nhiều người theo nghề vẽ. Ít nhất có thể điểm danh hai cái tên của hội họa đương đại chính là Phạm An Hải và em trai của anh, Phạm Hà Hải.
Một vài nhà nghiên cứu cho rằng người con gái trong “Hoài cổ” chính là Hồ Xuân Hương. Hình như đây cũng là một trong số ít bài thơ về hoa đào của Phạm Đình Hổ. Khác với cụ tổ, Phạm An Hải dạt dào cảm hứng với xuân, với đào hoa. Những ngày gần tết vừa qua, những nhà sưu tập, những fan cuồng ngất ngây với bộ sưu tập tranh về hoa đào của họa sỹ U60. Nếu không tra năm sinh, chỉ xem tranh, dễ nghĩ tác giả của bộ sưu tập đào hoa ấy đang ở tuổi xuân rừng rực, bởi đào trong bức nào cũng lộng lẫy, thắm thiết. Cuồng nhiệt trong cảm xúc, muốn đi đến tận cùng cảm hứng, đam mê và cầu toàn là điều dễ nhận thấy ở họa sỹ tài hoa này.
Người yêu tranh Phạm An Hải nhận ra, với một đề tài tác giả thường không chỉ “thai nghén” độc nhất vô nhị một tác phẩm. Thí dụ, về chiều, có “Chiều hoang”, “Chiều hoang phố”, “Sau cơn mưa chiều”; “Cơn giông chiều”; “Chiều muộn”… Anh cũng là người thích chiêm nghiệm về thời gian, được tái hiện qua “Dòng thời gian”, “Màu thời gian”, “Dấu thời gian”… Riêng cái sự tĩnh lặng cũng mang đến cho Phạm An Hải không ít cảm xúc, từ “Tĩnh lặng” tới “Tĩnh lặng 2”, “Sáng tĩnh lặng”… Thủy chung với dòng trừu tượng lại hay rượt theo những vẻ đẹp chỉ cảm được, không đụng được như sự tĩnh lặng, màu thời gian, một chiều hoang phố, một khoảnh khắc giao mùa… tranh Phạm An Hải quyến rũ đông chị em cũng không có gì khó hiểu. Dù nhiều chị em chỉ biết “bắn tim”, không có năng lực diễn tả bằng lời về cảm xúc sau khi thưởng lãm tranh như những “cao nhân” của làng văn nghệ Thành Chương, Nguyễn Quang Thiều… Nhưng không lời bình cũng có sao? Khi xưa cố thi sĩ tình yêu Xuân Diệu từng “dạy” cách thưởng thức nghệ thuật: “Ai đem phân chất một mùi hương/Hay bản cầm ca! Tôi chỉ thương/Chỉ lặng chuồi theo dòng cảm xúc/Như thuyền ngư phủ lạc trong sương” (Vì sao?).
30 năm thủy chung với dòng trừu tượng, không ít người đặt câu hỏi, tranh trừu tượng của Phạm An Hải khác gì với tranh trừu tượng phương Đông, phương Tây? Xin thưa, Phạm An Hải khai phá lối đi riêng mang tên “Trừu tượng của cảm xúc”. Còn vì sao Phạm An Hải dừng ở trừu tượng, sau khi đã băng qua biểu hiện, hiện thực… Với người nghệ sỹ, chỉ có thể giải thích thỏa đáng bằng hai chữ: Vì yêu. Không gì khác. Tranh trừu tượng, ngay tên gọi của nó, cũng đã hàm nghĩa về một sự “khó bàn”. Có lẽ cũng vì chính cái sự “trừu tượng” ấy mà không phải chỉ ở Việt Nam, ngay trên thế giới, đã có không ít những trường hợp người ta mượn đến trừu tượng như một thứ “hầm trú ẩn” để giấu đi những rối rắm hoặc đơn điệu của tư duy nghệ thuật. Phạm An Hải không phải thế. Giữa những mơ hồ mênh mang của trừu tượng, người ta vẫn nhận ra một dòng chảy lịch lãm của phố phường, vừa trầm tích, vừa sinh động, cái mà ngay cả giữa cuộc sống thường nhật người ta chỉ có thể cảm nhận, khó lí giải rạch ròi.
30 năm miệt mài trên con đường trừu tượng, Phạm An Hải đã hưởng những trái ngọt xứng đáng: Giải Nhì thế giới tranh đương đại 2015 bởi Art-Compettition USA; 20 nghệ sỹ trừu tượng tiêu biểu ở Đông Nam Á trong 100 năm gần đây vào năm 2015 do Nhà đấu giá Sotheby’s bình chọn; Nghệ sỹ xuất sắc thế giới năm 2016 do FA Italia bình chọn. Tác phẩm của anh cũng có mặt ở những nơi danh giá: Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam 2007, 2010; Bảo tàng Huế 2018; Bảo tàng Singapore 2008; Bảo tàng Quốc gia Petronas Malaysia 2008.
